Μεγαλουπόλεις και ειδυλλιακά θέρετρα «βουλιάζουν», καθώς η αναλογία επισκεπτών-μόνιμων κατοίκων υπερβαίνει και το 20 προς 1. Οσοι ζουν από τον τουρισμό δεν προλαβαίνουν να μετρούν ευρώ, τα βραχυπρόθεσμα έσοδα είναι εντυπωσιακά, όμως το κόστος για τις τοπικές κοινωνίες είναι βαρύ όταν κλείνει η σεζόν.

Εξώσεις, εκτίναξη τιμών ενοικίων και αγοράς σπιτιών λόγω Airbnb και νέοι όροι, όπως gentrification -εκτοπισμός οικονομικά ασθενέστερων κατοίκων από περιοχές με επιχειρηματικό ενδιαφέρον-, έγιναν μέρος της καθημερινότητάς μας.

Σαν σαρδέλες

Στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ντόπιοι και επισκέπτες συνωστίζονται σαν σαρδέλες, οι δήμοι πασχίζουν να διαχειριστούν απορρίμματα και ηχορρύπανση, ακτιβιστές υψώνουν πλακάτ κατά της «φυλής της κρουαζιέρας».

Το 2022 τα 218 κρουαζιερόπλοια που έπλευσαν στην Ευρώπη εξέπεμψαν 4 φορές περισσότερα οξείδια του θείου από όλα τα οχήματα της ηπείρου, σύμφωνα με τη ΜΚΟ Transport & Environment.

Από την Ισπανία μέχρι την Ελλάδα η φαρέτρα των Αρχών απέναντι στο «τέρας» του υπερτουρισμού περιλαμβάνει ήδη φόρους διανυκτέρευσης, «τσουχτερά» εισιτήρια και πλαφόν επισκεπτών σε μνημεία, καθώς και περιορισμούς στην κρουαζιέρα. Διαρκώς εμπλουτίζεται. Τα έσοδα διατίθενται για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις του φαινομένου, καθώς και για τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών.

Στην εποχή των φθηνών πτήσεων και του Airbnb μαγικές λύσεις δεν βρίσκονται εν μια νυκτί και η αύξηση του κόστους της ταξιδιωτικής εμπειρίας και η αντιμετώπιση του τουρίστα ως ανεπιθύμητου «εισβολέα» είναι ίσως η άμεση, εύκολη συνταγή, αλλά δεν είναι μονόδρομος, λένε ειδικοί, που αναζητούν, επίσης, τη χρυσή τομή μεταξύ τουριστικής δραστηριότητας και μη διατάραξης της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

Η λέξη-κλειδί είναι ρύθμιση, καλύτερη διαχείριση των τουριστικών ροών και του τουριστικού προϊόντος, λαμβάνοντας υ’ πόψιν τους ντόπιους, σύμφωνα με τη Νατάλια Μπαγιόνα, εκτελεστική διευθύντρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού. Το γραφείο της είναι στην Ισπανία, σε μια χώρα που ο τουρισμός παράγει το 13% του ΑΕΠ.

Τα έσοδα από τον τουρισμό είναι ζωτικής σημασίας για πολλές εθνικές οικονομίες, εκατομμύρια θέσεις εργασίας μπορεί να διακυβευτούν αν επικρατήσει μια συγκρουσιακή λογική. Και πώς να κόψεις τη δίψα για ταξίδι εκατομμυρίων πολιτών του κόσμου μετά την πανδημία; Να επιστρέψουμε στη «χρυσή εποχή» του τουρισμού για λίγους;

Παγκοσμίως η τουριστική βιομηχανία έχει ανακάμψει σε ποσοστό 88% σε σύγκριση με τα προ πανδημίας μεγέθη το 2019. Το 2023 περίπου 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι ταξίδεψαν. Τα έσοδα ήταν 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια (93% σε σύγκριση με το 2019). Στην Ευρώπη, που δέχεται το 54% των τουριστικών ροών παγκοσμίως, το ποσοστό έφτασε 94%.

Λύσεις

«Πρέπει συλλογικά να ρυθμίσουμε τον τουρισμό… Να διαφοροποιήσουμε το τουριστικό προϊόν, να καθοδηγήσουμε τον τουρίστα πέρα από σημερινούς δημοφιλείς προορισμούς», λέει η κ. Μπαγιόνα.

Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου πέρα από το high season είναι, επίσης, η απάντηση για τον Τζάστιν Φράνσις, ιδρυτή του «Responsible Travel», μιας πλατφόρμας που προωθεί τον τουρισμό με σεβασμό στον τόπο προορισμού. Οι αυξήσεις επί αυξήσεων τιμωρούν τους ταξιδιώτες και τους επαγγελματίες. Το Μπουτάν είναι χαρακτηριστική περίπτωση. Οταν το βασίλειο των Ιμαλαΐων αύξησε τον φόρο βιώσιμης ανάπτυξης από 65 σε 200 δολάρια την ημέρα, οι τουρίστες γύρισαν την πλάτη, επιχειρήσεις έκλεισαν και εργαζόμενοι μετανάστευσαν.

Πλέγμα μέτρων για την αναχαίτιση του υπερτουρισμού

ΒΕΝΕΤΙΑ ● ΙΤΑΛΙΑ

Εισιτήριο 5-10 ευρώ για τους επισκέπτες της μίας μέρας

Η Βενετία ήταν η πρώτη πόλη που άρχισε να ασφυκτιά, εδώ και τρεις δεκαετίες τουλάχιστον, από τον υπερτουρισμό. Αναπόφευκτο ήταν να γίνει και η πρώτη πόλη που επέβαλε εισιτήριο εισόδου για τους ημερήσιους τουρίστες.

Πριν από πέντε χρόνια, πολλοί Βενετσιάνοι είχαν βγει στους δρόμους της Γαληνοτάτης με πλακάτ που έγραφαν «Οχι άλλοι τουρίστες!». Ακολούθησαν τα δύσκολα χρόνια της πανδημίας, με τους ελάχιστους τουρίστες λόγω κορονοϊού, αλλά, μόλις επέστρεψε η «κανονικότητα», οι ορδές ξένων επισκεπτών άρχισαν και πάλι να πιέζουν αφόρητα την «πόλη των δόγηδων».

Μεγάλος αριθμός τουριστών, που φθάνουν κάθε χρόνο στην πόλη, ανήκει στην ομάδα του «κακού τουρισμού», όπως ονομάζουν τους ημερήσιους επισκέπτες οι Βενετσιάνοι. Ουρές σχηματίζονται στην πλατεία του Αγίου Μάρκου από τεράστια γκρουπ που έχουν φθάσει με κρουαζιερόπλοια για επίσκεψη λίγων ωρών. Οι περισσότεροι σπεύδουν να φωτογραφηθούν στα εμβληματικά «palazzo» και φεύγουν αφήνοντας «βουνά» από σκουπίδια, κατά τους οργισμένους κατοίκους. Είναι οι επισκέπτες (40.000 ημερησίως κατά μέσο όρο, σε σεζόν μεγάλης κίνησης) που αντιπαθούν όλοι οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό, καθώς δεν αφήνουν πολλά χρήματα στην πόλη – δεν καταλύουν σε ξενοδοχεία, αποφεύγουν τα καλά εστιατόρια και τα ακριβά καταστήματα, αφού βολεύονται με πρόχειρο φαγητό στο χέρι και φθηνά σουβενίρ. Ο υπερτουρισμός έχει αλλάξει την εικόνα της πόλης, που κινδυνεύει να χάσει τον τίτλο του Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Ετσι, λοιπόν, ο Δήμος της Βενετίας αποφάσισε να επιβάλει εισιτήριο από 5 έως και 10 ευρώ για τους επισκέπτες της μίας μέρας. Τα εισιτήρια μπορεί κανείς να τα προμηθευτεί ηλεκτρονικά. Οι παραβάτες που δεν θα έχουν καταβάλει το αντίτιμο της κράτησης μέσω Διαδικτύου θα τιμωρούνται με πρόστιμο που θα φθάνει και τα 300 ευρώ.

Ο Δήμος της Βενετίας έχει επιβάλει όρια και στις ενοικιάσεις ακινήτων, περιορίζοντας, κυρίως, την επέκταση του Airbnb. Πριν από λίγα χρόνια, απαγορεύθηκε η είσοδος στα μεγάλα κρουαζιερόπλοια μέσα στη λιμνοθάλασσα, ανακατευθύνοντάς τα στο γειτονικό βιομηχανικό λιμάνι, ώστε να μην καταστραφεί τελείως το εύθραυστο οικοσύστημα και να προστατευθούν τα κτίρια.

ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ ● ΙΣΠΑΝΙΑ

«Μπλόκο» στους αλητοτουρίστες και fake news για… τσούχτρες

«Τουρίστες, γυρίστε στα σπίτια σας!», φώναζαν ομάδες ακτιβιστών στη Βαρκελώνη και τη Μαγιόρκα, το 2017. Η Ισπανία, γενικώς, και ορισμένες ισπανικές πόλεις, ειδικότερα, βουλιάζουν κάθε χρόνο από τουρίστες, καθιστώντας τη χώρα έναν από τους κορυφαίους προορισμούς παγκοσμίως. Ολη την περυσινή χρονιά, η Ισπανία δέχτηκε 85 εκατομμύρια τουρίστες, αριθμός που ισοδυναμεί με τεράστια «ένεση» στην οικονομία. Ομως, πολλοί κάτοικοι των πιο τουριστικών πόλεων είναι αγανακτισμένοι, καθώς βλέπουν τη μεγάλη αλλοίωση από τον υπερτουρισμό.

Η Βαρκελώνη είναι η πιο αγαπημένη πόλη-προορισμός των νέων επισκεπτών, σε βαθμό που να μην είναι εύκολα προσβάσιμοι οι δρόμοι, κάποιες εποχές του χρόνου. Το Πάρκο Γκουέλ της Βαρκελώνης είναι απλησίαστο, καθώς είναι γεμάτο από «Αγγλους και Γερμανούς που μας έχουν κάνει τη ζωή κόλαση», όπως έλεγε μία ηλικιωμένη κάτοικος στο «Politico». Οι περισσότεροι κάτοικοι τα έχουν βάλει με τον τουρισμό χαμηλού κόστους – «τους αλητοτουρίστες», όπως τους χαρακτηρίζουν. Ειδικοί μιλούν στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για «τουρισμοφοβία» – και όχι μόνο στη Βαρκελώνη, αλλά και σε άλλους δημοφιλείς προορισμούς της χώρας, όπως τη Μαγιόρκα, τα Κανάρια Νησιά, τη Γαλικία.

Ο Δήμος της Βαρκελώνης εξετάζει μέτρα αντιμετώπισης του μαζικού τουρισμού, κοιτάζοντας και τα παραδείγματα των Βαλεαρίδων, που προωθούν νόμο για την απαγόρευση της κυκλοφορίας των μεθυσμένων τουριστών από το Πάσχα και μετά, που αρχίζει η τουριστική σεζόν. Ο νόμος περιλαμβάνει απελάσεις για αντικοινωνική συμπεριφορά και ένταξη των παραβατών σε «μαύρη λίστα» – διατάξεις που εγείρουν επιφυλάξεις και αντιδράσεις για καταπάτηση ατομικών δικαιωμάτων. Αλλοι προτιμούν τα fake news και την εξαπάτηση που έχει πιο άμεσο στόχο: Εμπνεόμενοι από την πρωτοβουλία ακτιβιστών στη Μαγιόρκα, που διέδωσαν μέσω Διαδικτύου και τοποθέτησαν πινακίδες προειδοποιώντας (ψευδώς) πως τσούχτρες γέμισαν τις παραλίες του νησιού, κάτοικοι της Βαρκελώνης στη συνοικία Ελ Καρμέλ άλλαξαν κατεύθυνση στις πινακίδες για να παραπλανήσουν τους τουρίστες που περνούσαν για το Τουρό ντε λα Ροβίρα – δημοφιλές σημείο συνάντησης τουριστών, καθώς προσφέρει μοναδική θέα και το προτιμούν «ινφλουένσερ» και μανιακοί των φωτογραφιών στα κοινωνικά δίκτυα.

ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ ● ΙΤΑΛΙΑ

Απαγορευτικό σε νέα συμβόλαια τύπου Airbnb

Οταν η κατάσταση στη Μέκκα της Ιταλικής Αναγέννησης έφτασε στο απροχώρητο, η γερμανικής καταγωγής διευθύντρια στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας (Galleria dell’ Accademia), Σεσίλια Χόλμπεργκ, ξεστόμισε το εξής σοκαριστικό για την αγαπημένη της Φλωρεντία: «Από τη στιγμή που έγινες πόρνη είναι αδύνατον να ξαναγίνεις παρθένα». Η δήλωση-βόμβα του Ιανουαρίου ξεσήκωσε πολιτικό σάλο στη Ρώμη. Για όσους όμως γνωρίζουν την κατάσταση, η εξομοίωση της πρωτεύουσας της Τοσκάνης με «πόρνη των τουριστών» δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Αλλωστε, λίγο νωρίτερα ο τότε διευθυντής ενός άλλου εμβληματικού μουσείου, της Galleria Uffizi, είχε παραπονεθεί πως η Φλωρεντία όσο πάει γίνεται «όλο πιο βρόμικη και ανασφαλής».

Παρά τη μεσολάβηση της πανδημίας, από το 2015 έως το τέλος του 2023 ο αριθμός των επισκεπτών στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας αυξήθηκε από 1.415.409 σε 2.013.974, κυρίως χάρις στη θερινή καινοτομία των βραδινών ξεναγήσεων. Μεγάλη επιβάρυνση για μια πόλη 400.000 κατοίκων, που, σύμφωνα με την Ιταλική Στατιστική Υπηρεσία, δέχθηκε 11 εκατομμύρια επισκέπτες το 2019.

Από τη φετινή χρονιά, λοιπόν, ξεκινά η εφαρμογή μιας ρηξικέλευθης απόφασης που έλαβε ο Δήμος της Φλωρεντίας το 2023. Να απαγορεύσει εντελώς την έκδοση νέων συμβολαίων βραχυχρόνιας μίσθωσης στο ιστορικό κέντρο της πόλης, παρά τις διαμαρτυρίες της Airbnb. O δήμαρχος, Ντάριο Ναρντέλα, τόνισε πως η συσσώρευση του 75% των βραχυχρόνιων μισθώσεων στο 5% της έκτασης του δήμου ανέβασε στα ύψη τις τιμές των ενοικίων και των ακινήτων ακόμη και στις πιο φτωχές συνοικίες, προκαλώντας ασφυξία σε χιλιάδες οικογένειες. Το μέτρο της απαγόρευσης δεν θίγει τα παλαιά συμβόλαια Airbnb και ισχύει μόνο για την περιοχή που περικλείεται στον χάρτη Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Συνοδεύεται, μάλιστα, από κίνητρα. Για παράδειγμα, όποιοι ιδιοκτήτες μετατρέψουν τα συμβόλαιά τους σε μακροχρόνιας μίσθωσης απαλλάσσονται για τρία χρόνια από κάθε φόρο ακινήτων.

ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ ● ΟΛΛΑΝΔΙΑ

«Κόκκινο» σε όσους ζητούν αλκοόλ, πορνεία, ναρκωτικά

Η επικείμενη μεταφορά των «κόκκινων φαναριών» της συνοικίας Ντε Βάλεν σε προάστιο μακριά από το κέντρο του Αμστερνταμ είναι ένα μόνο από τα μέτρα που προωθούν οι Αρχές του ολλανδικού δήμου για τον εξευγενισμό (gentrification), αλλά και την απόδοση της πόλης πίσω στους κατοίκους της.

Πέρυσι ο Δήμος του Αμστερνταμ εγκαινίασε μία ασυνήθιστη καμπάνια αποτροπής με τίτλο «Stay Away», που είχε σκοπό να κρατήσει μακριά τους τουρίστες που επιζητούν μαζικά αλκοόλ, πορνεία, ναρκωτικά και γενικά ενοχλητικές μορφές διασκέδασης, υποβαθμίζοντας το επίπεδο ζωής της πόλης.

Η καμπάνια είχε κύριο στόχο τους θορυβώδεις και ταραχοποιούς Βρετανούς τουρίστες 18-34 ετών, οι οποίοι, πράγματι, μείωσαν τις επισκέψεις τους στο Αμστερνταμ, προς μεγάλη ικανοποίηση του δήμου και των πολιτών. Διακηρυγμένη πολιτική των δημοτικών Αρχών είναι να προσελκύσουν τουρίστες που θέλουν να βλέπουν την πόλη μέσα από τα μάτια των κατοίκων της και όχι σαν προορισμό εκτόνωσης ενστίκτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι από υπόδειγμα ανοχής το Αμστερνταμ θα μετατραπεί σε πόλη απαγορεύσεων, αλλά ότι ο τουρισμός θα αποκτήσει, επιτέλους, νόμους και κανόνες.

Ετσι, από την αρχή της χρονιάς εφαρμόστηκαν νέοι οικιστικοί κανονισμοί, που δίνουν προτεραιότητα στη στέγαση φοιτητών, δασκάλων και αστυνομικών δοκίμων. Πρόσθετα «μόρια» για την ενοικίαση ή απόκτηση κατοικίας θα έχουν όσοι έχουν παραμείνει στην πόλη τουλάχιστον 6 από τα 10 τελευταία χρόνια. Επίσης, μπήκε πλαφόν σε κάθε συνοικία του Αμστερνταμ σχετικά με τον αριθμό διαμερισμάτων Airbnb, ξενοδοχειακών κλινών και πρωινών που επιτρέπεται να χορηγεί.

Το ανώτατο όριο βραχυχρόνια ενοικιαζόμενων δωματίων στην πόλη μειώθηκε κατά 30%, γεγονός που σημαίνει ότι πρακτικά στο κέντρο του Αμστερνταμ δεν θα εκδίδονται νέες άδειες για το ορατό μέλλον. Συμβάλλοντας στον εξευγενισμό, το ολλανδικό ΣτΕ απαγόρευσε το άνοιγμα νέων τουριστικών καταστημάτων στο κέντρο της πόλης, δίνοντας χώρο σε βιβλιοπωλεία, κομμωτήρια και γυμναστήρια.

Από το 2008 μέχρι σήμερα οι περίφημες «βιτρίνες με τα κορίτσια» στη συνοικία Ντε Βάλεν μειώθηκαν από 482 σε 243, ενώ σύντομα άλλες 100 θα μεταφερθούν στο νέο «πολυδύναμο ερωτικό κέντρο», στα προάστια.