Η Νίκη Λυμπεράκη, δημοσιογράφος, η Selen Erdem, προπονήτρια μπάσκετ του ΠΑΣ Γιάννινα, και η Πόλα Καπόλα, εκδότρια των εκδόσεων Νήσος, μοιράζονται μαζί μας τις ιστορίες τους, τις προκλήσεις και τις νίκες τους. Μία συνέντευξη αφιερωμένη στην ενδυνάμωση και την εξέλιξη των γυναικών σε κάθε πεδίο.

ΝΙΚΗ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ, ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ

«Με θυμώνει η καθημερινή

αδικία εις βάρος των γυναικών»

-Τα μέσα ενημέρωσης τι ρόλο παίζουν στη διάδοση των έμφυλων στερεοτύπων και με τι πρέπει ακόμα να αντιπαλέψει το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα;

Δεν είμαι σίγουρη ότι ο όρος «στερεότυπα» αποτυπώνει σε όλο του το εύρος και το βάθος το φαινόμενο. Πάρτε, για παράδειγμα, τη γλώσσα. Στα ελληνικά, σχεδόν όλες οι επιστημονικές ιδιότητες ή τα αξιώματα δεν εμφανίζουν καν θηλυκό τύπο: η γιατρός, η πρόεδρος, η εισαγγελέας. Σε θηλυκό γένος συναντά κανείς μόνον όσα «συνάδουν» με τον ρόλο που αρχετυπικά αποδίδουν οι κοινωνίες μας στις γυναίκες: η δασκάλα, η μπαλαρίνα, η καθαρίστρια, η πόρνη. Απαραίτητος αστερίσκος για τη μεγάλη εικόνα: στη γλώσσα μας, το ίδιο ισχύει και αντίστροφα. Θυμάμαι, όταν η κοινή γνώμη συγκλονιζόταν από την επίθεση με βιτριόλι κατά της Ιωάννας Παλιοσπύρου, τη δυσκολία που συναντούσαμε οι δημοσιογράφοι αναζητώντας τον κατάλληλο τύπο για να αποδώσουμε στο θηλυκό τη λέξη «δράστης». Τότε ήταν που ακούσαμε για πρώτη φορά τους τύπους «δράστρια», «δράστιδα» κ.λπ. Κάτι λέει κι αυτό. Για να απαντήσω στην ερώτησή σας, με εργαλείο τη γλώσσα, τα Μέσα καθημερινά νομιμοποιούν αυτή τη μονομέρεια.

Προς υπεράσπισή μας, ίσως δεν είναι δουλειά των δημοσιογράφων να ξαναπλάσουν τη γλώσσα. Από την άλλη, αυτό που είναι πράγματι δουλειά μας, αλλά συχνά δεν το παιδεύουμε όσο πρέπει, είναι ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, αναπαράγοντας τα έμφυλα στερεότυπα. Αρκεί να σας θυμίσω λίγα από τα κλισέ που εξακολουθούν να λέγονται συχνά στα ΜΜΕ: άρωμα γυναίκας, γυναικεία υπόθεση, αντρίκια πράγματα, φοράει παντελόνια κ.λπ. Βάλτε στο ίδιο κάδρο και ρεπορτάζ όπως αυτά για τις ενδυματολογικές επιλογές των (ελάχιστων) γυναικών σε κάθε τελετή ορκωμοσίας της κυβέρνησης και το παζλ συμπληρώνεται. Δοκιμάστε να προσαρμόσετε το ίδιο ρεπορτάζ στους άνδρες υπουργούς. Για παράδειγμα, «ο υπουργός Ναυτιλίας, με καθημερινό χτένισμα, επέλεξε για την περίσταση ένα καλοραμμένο κοστούμι γνωστού οίκου, με στενή εφαρμογή που αναδείκνυε τις αναλογίες του, ενώ το τιρκουάζ χρώμα της γραβάτας του συμπλήρωσε αρμονικά το κάδρο μιας εμφάνισης που μαγνήτισε τα βλέμματα». Αντιλαμβάνεστε τη γελοιότητα του πράγματος;

-Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη βία εναντίον των γυναικών και να πάψουν να κινδυνεύουν;

Νομίζω τεκμηριωμένη απάντηση σε ένα τόσο σύνθετο και σημαντικό ερώτημα μόνο οι ειδικοί μπορούν να δώσουν. Φαντάζομαι, πάντως, ότι σίγουρα θα βοηθούσε να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας εμφυσώντας τους σεβασμό για κάθε άνθρωπο, απέχθεια προς κάθε μορφή βίας και συναίσθηση του γεγονότος πως κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να είναι μαζί μας και κανείς δεν μας ανήκει. Αλλά και πάλι το πράγμα είναι σίγουρα πιο σύνθετο από αυτό.

-Σας θυμώνει το body shaming ή όταν ακούμε ότι οι γυναίκες είναι πολυμίξερ, εξαιρετικά φιλόδοξες και επίμονες; Επιτέλους, θα πάψουν να μας βάζουν ταμπέλες;

Κοιτώντας την καθημερινότητα της μέσης γυναίκας, με θυμώνει η αδικία. Και μιλάμε για αδικία συνολική και πολυεπίπεδη, που έχει μετρηθεί. Αρκεί να δείτε τους δείκτες. Από τις αμοιβές μας έως τον ελεύθερο χρόνο που έχουμε. Μετά από τόσες δεκαετίες σκληρών αγώνων, καταλήξαμε να εργαζόμαστε εκτός σπιτιού το ίδιο ή και περισσότερο από τους άνδρες, να αμειβόμαστε πολύ λιγότερο από αυτούς, να κατηγορούμαστε (killer, bitch, στρίγγλα κ.λπ.) όταν επιδεικνύουμε συμπεριφορές που στους άντρες πιστώνονται ως ενδείξεις ηγετικότητας και μετά από όλα αυτά, επιστρέφοντας κατάκοπες στο σπίτι, να κάνουμε κι όλα όσα έκαναν οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας.

SELEN ERDEM, ΠΡΟΠΟΝΗΤΡΙΑ ΜΠΑΣΚΕΤ ΤΟΥ ΠΑΣ ΓΙΑΝΝΙΝΑ

«Το να είσαι γυναίκα δεν είναι εμπόδιο αλλά ξεχωριστή δύναμη»

-Γυναίκα σήμερα είναι να είσαι ευτυχισμένη και να πετυχαίνεις αυτό που θέλεις χωρίς να σε εμποδίζουν τα κοινωνικά στερεότυπα;

Η γυναικεία ταυτότητα δεν μπορεί να περιοριστεί από κοινωνικούς ρόλους. Μία γυναίκα πρέπει να μπορεί να ακολουθήσει τα όνειρά της χωρίς εμπόδια, αλλά όλοι γνωρίζουμε ότι ο κόσμος εξακολουθεί να είναι γεμάτος με προκαταλήψεις και ανισότητες. Αυτό που βλέπω, όμως, είναι ότι οι γυναίκες γίνονται όλο και πιο δυνατές κάθε μέρα. Οταν μία γυναίκα σπάει τα όρια, δεν αλλάζει μόνο τη δική της ζωή, αλλά και τη ζωή πολλών άλλων γύρω της. Σήμερα, οι γυναίκες είναι παρούσες σε κάθε τομέα, λαμβάνουν αποφάσεις και γράφουν τη δική τους Ιστορία. Αυτή είναι η δύναμη των γυναικών! Θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για έναν κόσμο όπου οι γυναίκες θα μπορούν να καθορίζουν το δικό τους μέλλον.

–Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι περιορισμοί που αντιμετωπίσατε ως προπονήτρια σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο και ποιες στρατηγικές χρησιμοποιείτε για να ενισχύσετε τη θέση των γυναικών στον αθλητισμό;

Οταν ξεκίνησα ως προπονήτρια, δεν αμφισβητήθηκαν οι ικανότητές μου αλλά το φύλο μου. Πριν από μένα υπήρχαν πολύ λίγες γυναίκες σε αυτήν τη θέση, αλλά ποτέ δεν παραιτήθηκα. Είχα δώσει μία υπόσχεση στον εαυτό μου, ότι δεν θα άνοιγα μόνο τον δικό μου δρόμο, αλλά και τον δρόμο για τις γυναίκες που θα έρθουν μετά από εμένα. Σήμερα, αν στέκομαι δυνατή ως γυναίκα προπονήτρια, δεν είναι μόνο δικό μου κατόρθωμα. Είναι το αποτέλεσμα του αγώνα όλων των γυναικών πριν από μένα. Και θα συνεχίσω να αγωνίζομαι για όσες έρχονται μετά από μένα.

-Ποιο είναι το μήνυμά σας προς τις νέες γυναίκες που θέλουν να ασχοληθούν με τον αθλητισμό ή να γίνουν προπονήτριες, ειδικά όσον αφορά στα εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσουν λόγω φύλου ή εθνικότητας;

Μη φοβάστε να περπατήσετε σε έναν δρόμο όπου δεν έχει περπατήσει κανείς πριν από εσάς! Το να είσαι γυναίκα δεν είναι εμπόδιο, αλλά μία ξεχωριστή δύναμη. Θα υπάρχουν άνθρωποι που θα σας πουν «Δεν μπορείς». Αλλά να θυμάστε ότι αυτοί που το λένε είναι αυτοί που ποτέ δεν ξεπέρασαν τα δικά τους όρια. Εσείς να είστε από εκείνες που δεν σχεδιάζουν όρια, αλλά τα γκρεμίζουν!

ΠΟΛΑ ΚΑΠΟΛΑ, ΕΚΔΟΤΡΙΑ – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΗΣΟΣ

«Θέλει πολλή δουλειά ακόμα για να σπάσουν τα στερεότυπα»

-Αμέτρητα στερεότυπα… Γυναικεία λογοτεχνία, γυναίκες επιχειρηματίες της χρονιάς, γυναίκα πρόεδρος και η συνήθης διαπίστωση… άλλο ένα ανδρικό φρούριο έπεσε. Θα καταφέρουμε, επιτέλους, να σπάσουμε τις γυάλινες οροφές και να μην μας αντιμετωπίζουν ως αδύναμο φύλο;

Ολες οι στερεοτυπικές εκφράσεις που αναφέρατε και φυσικά ο χαρακτηρισμός «αδύναμο φύλο» προκύπτουν από μία θέση που προϋποθέτει ότι οι γυναίκες μοιράζονται μία κοινή ουσία που τις ορίζει ως τέτοιες. Οι γυναίκες, όμως, μοιράζονται την κοινή κοινωνική εμπειρία που έχει συγκροτηθεί από μία μακραίωνη ανισομέρεια στις σχέσεις των δύο φύλων και που αποτελεί τα θεμέλια του πατριαρχικού συστήματος. Οι άνισοι μισθοί, οι περιορισμένες ευκαιρίες, ο έλεγχος της γυναικείας σεξουαλικότητας και της αναπαραγωγής είναι κάποιες από αυτές τις παραμέτρους. Για να σπάσουν τα έμφυλα στερεότυπα και ο σεξισμός θα πρέπει να γίνει πολλή δουλειά ακόμα, ώστε να μπορέσουμε να μιλήσουμε για ουσιαστική ισότητα.

-Ποια πιστεύετε ότι είναι τα κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε κάθε εποχή;

Η βία κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία υπήρχε πάντα, απλώς ήταν κρυμμένη στο πεδίο της ιδιωτικής σφαίρας και των ιδιωτικών σχέσεων. Οι περισσότερες δολοφονίες γυναικών διαπράττονται είτε από τον σύζυγο είτε από τον σύντροφο της γυναίκας. «Τα εν οίκω μη εν δήμω», οι ιστορίες πίσω από κλειστές πόρτες που λέμε και τώρα, έκαναν τη βία κατά των γυναικών ιδιωτική υπόθεση, που δεν αφορούσε το κοινωνικό σύνολο. Οι γυναικοκτονίες, η ακραία έκφραση της βίας κατά των γυναικών, προκύπτουν από τις παγιωμένες έμφυλες σχέσεις εξουσίας που τοποθετούν το ανδρικό φύλο σε θέση κυριαρχίας και αντίστοιχα το γυναικείο σε θέση υποτέλειας. Ο γυναικοκτόνος θεωρεί ότι έχει δικαιώματα πάνω στη γυναίκα και μπορεί να ορίζει και τη ζωή της.

-Τον τελευταίο καιρό οι γυναικοκτονίες και η βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα είναι στην ημερήσια διάταξη. Γιατί πιστεύετε ότι η βία αυξάνεται αντί να αποδυναμώνεται;

Παλαιότερα, οι πράξεις βίας κατά των γυναικών, και κυρίως αυτές που συντελούνταν εντός του οικογενειακού πλαισίου, δεν έβγαιναν τόσο πολύ στη δημοσιότητα, ακριβώς επειδή υπήρχε η αντίληψη ότι αφορούν την οικογένεια και ότι δεν είναι κοινωνικό ζήτημα. Η βία δεν έχει αποδυναμωθεί γιατί δεν έχουν αλλάξει σημαντικά οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτήν, δηλαδή οι καλά εδραιωμένες αντιλήψεις των ιστορικά άνισων σχέσεων ισχύος μεταξύ ανδρών και γυναικών. Πλέον έχουμε και νομικά κείμενα, όπως η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, γνωστή ως Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που στοχεύουν στην πρόληψη, στην προστασία των θυμάτων, στη δίωξη των δραστών και τη χάραξη πολιτικών για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών.