Εχουν περάσει περισσότερα από 26 χρόνια και το «καυτό» θέμα της ονομασίας του γειτονικού κρατιδίου εξακολουθεί να ταλανίζει την ελληνική πολιτική σκηνή. Το σίριαλ της ονομασίας είχε πολλά επεισόδια: συλλαλητήρια, συμβούλια πολιτικών αρχηγών, βέτο σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε., ενδιάμεση συμφωνία κτλ.

Σήμερα, αχνοφαίνεται η διάθεση των γειτόνων για συμβιβασμό στο ζήτημα του ονόματος. Ομως, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛ. φέρεται να μην μπορεί να διαχειριστεί (ούτε αυτήν) την κατάσταση. Αντί να κινείται συντεταγμένα με ενιαία γραμμή, εμφανίζεται διχασμένη και επιπλέον -κατά την πάγια τακτική της- επιχειρεί να πετάξει το… μπαλάκι στην αντιπολίτευση! Η «κόκκινη γραμμή» του συγκυβερνήτη Πάνου Καμμένου, ο οποίος διαμηνύει στο Μέγαρο Μαξίμου ότι δεν θα δεχθεί σύνθετη ονομασία για τα Σκόπια, κινδυνεύει να τινάξει στον αέρα όχι μόνο τη διαδικασία μίας συμφωνίας αλλά και την κυβέρνηση. Ακόμη και σήμερα, στην ιστοσελίδα του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η θέση μας είναι σαφής: σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη “Μακεδονία” που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή». Συμμετέχοντας και στηρίζοντας την κυβέρνηση, ο Πάνος Καμμένος και οι ΑΝ.ΕΛ. αποδέχονται την παραπάνω τοποθέτηση. Κι αν δεν συμφωνούν με αυτή, πώς το στέλεχος του κόμματος και υφυπουργός Εξωτερικών Τέρενς Κουίκ την υπερασπίζεται στις συναντήσεις του με ξένους αξιωματούχους;

Τον Δεκέμβριο του 1944 τηλεγράφημα του State Department, με υπογραφή του τότε Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Stettinius, έγραφε, μεταξύ άλλων, ότι «Η (αμερικανική) κυβέρνηση θεωρεί ότι αναφορές του τύπου μακεδονικό “έθνος” {…} υποκρύπτουν επιθετικές βλέψεις εναντίον της Ελλάδας».

Υστερα από σχεδόν 2,5 δεκαετίες αδιαλλαξίας, η κυβέρνηση των Σκοπίων έχει αντιληφθεί ότι πρέπει να υποχωρήσει στο ζήτημα του ονόματος. Γνωρίζει ότι το μέλλον είναι στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Σε διαφορετική περίπτωση, κινδυνεύει με διάλυση. Οι Σλάβοι αποτελούν πλέον το 64% του πληθυσμού, ενώ αλβανικής καταγωγής είναι το 25%. Στην περίπτωση της διαμάχης για το όνομα, η Ελλάδα μπορεί να βγει κερδισμένη. Περίμενε υπομονετικά πότε θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου για να επιβάλει μία σύνθετη ονομασία. Μπορεί να έχασε πολλές «μάχες» -ειδικά στο θέμα της αναγνώρισης από άλλες χώρες- αλλά έχει την ευκαιρία να κερδίσει τον πόλεμο. Τελικά, δεν νικά μόνο αυτός που επιμένει αλλά και εκείνος που έχει υπομονή. Μένει μόνο να καταφέρει η ελληνική κυβέρνηση να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, να καταθέσει μία ξεκάθαρη πρόταση και να διαπραγματευτεί σκληρά, έχοντας στο πλευρό της τη μεγαλύτερη πολιτική στήριξη.

Τα συλλαλητήρια, τα συμβούλια πολιτικών αρχηγών, το βέτο σε ΝΑΤΟ και ΕΕ και οι τελευταίες εξελίξεις

Οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν περάσει από… σαράντα κύματα για σχεδόν έναν αιώνα. Μετά το πέρας των Βαλκανικών Πολέμων, η περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η ΠΓΔΜ ονομάστηκε επίσημα Νότια Σερβία. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1918, η Ν. Σερβία έγινε μέρος του Βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Το 1929, το βασίλειο μετονομάστηκε επισήμως σε Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας και διαιρέθηκε σε περιφέρειες γνωστές και ως μπανόβινα. Η Νότια Σερβία, δηλαδή η περιοχή της σημερινής ΠΓΔΜ, έγινε γνωστή ως η Βαρντάρσκα Μπανόβινα του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας.

Μετά ήρθε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τη λήξη του οποίου ο στρατάρχης Τίτο ιδρύει τη Γιουγκοσλαβία, «βαφτίζοντας» τη Βαρντάσκα Μπανόβινα σε «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Είχε βεβαίως πολλούς λόγους να το κάνει, με κυριότερο την πρόθεσή του να θεμελιώσει μελλοντικές εδαφικές διεκδικήσεις της Γιουγκοσλαβίας στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και να εξασφαλίσει διέξοδο στο Αιγαίο. Οι βλέψεις του Τίτο είχαν επιβεβαιωθεί από το 1944, όταν ανήγγειλε δημόσια ότι στόχος του ήταν να επανενώσει «όλα τα τμήματα της Μακεδονίας που διασπάστηκαν το 1912 και 1913 από τους Βαλκάνιους ιμπεριαλιστές».

Τον Δεκέμβριο του 1944 τηλεγράφημα του State Department προς τις αμερικανικές Αρχές, με υπογραφή του τότε Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Stettinius, έγραφε, μεταξύ άλλων, ότι: «Η (αμερικανική) κυβέρνηση θεωρεί ότι αναφορές του τύπου μακεδονικό “έθνος”, μακεδονική “Μητέρα Πατρίδα” ή μακεδονική “εθνική συνείδηση” αποτελούν αδικαιολόγητη δημαγωγία που δεν αντικατοπτρίζει καμία πολιτική πραγματικότητα και βλέπει σε αυτές την αναγέννηση ενός πιθανού μανδύα που θα υποκρύπτει επιθετικές βλέψεις εναντίον της Ελλάδας».

Κατά τη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008 τα μέλη της Συμμαχίας αποφάσισαν ότι θα απευθυνθεί πρόσκληση στην ΠΓΔΜ για ένταξή της εφόσον λυθεί το ζήτημα του ονόματος, κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό. Είχε προηγηθεί βέτο από την Ελλάδα.

Οι ελληνικές αρχές αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, αλλά δεν μπορούν να κάνουν κάτι καθώς αποτελεί μία από τις έξι δημοκρατίες που συνθέτουν τη χώρα. Αλλωστε, η διεθνής χρήση του ονόματος ήταν Γιουγκοσλαβία. Για 45 χρόνια, όλα κυλούν σε αυτό το μοτίβο. Εως τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε άρχισε η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Το φθινόπωρο του 1991 τα Σκόπια αποχωρούν -με βελούδινο διαζύγιο- από τη Γιουγκοσλαβία και ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους με το όνομα «Δημοκρατία της “Μακεδονίας”». Από τις πρώτες χώρες που σπεύδουν να αναγνωρίσουν το νέο κράτος είναι η Τουρκία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Γερμανία.

Στην Ελλάδα γίνεται πολιτικός -κι όχι μόνο- σεισμός. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, με υπουργό Εξωτερικών τον Αντώνη Σαμαρά, επιχειρεί να διαχειριστεί την κατάσταση. Την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 1992 η Θεσσαλονίκη σείεται από το συλλαλητήριο για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Σχεδόν 1,5 εκατομμύριο κόσμος συρρέει στο κέντρο της πόλης σε ένα συλλαλητήριο που έμεινε στην ιστορία για τον όγκο και το πάθος του. Τέσσερις μέρες αργότερα, την Τρίτη 18 Φεβρουαρίου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής προεδρεύει στην πρώτη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για το θέμα της ονομασίας των Σκοπίων. Συμμετέχουν οι Κωνσταντίνος Μητσοτάκης (Ν.Δ.), Ανδρέας Παπανδρέου (ΠΑΣΟΚ), Αλέκα Παπαρήγα (ΚΚΕ) και Μαρία Δαμανάκη (ΣΥΝ), παρουσία του Αντώνη Σαμαρά. Αποτέλεσμα της σύσκεψης ήταν η συμφωνία για κοινή γραμμή πλεύσης, σε μια ονομασία που δεν θα περιέχει τη λέξη «Μακεδονία» ή παράγωγά της.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2008 αποφάσισε ότι η λύση του ζητήματος του ονόματος κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό αποτελεί θεμελιώδη αναγκαιότητα προκειμένου να γίνουν περαιτέρω βήματα στην ενταξιακή πορεία της ΠΓΔΜ στην Ε.Ε.

Η επόμενη σύσκεψη υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για το «Σκοπιανό» έγινε στις 13 Απριλίου 1992. Μετείχαν ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης, ο Ανδρέας Παπανδρέου, η Μαρία Δαμανάκη και η Αλέκα Παπαρήγα, ενώ στην αρχή παρέστη και ο τότε υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος αποχώρησε λίγες ώρες μετά. Δύο μήνες αργότερα, στις 14 Ιουνίου 1992, λαμβάνει χώρα ακόμα μια σύσκεψη υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για το «Σκοπιανό» και τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, με την ίδια σύνθεση σε ό,τι αφορά τους αρχηγούς. Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια είναι το ζήτημα στο οποίο επικεντρώνεται το τελευταίο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ως Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 10 Μαΐου 1993.

Το 1993, κατόπιν της σύστασης του Συμβουλίου Ασφαλείας, η ΠΓΔΜ έγινε δεκτή, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, στα Ηνωμένα Εθνη με αυτή την προσωρινή ονομασία έως ότου εξευρεθεί μια συμφωνημένη λύση. Το 1995, η Ελλάδα και η ΠΓΔΜ συνομολόγησαν μια Ενδιάμεση Συμφωνία, η οποία επέβαλε έναν δεσμευτικό «κώδικα συμπεριφοράς». Επί τη βάσει της Ενδιάμεσης Συμφωνίας τα δύο μέρη άρχισαν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Τη δεκαετία του ’90 η Ελλάδα ήταν ένα κράτος-πρότυπο για τους Βαλκάνιους γείτονες. Οικονομικά εύρωστη, μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Οι Ελληνες επιχειρηματίες «γλυκοκοίταζαν» την ΠΓΔΜ για επενδύσεις. Υπήρχε περίοδος που κάθε σοβαρός Ελληνας επιχειρηματίας είχε θυγατρική στα Σκόπια. Οταν κάποιος περπατούσε στους κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας, ήταν πιο πιθανό να ακούσει ελληνικά παρά σλαβικά. Υπήρχαν παντού ελληνικές επιχειρήσεις, όπως σούπερ μάρκετ, εταιρίες κινητής τηλεφωνίας, καταστήματα με ρούχα, τράπεζες. Τα Σκόπια έτειναν να γίνουν ελληνικό οικονομικό προτεκτοράτο. Ομως, παρά την οικονομική επέλαση, η Ελλάδα δεν κατάφερε να μεταπείσει την πολιτική ηγεσία της γειτονικής χώρας και να επέλθει συμφωνία στο ζήτημα του ονόματος.

Τα Σκόπια βίωσαν δύσκολες καταστάσεις το 2001 όταν η αλβανική μειονότητα όχι μόνο ξεσηκώθηκε ζητώντας ισονομία, αλλά πήρε και τα… όπλα. Για μήνες μαίνονταν συγκρούσεις στα δυτικά της χώρας και περιμετρικά μερικών πόλεων (όπως το Τέτοβο), όπου οι Αλβανοί ήταν πλειονότητα. Ο UCK φέρεται να εξόπλιζε τους Αλβανούς αντάρτες, οι οποίοι σφυροκοπούσαν με όλμους τον τακτικό σλαβικό στρατό. Η κυβέρνηση των Σκοπίων στράφηκε για βοήθεια στην Ελλάδα, η οποία απλόχερα την έδωσε, στοχεύοντας τόσο στην ενότητα των Σκοπίων (ώστε από μία επικείμενη διάλυση να μην προκύψει «Μεγάλη Αλβανία») όσο και στην προστασία των Ελλήνων επενδυτών. Είναι χαραγμένες στη μνήμη πολλών οι εικόνες των Σλάβων στρατιωτών να περιμένουν με στολές και… σκαρπίνια το… λεωφορείο των τοπικών ΚΤΕΛ στο κέντρο των Σκοπίων, ώστε να μεταβούν στο μέτωπο του Τέτοβο! Η Ελλάδα πρόσφερε -μεταξύ άλλων- πολλά θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, ώστε να μην πηγαίνουν οι Σλάβοι στρατιώτες στον πόλεμο σαν… τουρίστες. Μετά τη συνθηκολόγηση, το κράτος των Σκοπίων πούλησε τα θωρακισμένα οχήματα σε χώρα της Αφρικής!

Το 2006 αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο (τότε) 36χρονος Νίκολα Γκρούεφσκι. Διακατέχεται από μεγαλομανία και διαπλοκή. Πριν ασχοληθεί με την πολιτική ήταν κομπάρσος σε ταινίες και έπαιζε ερασιτεχνικά μποξ. Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς διακυβέρνησής του γέμισε με τεράστια κακόγουστα αγάλματα αρχαίων Μακεδόνων το κέντρο των Σκοπίων και ενεπλάκη πολλάκις σε σκάνδαλα διαφθοράς.

Το 2008 ήταν μία κρίσιμη χρονιά για το θέμα του ονόματος, καθώς η γειτονική χώρα είχε χτυπήσει -με το συνταγματικό όνομά της- την πόρτα τόσο του ΝΑΤΟ όσο και της Ε.Ε. Είχε προηγηθεί ο επαναπροσδιορισμός της ελληνικής τοποθέτησης επί του ζητήματος. Συγκεκριμένα, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, κατά τη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησής του (2007), είχε κάνει λόγο για σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό με την ουσιαστική προσθήκη της ρήτρας «ισχύει έναντι όλων» (erga omnes). Υπενθυμίζεται ότι το 2007 μέλος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Ν.Δ. ήταν και ο Πάνος Καμμένος, ο οποίος είχε υπερψηφίσει τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης και επομένως και τη θέση περί σύνθετης ονομασίας.

Κατά τη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008 τα μέλη της Συμμαχίας αποφάσισαν με συλλογική και ομόφωνη απόφαση ότι θα απευθυνθεί πρόσκληση στην ΠΓΔΜ για ένταξή της εφόσον λυθεί το ζήτημα του ονόματος, κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό. Είχε προηγηθεί βέτο από την Ελλάδα στο ενδεχόμενο ένταξης των Σκοπίων με το συνταγματικό όνομά τους. Από πλευράς Ε.Ε., το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2008, με συλλογική και ομόφωνη απόφασή του, αποφάσισε ότι η λύση του ζητήματος του ονόματος κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό αποτελεί θεμελιώδη αναγκαιότητα προκειμένου να γίνουν περαιτέρω βήματα στην ενταξιακή πορεία της ΠΓΔΜ στην Ε.Ε.

Το ενδεχόμενο μίας συμφωνίας για το όνομα επανήλθε στο προσκήνιο μετά την απομάκρυνση του Νίκολα Γκρούεφσκι από την εξουσία (2016) αλλά και των κακόγουστων αγαλμάτων από το κέντρο της πρωτεύουσας. Ο νέος πρωθυπουργός της χώρας Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος θα κάνει ρεβεγιόν Πρωτοχρονιάς στη Θεσσαλονίκη, εμφανίζεται πιο διαλλακτικός στο ζήτημα της ονομασίας, επιζητώντας συμφωνία με την Ελλάδα ώστε να ανοίξουν οι πύλες της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Βέβαια, «αγκάθι» στις σχέσεις των δύο χωρών δεν είναι μόνο το όνομα αλλά και οι αλυτρωτικές διαθέσεις σε βάρος της Ελλάδας μέσα από τα σχολικά βιβλία και φυσικά τα ζητήματα περί «μακεδονικής εθνότητας» και «μακεδονικής γλώσσας».

Να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της υπερεικοσαετούς διένεξης, το θέμα χειρίζεται για τον ΟΗΕ ο ειδικός απεσταλμένος Μάθιου Νίμιτς, ο οποίος έχει καταθέσει σειρά από προτάσεις. Σχεδόν όλες έχουν απορριφθεί από τις δύο πλευρές, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες το 2001 ήταν η χρονιά που Ελλάδα και Σκόπια φέρονται να συμφώνησαν στο «Δημοκρατία της Ανω Μακεδονίας», αλλά αμέσως μετά ξέσπασε η εμφύλια σύρραξη στο γειτονικό κράτος. Σύμφωνα με πληροφορίες, ορισμένα από τα ονόματα που συζητήθηκαν ήταν: Σλαβομακεδονία, Νεομακεδονία, Μακεδονία-Σκόπια, Μακεδονία των Σκοπίων, Μακεδονία του Βαρδάρη, Ανω Μακεδονία, Ορεινή Μακεδονία, Νέα Μακεδονία, Συνταγματική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Δημοκρατική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μακεδονίας, Νέα Δημοκρατία της Μακεδονίας, Δημοκρατία της Ανω Μακεδονίας.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ
[email protected]
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής