Επανεμφανίζεται τον Σεπτέμβριο του 1927 σε Αθήνα και Πειραιά, αλλά αρχικά δεν δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στα περιστατικά, αφού τα συμπτώματά του θυμίζουν, στο αρχικό στάδιο, αυτά της γρίπης.

Ομως, όταν μετά από ένα διήμερο πέφτει ο πυρετός των ασθενών, τότε εμφανίζονται εξανθήματα σε πρόσωπο και σώμα και τρεις μέρες μετά αρχίζουν η απολέπιση και ο κνησμός. Ομως όταν οι γιατροί σιγουρεύονται στη διάγνωση του δάγκειου πυρετού, αυτός έχει ήδη εξαπλωθεί σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, αφού μέχρι το τέλος του έτους νοσούν πάνω από 20.000 άνθρωποι σε Αθήνα και Πειραιά.

Αντίθετα με τον σημερινό ιό, που ελπίζουμε η ζέστη ν’ αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα εξάπλωσής του, στον δάγκειο συμβαίνει το αντίθετο. Αναπτύσσεται ταχύτατα στο καλοκαιρινό περιβάλλον ζέστης και υγρασίας και ατονεί με το κρύο του χειμώνα.

Μέχρι τα μέσα Αυγούστου 1928 ο κίνδυνος μαζικής εξάπλωσής του φαίνεται να περιορίζεται, αλλά στα τέλη του ίδιου μήνα σημειώνεται πανελλαδική «έκρηξη» των κρουσμάτων. Αιτία της αιφνίδιας εξάπλωσης αποτελούν οι εκλογές που γίνονται στις 19 Αυγούστου 1928, με νικητή τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που με 46,94% και 179 έδρες θριαμβεύει έναντι του Παναγή Τσαλδάρη που λαμβάνει 23,94% και μόνο 19 έδρες. Εκτός όμως από το Κόμμα Φιλελευθέρων, αιφνίδιος «νικητής» της εκλογικής διαδικασίας είναι και ο δάγκειος πυρετός. Μέσω των ετεροδημοτών που πηγαίνουν να ψηφίσουν στον τόπο τους διασπείρεται σε όλη τη χώρα.

Ετσι, μέχρι τα τέλη Αυγούστου όχι μόνο εξαπλώνεται ομοιόμορφα στην επικράτεια, αλλά εκδηλώνεται με βαρύτερα συμπτώματα: αιματέμεση, εντερορραγία, μητρορραγία, αιματουρία, νευρικές και ψυχικές διαταραχές. Η νέα κυβέρνηση Βενιζέλου, πριν ακόμα αναλάβει αρμοδιότητες, βρίσκεται μπροστά σε μια πανδημία. Στις 24 Αυγούστου το υπουργείο Πρόνοιας δέχεται καταιγισμό τηλεγραφημάτων από τους νομίατρους της χώρας στα οποία καταγράφονται τα επιβεβαιωμένα κρούσματα: Τρίπολη 15, Ζάκυνθος 10, Λάρισα 10, Γιάννενα 5, Σάμος 150, με σταθερή υποσημείωση ότι: «Φαίνεται ότι η νόσος μετεδόθη ενταύθα λόγω της αφίξεως πολλών εκλογέων».

Ο «άτυχος» της αρνητικής συγκυρίας, ο αρμόδιος υπουργός Πρόνοιας Εμμανουηλίδης, δείχνει στις πρώτες δηλώσεις του πως έχει ξεκάθαρη εικόνα της δύσκολης πραγματικότητας και είναι ο πρώτος που μιλά για πανδημία: «Ατυχώς δεν πρόκειται περί επιδημίας αλλά περί πανδημίας δεδομένου ότι οι προσβληθέντες υπό του δαγκείου υπερβαίνουν τις 150 χιλιάδας. Το υπουργείον της Προνοίας έπραξεν το παν δυνατόν διά την καταπολέμησην της νόσου. Ηδη αναμένει την πίστωσην του υπουργείου των Οικονομικών την οποίαν και θα διαθέσει προς καταπολέμησην της νόσου».

Στα πρώτα κυβερνητικά μέτρα είναι η ίδρυση, με νομοθετικό διάταγμα, υφυπουργείου: «περιλαμβάνων την υγιεινή και τα φιλανθρωπικά καταστήματα» με υφυπουργό τον γιατρό Δοξιάδη που αναφέρει ως αίτιους της ταχύτατης εξάπλωσης τις εκλογές και το έντομο στεγομυίγα: «Αι εκλογαί έγιναν έγιναν αφορμή εξαπλώσεώς του εις όλην την Ελλάδα. Οι ασθενείς εκλογείς ή οι φέροντες μεθ’ αυτών το μικρόβιον του δαγκείου, το μετέφεραν από πόλεως εις πόλιν. Δι’ αυτό παρετηρήθησαν κρούσματα δαγκείου και εις χωρία επί υψηλών ορέων ακόμη, όπου δεν υπήρχε στεγομυίγα».

Η καθημερινότητα, ιδίως στις πόλεις, αλλάζει άμεσα και δραστικά. Ενώ στα τέλη Αυγούστου μόνο στην Αθήνα νοσούν πάνω από 90.000 άτομα, μόλις δύο εβδομάδες αργότερα ο αριθμός εκτοξεύεται σε 400.000… Παρότι η κυβέρνηση δεν επιβάλλει καραντίνα, η οικονομική ζωή καταρρέει. Καταστήματα κατεβάζουν ρολά λόγω έλλειψης υπαλλήλων. Βιομηχανίες και βιοτεχνίες υπολειτουργούν όχι για λόγους δημόσιας προστασίας αλλά γιατί το περισσότερο προσωπικό τους νοσεί ή επιστρέφει στην εργασία καταπονημένο από τη νόσο.

Τα μέσα συγκοινωνίας υπολειτουργούν έχοντας μειωμένα δρομολόγια λόγω έλλειψης προσωπικού, ενώ αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται και στις δημόσιες υπηρεσίες: «Εις τα υπουργεία και εν γένει εις τα δημόσια γραφεία ένθα άλλοτε τις έβλεπε σωρείαν υπαλλήλων, τώρα μόλις ελάχιστοι διεξάγουν εργασίαν και αυτοί ή αναρρώσαντες εκ της νόσου μόλις δυνάμενοι να εργασθώσιν, ή είναι υποψήφιοι προς την προσβολήν (…) οι λοιποί ευρίσκονται κλινήρεις εκ δαγκείου». Ενδεικτικό της αποσύνθεσης είναι ότι η κυβερνητική προσφορά 1 εκατ. δρχ. προς τον Δήμο Αθηναίων για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών αργεί να γίνει αποδεκτή από τον τελευταίο, αφού δεν υπάρχει απαρτία στο δημοτικό συμβούλιο λόγω δάγκειου…

Βαρύ είναι το πλήγμα στο ανθρώπινο δυναμικό του στρατού αφού νοσούν οι πάντες, από αξιωματικούς, οπλίτες μέχρι δακτυλογράφους, ενώ το τεράστιο πρόβλημα που υπάρχει στα τελωνεία υποχρεώνει την κυβέρνηση στην πρόσληψη εκτάκτων υπαλλήλων για τη φύλαξη των αποθηκών. Αλώβητος δεν μένει ούτε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος που νοσηλεύεται με συμπτώματα δάγκειου.

Αμεσος κυβερνητικός στόχος είναι η καθολική καθαριότητα δρόμων και συνοικισμών, αφού τα λιμνάζοντα νερά, το ελλιπές δίκτυο αποχέτευσης και οι άθλιες συνθήκες υγιεινής στις παραγκουπόλεις των προσφυγικών καταυλισμών είναι εστίες εξάπλωσης του ιού. Η απολύμανση γίνεται με ασβέστη, ακάθαρτο πετρέλαιο και θείο, ενώ απαιτείται από την Πάουερ η επιτάχυνση των εργασιών για την επισκευή των οχετών στην υπό κατασκευή σήραγγα του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου στην Ομόνοια. Το ωράριο των φαρμακείων διευρύνεται, με τις ουρές έξω από αυτά ν’ αποτελούν συνηθισμένο φαινόμενο, ενώ συστήνονται λαϊκά φαρμακεία όπου μπορούν οι άποροι να προμηθευτούν τα απαραίτητα φάρμακα.

Αν σήμερα οποιαδήποτε δημόσια συνάθροιση πολλών ατόμων καταγγέλλεται ως επικίνδυνη, τότε, αντίστοιχες καταγγελίες υπάρχουν συνεχώς για την παραμικρή λακκούβα με νερό, με τις εφημερίδες ν’ ανακαλύπτουν τέτοιες ακόμα και δίπλα στην πλατεία Συντάγματος: «Πρόκειται περί λίμνης ολοκλήρου από ακάθαρτα και πρασινωπά νερά, η οποία υπάρχει εις το εσωτερικόν των τέως βασιλικών στάβλων εις το μέρος όπου δεν κτίζουν. Ετσι ο δάγκειος ενεδρεύει εις απόστασιν δυο βημάτων από της πλατείας Συντάγματος».

Η εξάπλωσή του πυρετού φτάνει σε απίστευτα νούμερα. Νοσούν πάνω από ενάμισι εκατομμύριο άτομα, τα θύματα ξεπερνούν πανελλαδικά τα 3.100 ενώ το φθινόπωρο του 1928 καταγράφονται, μόνο στην πρωτεύουσα, πάνω από 50 νεκροί την ημέρα. Η επέλαση του δάγκειου ανακόπτεται τον χειμώνα του 1928, ενώ την επόμενη χρονιά υπάρχουν μόνο αραιά κρούσματα που σταδιακά εξαλείφονται.

Φαινόμενα  αισχροκέρδειας

Τα λεμόνια, σύμφωνα με τις φήμες της εποχής, αποτελούν μέσο καταπολέμησης του δάγκειου πυρετού. Και κάποιοι σπεύδουν να το εκμεταλλευτούν, όπως η διαφήμιση του συγκεκριμένου φαρμακείου.

Οπως και σήμερα, έτσι και στην πανδημία του 1928 οι φήμες και οι υπερβολές εξαπλώνονται ταχύτερα από την ίδια τη νόσο: «Ασυγκράτητη πανδημία των αντιμαχόμενων γνωμών και των αβασανίστως θεραπευτικών συμβουλών ήτις εξαπελύθη δι’ όλων των εντύπων των Αθηνών, υπό μερίδος του ιατρικού κόσμου εξακολουθεί εισέτι να πληροί τας στήλας του καθημερινού Τύπου», καταγγέλλει με άρθρο του γιατρός της εποχής.
Η κυβέρνηση συνιστά καθαριότητα, συχνό αερισμό εσωτερικών χώρων, ασβέστωμα, αποφυγή υπερβολικής κόπωσης, κρυολογήματος και… ξενυχτιών, αλλά ο πανικός και οι φήμες επιβάλλουν τα δικά τους μαντζούνια: λικέρ προστασίας, ζώνες, καπέλα, αρώματα, βερνίκια, κατσαρόλες και πολλά λεμόνια. Μια πληροφορία που αναφέρει τα τελευταία ως θεραπευτικό μέσο, τα μετατρέπει σε πανάκεια. Ολοι πίνουν λεμονάδες, εθελοντικές ομάδες στέλνουν τσουβάλια με λεμόνια στους συνοικισμούς, ενώ οι εφημερίδες επαυξάνουν: «Εις τους πάσχοντες με τον πυρετόν αυτόν έτυχεν να εφαρμοστή η μέθοδος των βρασμένων λεμονιών και παρετηρήθει ταχεία βελτίωσις».

Τα απολυμαντικά και εντομοκτόνα γίνονται ανάρπαστα αφού μετατρέπονται σε είδος πρώτης ανάγκης, με την κυβέρνηση να επιβάλλει τη διατίμησή τους, χωρίς όμως να καταφέρει να αποφύγει πολλαπλά φαινόμενα αισχροκέρδειας. Χρονογράφημα σε εφημερίδα του Πειραιά περιγράφει γλαφυρά τη νέα αυτή πραγματικότητα: «Πίστεψα, φίλε μου, στις ρεκλάμες των εφημερίδων. Αγόρασα ποτά κατά του δάγκειου, καραμέλες, μπισκότα, παπούτσια, κάλτσες, λαιμοδέτες, μέχρι και παντούφλες αντιδαγκειακές. Μα δεν βαρύνεσαι. Ενώ νόμισα πως είμαι πλέον καλώς οπλισμένος κατά της επιδημίας, με άρπαξε άξαφνα, με κρεβάτωσε, μου άλλαξε τον αδόξαστον, ως λέγουσι κοινώς. Εκτοτε δεν πιστεύω εις τας θαυματουργάς ιδιότητας των διαφημιζομένων διά των εφημερίδων ειδών. Την μόνη ειλικρινή διαφήμιση αυτού του είδους, την είδα προχθές έξω από ένα συνοικιακό φερετροποιείον. Εγραφε: “Φέρετρα διά τους δαγκειοπαθείς”».

Πράγματι, όπως αναφέρει ο χρονογράφος, αισχροκέρδεια υπάρχει και στα γραφεία τελετών, υποχρεώνοντας έτσι την Αγορανομική Υπηρεσία του υπουργείου Εσωτερικών στη λήψη μέτρων: «Πληροφορηθείσα ότι οι εργολάβοι κηδειών αισχροκερδούν αγρίως επί τη ευκαιρία του πολλαπλασιασμού των κηδειών απεφάσισε όπως καλέσει αυτούς αύριον Δευτέραν ίνα εξετάσει κατά πόσον τα παρ’ αυτών εισπραττόμενα ποσά ανταποκρίνονται εις τα έξοδα εις τα οποία προβαίνουν δι’ εκάστην κηδεία μετά του νομίμου κέρδους. Εν περιπτώσει καθ’ ην αποδειχτεί ότι ασκείται αισχροκέρδεια, η Αγορανομία θα εισαγάγει τους εργολάβους κηδειών εις δίκην».

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής