Ο παραγκωνισμός και η περιθωριοποίησή του στο θέμα των τηλεοπτικών αδειών αποτελεί μία από τις αιτίες μεγάλης πολιτικής κόντρας μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης. Πρόκειται, άλλωστε, για μια Ανεξάρτητη Αρχή συνταγματικά κατοχυρωμένη, στην οποία έχουν ανατεθεί από τον καταστατικό χάρτη της Πολιτείας συγκεκριμένες αρμοδιότητες.

Η επιλογή του υπουργού επικρατείας Νίκου Παππά να το… εξαφανίσει με το νόμο 4339/2015 για να μοιράσει ο ίδιος την τράπουλα των τηλεοπτικών αδειών αποδείχθηκε μπούμερανγκ. Το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματικό το νόμο Παππά τονίζοντας ότι το μόνο όργανο που είναι αρμόδιο να αδειοδοτεί τα κανάλια είναι το ΕΣΡ.

Τι είναι όμως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Πώς συστάθηκε; Ποιοι οι σκοποί του; Πώς λειτουργεί; Ποιες είναι οι αρμοδιότητές του; Πώς φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση;

Το EThe Magazine του EleftherosTypos.gr δίνει απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα φωτίζοντας το φάκελο «Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης».

Σε ισχύ από το 1989

Ιδρύθηκε το 1989 και έχει έδρα Πανεπιστημίου & Αμερικής 5 στο κέντρο της Αθήνας και βασικός του σκοπός είναι να επιβλέπει το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο.

Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του παρήγαγε τέσσερις βασικούς κώδικες για τους όρους λειτουργίας των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών στην Ελλάδα: έναν για την διαφήμιση, έναν κώδικα δεοντολογίας δημοσιογράφων, έναν για τα προγράμματα που επιτρέπεται να παρουσιάζονται και έναν για την κατανομή των συχνοτήτων και τους όρους τεχνικής χρήσης τους από τους αδειούχους σταθμούς.
Βάσει του νόμου κατοχυρώνεται και αναγνωρίζεται η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των μελών του Συμβουλίου. Έχει ανατεθεί μάλιστα στο ΕΣΡ (σύμφωνα με το άρθρο 15, παρ. 2 του Συντάγματος) ο άμεσος κρατικός έλεγχος της ραδιοτηλεόρασης και σειρά κανονιστικών, αποφασιστικών και δικαστικών αρμοδιοτήτων κεντρικής σημασίας για τη δημόσια και ιδιωτική ραδιοτηλεόραση.

Έτσι ιδρύθηκε το ΕΣΡ

Την άνοιξη του 1989 ο Δημήτρης Μαρούδας, αναπληρωτής Υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του ΕΣΡ, αλλά η συγκρότηση και η έναρξη της λειτουργίας του πραγματοποιήθηκαν στις 28 Νοεμβρίου του 1989, σε εφαρμογή του Νόμου 1866/89. Εκείνο το διάστημα (23 Νοεμβρίου 1989 – 11 Απριλίου 1990) πρωθυπουργός ήταν ο καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας.

Η ιδρυτική σύνθεση του ΕΣΡ περιελάμβανε 22 μέλη (11 τακτικά και 11 αναπληρωματικά). Έξι ορίστηκαν από την ΝΔ, τέσσερα από το ΠΑΣΟΚ, δύο από τον Συνασπισμό, δύο από την ΕΣΗΕΑ (Ένωσις Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών), δύο από την ΕΣΗΕΜΘ (Ένωσις Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης), δύο από το ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας), δύο από την ΚΕΔΚΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας) και δύο από την ΠΟΘΑ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος).

Η Νέα Δημοκρατία με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη πρότεινε και ανέλαβαν καθήκοντα οι:

Πρόδρομος Δαγτόγλου, καθηγητής του Διοικητικού Δικαίου στην Νομική Σχολή Αθηνών, ως πρόεδρος του ΕΣΡ
Δημήτρης Δημητράκος, διδάκτωρ Κοινωνικών Επιστημών, ως αναπληρωτής του προέδρου του ΕΣΡ
Παναγιώτης Φωτέας, διδάκτωρ Νομικής και τέως νομάρχης, ως τακτικό μέλος
Γεώργιος Αγαπητός, καθηγητής της ΑΣΟΕΕ, ως τακτικό μέλος
Δημήτρης Κατσούδας, νομικός, ως αναπληρωματικό μέλος
Φανή Παρτσαφυλλίδου, νομικός, ως αναπληρωματικό μέλος

Από το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου είχαν προταθεί οι:

Αντώνης Βγόντζας, δικηγόρος, διευθυντής του Νομικού Γραφείου του Ανδρέα Παπανδρέου και τέως γενικός γραμματέας Υπουργείων, ως τακτικό μέλος
Δημήτριος Γκλαβάς, δημοσιογράφος, τέως πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ και τέως υφυπουργός, ως τακτικό μέλος
Νίκος Αθανασάκης, οικονομολόγος και δημοσιογράφος, διευθυντής του Γραφείου Τύπου του ΠΑΣΟΚ, ως αναπληρωματικό μέλος
Ευάγγελος Βενιζέλος, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, ως αναπληρωματικό μέλος

Από τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου προτάθηκαν και ανέλαβαν καθήκοντα ως τακτικά και αναπληρωματικά μέλη του ΕΣΡ οι εξής:

Νίκος Αλιβιζάτος, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών, ως τακτικό μέλος
Ντίνος Μήτσης, δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη», ως αναπληρωματικό μέλος

Η οργανωτική δομή του ΕΣΡ

Το Ε.Σ.Ρ. αποτελείται από εννέα μέλη τα οποία επιλέγονται από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής με ευρύτατη πλειοψηφία και διέπονται από προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι το Ε.Σ.Ρ. δεν ελέγχεται ούτε λαμβάνει εντολές από την κυβέρνηση, αλλά υπόκειται μόνο σε κοινοβουλευτικό έλεγχο, ενώ οι αποφάσεις του ελέγχονται από τα δικαστήρια.

Οι αρμοδιότητες του ΕΣΡ

1. Ελέγχει το περιεχόμενο των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών προκειμένου α) να τηρούνται οι προβλεπόμενοι στο Σύνταγμα σκοποί της αντικειμενικής και με ίσους όρους μετάδοσης πληροφοριών και ειδήσεων καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης και β) να εξασφαλίζει την ποιοτική στάθμη των προγραμμάτων, που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, τον σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας.

2. Καταρτίζει Κώδικες Δεοντολογίας Ειδησεογραφικών Εκπομπών, Διαφημίσεων και Ψυχαγωγικών Προγραμμάτων, που κυρώνονται με Προεδρικό Διάταγμα.

3. Εκδίδει τις προβλεπόμενες στο νόμο προκηρύξεις και χορηγεί, ανανεώνει και ανακαλεί τις άδειες λειτουργίας των επίγειων ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών καθώς και τις κάθε είδους άδειες και εγκρίσεις που προβλέπονται στην ισχύουσα ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία.

4. Απευθύνει προς δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, οδηγίες, συστάσεις ή ερωτήματα, γνωμοδοτεί σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων των οικείων νόμων και κανονιστικών πράξεων.

5. Τηρεί Μητρώο Επιχειρήσεων Μ.Μ.Ε. όπου καταχωρίζονται σε ειδικές μερίδες στοιχεία αναφορικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των εταιρειών μέσων μαζικής ενημέρωσης καθώς και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο χώρο των Μ.Μ.Ε.

6. Ελέγχει την τήρηση των διατάξεων που αφορούν στους ιδιοκτησιακούς περιορισμούς ως προς την κατοχή επιχειρήσεων ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών σταθμών και δημοσιεύει στοιχεία αναφορικά με την ιδιοκτησιακή κατάσταση των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών.

7. Διατυπώνει τη γνώμη του προς τον Υπουργό Εσωτερικών ως προς τα πρόσωπα που διορίζονται ως μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Ε.Ρ.Τ. Α.Ε.

8. Ελέγχει εν γένει την τήρηση των διατάξεων που διέπουν τη λειτουργία των δημόσιων και των ιδιωτικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών επιχειρήσεων και επιβάλλει τις προβλεπόμενες διοικητικές κυρώσεις.

Ο παραγκωνισμός του στο θέμα των τηλεοπτικών αδειών

Σύμφωνα με τη συντριπτική πλειονότητα των συνταγματολόγων, αλλά και όπως έκρινε η ολομέλεια του ΣτΕ, το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, ως συνταγματικά κατοχυρωμένη Ανεξάρτητη Αρχή, είναι το μοναδικό αρμόδιο όργανο για την αδειοδότηση των καναλιών και ο διαγωνισμός θα έπρεπε να γίνει υπό την εποπτεία του. Έστω και αν δεν ορίζει τον αριθμό των καναλιών, θα διενεργούσε το διαγωνισμό και θα ήλεγχε την όλη διαδικασία.

Παρά τις «φωνές» των συνταγματολόγων, οι αρμοδιότητες του ΕΣΡ παρακάμφθηκαν από την κυβέρνηση. Ουσιαστικά, ο υπουργός Επικρατείας Νίκος Παππάς αγνόησε το Σύνταγμα βγάζοντας νόμο για τις τέσσερις τηλεοπτικές άδειες και αναθέτοντας τη διενέργεια του περιβόητου διαγωνισμού στη Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας και Ενημέρωσης, δηλαδή στην ίδια την κυβέρνηση.

Η ένωση των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών και η Digea (η εταιρεία που παρέχει το δίκτυο της επίγειας ψηφιακής τηλεόρασης) εξ αρχής υποστήριζαν ότι το τηλεοπτικό φάσμα μπορεί να αντέξει 16 κανάλια υψηλής ευκρίνειας και εθνικής εμβέλειας με την προοπτική στο μέλλον να γίνουν περισσότερα, αλλά δεν εισακούστηκαν. Η κυβέρνηση επικαλέσθηκε μία αμφίβολης εγκυρότητας μελέτη που η ίδια είχε παραγγείλει στο πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, σύμφωνα με την οποία μόνον 4 σταθμοί ήταν τεχνικά δυνατό να φιλοξενηθούν στο φάσμα. Τα πορίσματα της έκθεσης αυτής αμφισβητήθηκαν έντονα και διαψεύδονται από άλλες μελέτες, μεταξύ αυτών του ΕΜΠ και του ΜΙΤ των ΗΠΑ.

Το 2015 με το νόμο 4339, η κυβέρνηση κατάφερε να περιθωριοποιήσει το ΕΣΡ παύοντας τα εναπομείναντα μέλη του, όταν ο Νίκος Παππάς ισχυριζόταν ότι αυτό δεν έχει νόμιμη σύνθεση παρά το γεγονός ότι λειτουργούσε με νόμιμη απαρτία και παρά το γεγονός ότι τα μέλη του ΕΣΡ με κανένα τρόπο -βάσει του Συντάγματος- δεν επιτρέπεται να παυθούν.
Η Αρχή λειτουργούσε με τέσσερα μέλη και ήταν δυνατόν από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής να γίνει επιλογή των άλλων τριών ώστε να υπάρχει πλήρης απαρτία. Αντί γι’ αυτό, η κυβέρνηση έπαυσε τα τρία από τα τέσσερα εν ενεργεία μέλη του ΕΣΡ και το κατέστησε ανενεργό ώστε να μην έχει εμπόδια στο θέμα των τηλεοπτικών αδειών. Με τον ίδιο νόμο, ο Νίκος Παππάς ανέθεσε στον υπουργό Επικρατείας (στον εαυτό του) και την εποπτευόμενη από αυτόν ΓΓΕΕ όλες τις αρμοδιότητες για την αδειοδότηση.

Η διαδικασία που τέθηκε σε εφαρμογή από τον περασμένο Ιούνιο προκάλεσε πρωτοφανή σάλο και σημαδεύτηκε από πλήθος σκοτεινών σημείων και αμφισβητήσεων, στις οποίες έδωσε τέλος το ΣτΕ κηρύσσοντας άκυρο στο σύνολό του το διαγωνισμό που διενεργήθηκε με βάση το νόμο Παππά, τον οποίον έκρινε αντισυνταγματικό διότι υπεξαιρούσε τις αρμοδιότητες του ΕΣΡ.

Αυτή ακριβώς η υποκατάσταση μιας Ανεξάρτητης Αρχής από την εκτελεστική εξουσία είναι που -σύμφωνα με την απόφαση του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου- παραβιάζει κατάφωρα το Σύνταγμα. Έτσι, η θεσμική βουλιμία που επέδειξε ο Νίκος Παππάς οδήγησε σε ναυάγιο το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής πολιτικό στοίχημα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.