Μεταξύ των εκατοντάδων ανθρώπων που αποτίουν φόρο τιμής στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας, βρίσκονται και περί τους 50 επιζήσαντες των βασανιστηρίων.
Στην ογδοηκοστή επέτειο της απελευθέρωσης του Άουσβιτς Μπίρκεναου από τα Σοβιετικά στρατεύματα, επιζήσαντες του ολοκαυτώματος κατέθεσαν στεφάνια για τους παραπάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους που βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Ακούμπησαν με σεβασμό τον τοίχο του θανάτου, εκεί όπου οι στρατιώτες του Τρίτου Ράιχ πυροβολούσαν μαζικά Εβραίους.
«Είναι μια πολύ συγκινητική μέρα… Συγγνώμη δεν μπορώ» είπε η επιζήσασα του Άουσβιτς, Εύα Ουμλάουφ.
Η Εύα ήταν μόλις 2 χρονών όταν βρέθηκε στο Άουσβιτς. Σήμερα είναι 82 και μία από τις νεότερες επιζήσασες της θηριωδίας. Οι περισσότεροι είναι πάνω από 90 ετών και μπορεί να είναι η τελευταία φορά που θα μπορέσουν να επισκεφθούν το μνημείο.
Στο Άουσβιτς έχουν γραφτεί οι πιο μελανές σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι ο τόπος όπου οι θιασώτες της «τελικής λύσης» χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά τους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια.
«Έφτασα στο Άουσβιτς την νύχτα. Την στιγμή που βγήκα από το βαγόνι, μου ήρθε μία περίεργη μυρωδιά. Ήταν η μυρωδιά από καμένα πτώματα. Φοβήθηκα. Δεν ήξερα που βρισκόμουν» θυμάται η Γιαννίνα Ιβανσκα.
Μπορεί τα τατουάζ στα χέρια τους με τους αριθμούς, που τους είχαν δοθεί στο στρατόπεδο, να έχουν ξεθωριάσει, όχι όμως και οι μνήμες από την φρίκη.
«Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, τον Φεβρουάριο του 1943 έχασα όλη μου την οικογένεια. Ποτέ μου δεν θα ξεχάσω το τελευταίο βλέμμα της μητέρας μου πριν την χάσω» αναφέρει η Λέα Ζαγιάκ Ντε Νοβέρα.
Οι μαρτυρίες των τελευταίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος είναι πιο πολύτιμες από ποτέ με τους ίδιους να ανησυχούν για την αναζωπύρωση ακραίων ιδεολογιών στις Δυτικές Δημοκρατίες.
«Είναι τρομαχτικό, είναι πραγματικά τρομαχτικό. Πρέπει να κάνουμε κάτι τώρα που είναι ακόμα αρχή. Το Ολοκαύτωμα δεν ξεκίνησε με το Άουσβιτς, ξεκίνησε πρώτα με λόγια, και τράφηκε από την σιωπή και την αδιαφορία της κοινωνίας» τονίζει η επιζήσασα Εύα Ζεπέσι.
Στέλνουν ένα ηχηρό μήνυμα στις νεώτερες γενιές να μην ξεχάσουν, να μην αφήσουν την Ιστορία να επαναληφθεί.
Άουσβιτς: Διεθνής ημέρα μνήμης για το Ολοκαύτωμα – Στεφάνι στο μνημείο των θυμάτων στο Θησείο κατέθεσε η ΠτΔ
Στεφάνι στο Μνημείο των θυμάτων του Ολοκαυτώματος στο Θησείο κατέθεσε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, η οποία παρέστη και στην επιμνημόσυνη Δέηση που τελέστηκε. Στην Ολομέλεια της Βουλής τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή. Κοινή προσπάθεια όλων, η ανάδειξη της σημασίας της ιστορικής μνήμης σε μια εποχή που ο ρατσισμός και ο φανατισμός παραμένουν επίκαιρα ζητήματα.
Ήταν 27 Ιανουαρίου του 1945 όταν ο σοβιετικός στρατός, προελαύνοντας προς Βερολίνο, κατέλαβε το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου, αποκαλύπτοντας παράλληλα την τραγική αλήθεια για την «τελική λύση», τις προγραμματισμένες μαζικές μεθόδους εξόντωσης κρατουμένων.
Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την απελευθέρωση του τόπου που έμελλε να γίνει ο εφιάλτης για πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, με περισσότερους από 66.000 Έλληνες ανάμεσα στα θύματα.
Στην επιμνημόσυνη δέηση για τα θύματα του Ολοκαυτώματος παρέστη η ΠτΔ, η οποία κατέθεσε στεφάνι στο Μνημείο Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων, στο κέντρο της Αθήνας, αποδίδοντας φόρο τιμής στα θύματα.
«Το διαχρονικό μήνυμα “Ποτέ Ξανά” αποτελεί μια αδιαπραγμάτευτη δέσμευση να υπερασπιζόμαστε έμπρακτα τις δημοκρατικές αξίες και να διατηρούμε ζωντανή την ιστορική μνήμη, για έναν κόσμο ελεύθερο από μίσος και μισαλλοδοξία» τόνισε η Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Ανταποκρινόμαστε σε ένα κάλεσμα υπεράσπισης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εναντίον του ρατσισμού και των διακρίσεων, έγραψε σε ανάρτησή του ο πρωθυπουργός. «Πρόκειται για απειλές που ξαναζωντανεύουν μέσα από λαϊκιστικά ιδεολογήματα και διχαστικές ρητορικές που επενδύουν στην άγνοια ή και στην κόπωση από τις όποιες αδυναμίες της πολιτικής ζωής. Η απάντηση, ωστόσο, στα προβλήματα δεν μπορεί να είναι η εχθροπάθεια και η καταστροφή. Αλλά η Δημοκρατία, το Δίκαιο και η Αλληλεγγύη» επεσήμανε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Τιμή στα εκατομμύρια θύματα του ναζισμού απέδωσαν οι βουλευτές στην Ολομέλεια.
«Είναι αδήριτη ανάγκη να διατηρήσουμε την ιστορική μας μνήμη ως ένα ανάχωμα Δημοκρατίας και ηθικών αξιών απέναντι στη μισαλλοδοξία και τον φυλετικό ρατσισμό» τόνισε ο Νίκος Ανδρουλάκης.
«Αυτοί που αρνούνται το Άουσβιτς, είναι έτοιμοι να το επαναλάβουν. Γι` αυτό απαιτείται η σύμπραξη όλων μας για να γίνει πράξη το σύνθημα ποτέ ξανά» υπογράμμισε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Θεόφιλος Ξανθόπουλος.
«Σήμερα, τιμή στα θύματα του Άουσβιτς είναι η ενίσχυση της πάλης ενάντια στους παράγοντες που οδήγησαν στη ναζιστική θηριωδία, ενάντια στα εγκλήματα που και σήμερα διεξάγουν οι ιμπεριαλιστές με θύματα τους λαούς» ανέφερε ο ΓΓ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.
«Ο έμπρακτος τρόπος να βροντοφωνάξουμε “Ποτέ Ξανά”, είναι η αναγνώριση των Γενοκτονιών και η λογοδοσία των αυτουργών αυτών των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας» αναφέρεται σε ανακοίνωση της η Ελληνική Λύση.
«Να οικοδομήσουμε κοινωνίες που να βασίζονται στον σεβασμό και τη δικαιοσύνη» είπε η βουλευτής της Νέας Αριστεράς Πέτη Πέρκα.
«Πολύ πρόσφατα υπήρξαν πολιτικές δυνάμεις που τζόγαραν πάνω στο ρατσισμό, στην ξενοφοβία, στις διακρίσεις» επεσήμανε η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας, Ζωή Κωνσταντοπούλου.
«Κάποια θηρία πριν 50 χρόνια οι οποίοι με τη μορφή ανθρώπου έστελναν ανθρώπους σε κρεματόρια» τόνισε ο βουλευτής των «Σπαρτιατών» Γιάννης Κόντης.
Με το σύνθημα WE REMEMBER, της Διεθνούς Εκστρατείας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος, φωταγωγήθηκε το βράδυ της Κυριακής η πρόσοψη του Μεγάρου της Βουλής των Ελλήνων.
Το δραματικό μήνυμα των επιζώντων στην 80η επέτειο του Άουσβιτς
Επιζώντες του Άουσβιτς επέστρεψαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης για την 80η επέτειο της απελευθέρωσής τους. Αντικρίζοντας τα κτήρια μέσα στα οποία δολοφονήθηκαν άνθρωποι, οι επιζώντες θυμήθηκαν τα όσα μαρτυρικά εκτυλίσσονταν στον χώρο όπου έγινε η μεγαλύτερη μαζική εκτέλεση ανθρώπων που έχει καταγραφεί ποτέ.
Φορώντας κασκόλ με μπλε και άσπρες ρίγες που θύμιζαν τις στολές των στρατοπέδων, άναψαν κεριά και κατέθεσαν στεφάνια στο «Τείχος του Θανάτου» στο Άουσβιτς, όπου χιλιάδες κρατούμενοι εκτελέστηκαν.
Οι προειδοποιήσεις
Ο Ronald S. Lauder, πρόεδρος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Κογκρέσου, μίλησε εκ μέρους των μεγάλων δωρητών του μουσείου του Άουσβιτς. Σε μια έντονα διατυπωμένη ομιλία, προειδοποίησε για τη δραματική άνοδο του αντισημιτισμού.
«Πριν από δέκα χρόνια, το 2015, ο επιζών του Άουσβιτς, ο Ρόμαν Κεντ, βρισκόταν εδώ σε αυτό το βήμα στην 70ή επέτειο της απελευθέρωσης. Είπε αυτά τα λόγια: Δεν θέλουμε το παρελθόν μας να είναι το μέλλον των παιδιών μας», είπε και πρόσθεσε:
«Ο Ρόμαν Κεντ πέθανε έξι χρόνια αργότερα, αλλά τα λόγια του μας στοιχειώνουν σήμερα, γιατί αν ο Ρόμαν Κεντ ήταν εδώ και έβλεπε τι συνέβαινε στους Εβραίους σε όλο τον κόσμο το 2025, θα έκλαιγε.
Αναφερόμενος άμεσα στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς, είπε: «Αυτό που έγινε στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, και αυτό που συνέβη εδώ στο Άουσβιτς, έχουν ένα κοινό νήμα: το πανάρχαιο μίσος για τους Εβραίους. Σήμερα, βλέπουμε ανατριχιαστικούς παραλληλισμούς σε όλο τον κόσμο, σε όλη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, ακόμη και την Αυστραλία.
Σήμερα, Εβραίοι καθηγητές έχουν απολυθεί. Σήμερα, στα εβραϊκά παιδιά έχουν πει να κρύβουν κάθε εξωτερικό σημάδι ότι είναι Εβραίοι. Σήμερα, γίνονται μαζικές διαδηλώσεις κατά των Εβραίων. Σήμερα, βλέπουμε χυδαία σχόλια σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τότε σας θυμίζω ότι δεν είμαστε στο 1933 ή στο 1939. Είμαστε στο 2025. Το μίσος για τους Εβραίους είχε τους πρόθυμους υποστηρικτές του τότε, και τους έχει και τώρα».
Προειδοποίησε ρητά κατά της «αδιαφορίας» απέναντι στον αυξανόμενο αντισημιτισμό, λέγοντας ότι «τα μαθήματα του Άουσβιτς δεν αφορούν μόνο τους Εβραίους, αφορούν ολόκληρο τον κόσμο».
Σήμερα, δεν μπορώ να σταθώ εδώ και να κοιτάξω αυτούς τους επιζώντες και να πω ότι όλα είναι εντάξει, όπως έκανα στο παρελθόν. Επειδή δεν είναι όλα εντάξει».
Ας πάρουμε στα σοβαρά τους εχθρούς της δημοκρατίας
Μιλώντας νωρίτερα, ο επιζών του Άουσβιτς Leon Weintraub προέτρεψε «τους νέους να είναι ευαίσθητοι σε όλες τις εκφράσεις μισαλλοδοξίας και μνησικακίας προς τους διαφορετικούς», ενώ προειδοποίησε ρητά για την άνοδο των «εχθρών της δημοκρατίας».
«Ας είμαστε πολύ σοβαροί και ας πάρουμε στα σοβαρά αυτό που κηρύττουν οι εχθροί της δημοκρατίας. Επιδιώκουν πραγματικά να εφαρμόσουν τα συνθήματα που προωθούν, αν καταφέρουν να αποκτήσουν την εξουσία.
Πρέπει να αποφύγουμε το λάθος της δεκαετίας του 1930, όταν ο κόσμος απέτυχε να πάρει στα σοβαρά το ναζιστικό καθεστώς και υποτιμήθηκαν τα σχέδιά του να δημιουργήσει ένα κράτος απαλλαγμένο από Εβραίους, Ρομά και ανθρώπους με διαφορετικές απόψεις ή ασθενείς ή όσους θεωρούνταν ακατάλληλοι για να ζήσουν».
Ο Weintraub επεσήμανε επίσης την ύπαρξη ακροδεξιών εθνικιστικών κινημάτων στην Πολωνία και «σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες».
«Με θλίβει βαθύτατα να βλέπω σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και στη χώρα μας [Πολωνία], ναζιστικού τύπου στολές και συνθήματα να παρελαύνουν ανοιχτά σε πορείες, να δηλώνουν περήφανα εθνικιστές και να ταυτίζονται με τις ναζιστικές ιδέες, με την ιδεολογία … που δολοφόνησε εκατομμύρια ανθρώπους που θεωρούνταν υπάνθρωποι- αυτή η ιδεολογία που διακηρύσσει την εχθρότητα και το μίσος προς τους άλλους, θεωρεί τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και την ομοφοβία ως αρετές.
«Φονική μηχανή»
Στο βήμα ανέβηκε η 94χρονη Τζανίνα Ιβάνσκα. Σήμερα είναι καθολική και όχι Εβραία, ενώ οι ναζί την είχαν συλλάβει κατά τη διάρκεια της εξέγερσης στη Βαρσοβία το 1944, όταν οι Πολωνοί επιχείρησαν να εκδιώξουν τους ναζί.
Οι γερμανικές δυνάμεις εκτόπισαν 13.000 κατοίκους της Βαρσοβίας στο Άουσβιτς, και η Ιβάνσκα ήταν μία από τους σχεδόν 6.000 νέους που έφτασαν στο στρατόπεδο τον Αύγουστο του 1944. Ζούσε στην περιοχή Wola της Βαρσοβίας, όπου υπολογίζονται πως 50.000 κάτοικοι δολοφονήθηκαν ως απάντηση στην εξέγερση.
Η Τζανίνα σήμερα μίλησε για την «φονική μηχανή» που είχαν δημιουργήσει οι ναζί στο Άουσβιτς, υπενθυμίζοντας πως εκτός από τους Εβραίους δολοφονήθηκαν και 21.000 Σίντι (φυλή Ρομά της κεντρικής Ευρώπης). Μέσα σε μία νύχτα, ο Γιόσεφ Μένγκελε είχε στείλει τους εναπομείναντες ζωντανούς της φυλής στους θαλάμους αερίων διότι θεωρούσε πως δεν χρειάζονταν πια για τα πειράματά του.
Στην αρχή της ομιλίας της, η Τζανίνα περιέγραψε πως το Άουσβιτς είχε ξεκινήσει ως στρατόπεδο κυρίως για ενήλικες Πολωνούς, μέχρι τη μεταφορά ανηλίκων και στη συνέχεια πήρε μορφή μετατρεπόμενο σε στρατόπεδο για χιλιάδες Σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου.
«Οι Ρώσοι και οι Πολωνοί έγιναν αντικείμενα δοκιμής για το ποιο αέριο θα είναι πιο αποτελεσματικό. Οι χειμώνες εδώ ήταν πραγματικά τραγικοί, φτώχεια, σκληρή δουλειά, λίγο φαγητό… Αν δεν σου άρεσε κάτι, θα σε σκότωναν», ανέφερε και επεσήμανε πως 12.000 άνθρωποι μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς το 1942 και επέζησαν 500.
«Δεν ήταν στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου όταν η φονική μηχανή ξεκίνησε την επιχείρησή της. Το μόνο που έκαναν ήταν να σκοτώνουν ανθρώπους», συνέχισε.
Οι Εβραίοι και οι Ρομά θεωρούνταν απάνθρωποι και εξοντώνονταν, είπε η Ιβάνσκα, ενώ πειράματα γίνονταν και σε παιδιά και νεογέννητα μωρά.
«Τι γιορτάζουμε σήμερα; Γιορτάζουμε την απελευθέρωση – όταν το στρατόπεδο σταμάτησε τη λειτουργία του», ανέφερε. Σύμφωνα με την ίδια, όταν απελευθερώθηκε το Άουσβιτς, απελευθερώθηκε μόνο το 5-10% των ανθρώπων αφού 100.000 ήταν σε άλλα στρατόπεδα.
Στο τέλος της ομιλίας της, η Ιβάνσκα επικαλέστηκε μια Πολωνή συγγραφέα και δοκιμιογράφο που είχε γράψει για τον πόλεμο: «Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να προβλέπουν καλύτερα τις συνέπειες των πράξεών τους».
«Θυμάμαι τις κραυγές»
Η Τόβα Φρίντμαν ήταν ένας από τους νεότερους ανθρώπους που επέζησαν στο Άουσβιτς. Μόλις 6,5 ετών απελευθερώθηκε, αλλά τα χρόνια που ήταν φυλακισμένη έχουν μείνει στη μνήμη της. Η Φρίντμαν γεννήθηκε ένα χρόνο πριν από τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία και παρόλα αυτά θυμάται τη συμβουλή της μητέρας της να μην κοιτάξει ποτέ κανέναν από τους ναζί στα μάτια. «Δεν ήμουν καν σίγουρη για το τι είναι Εβραίος», είπε.
Ήταν μόλις πέντε ετών όταν εκείνη και η μητέρα της στάλθηκαν στο Άουσβιτς, κατά τα λεγόμενά της ένα «πολύ τρομοκρατημένο» κορίτσι σε ένα σκοτεινό βαγόνι με ζώα, κρατώντας το χέρι της μητέρας της.
Η Φρίντμαν βλέπει ακόμα εφιάλτες από αυτά που έζησε και προειδοποιεί για τον αντισημιτισμό που εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο.
«Θυμάμαι ως παιδί να παρακολουθώ από την κρυψώνα μου καθώς όλοι οι μικροί μου φίλοι μαζεύονταν και οδηγούνταν στο θάνατο, ενώ οι σπαρακτικές κραυγές των γονιών τους έπεφταν στο κενό. Αφού όλα τα παιδιά είχαν φύγει και η αυλή ήταν άδεια, σκέφτηκα: Είμαι το μόνο εβραϊκό παιδί που έχει απομείνει στον κόσμο; Είναι ο στρατώνας μου ο επόμενος; Αναρωτήθηκα σιωπηλά. Σκέφτηκα ότι όλοι πρέπει να πεθάνουμε, ότι αυτό ήταν φυσιολογικό. Αν είσαι εβραϊκό παιδί, πρέπει να πεθάνεις», ανέφερε.
Η Τόβα δήλωσε ότι θεωρεί την 27η Ιανουαρίου ως τα γενέθλιά της, σε τέτοιο βαθμό που κάποιοι φίλοι της «δεν γνωρίζουν καν ότι έχω κανονικά γενέθλια, γιατί αυτό είναι που μετράει».
«Κάντε κάτι»
Κλείνοντας την εκδήλωση, ο διευθυντής του μουσείου του Άουσβιτς, Πιοτρ Τσιβίνσκι, απηύθυνε έκκληση για την προστασία της μνήμης του Ολοκαυτώματος και του Άουσβιτς:
«Το Άουσβιτς είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία της ιστορίας. Κάθε γενιά χρειάζεται έναν φακό για να αξιολογήσει την εποχή της… Η μνήμη πονάει. Η μνήμη βοηθάει. Η μνήμη καθοδηγεί. Η μνήμη προειδοποιεί. Η μνήμη ευαισθητοποιεί. Η μνήμη υποχρεώνει. Ποιος είσαι χωρίς μνήμη; Χωρίς μνήμη, δεν έχεις ιστορία. Δεν έχεις εμπειρία, ούτε σημείο αναφοράς.
Αν δεν έχετε μνήμη, μπορεί να μην ξέρετε ποιο μονοπάτι να επιλέξετε. Και αν πραγματικά δεν έχεις μνήμη, να είσαι σίγουρος: οι εχθροί σου θα σχεδιάσουν για σένα.. Κάντε κάτι καλό – ό,τι μπορείτε, με τον καλύτερο τρόπο που μπορείτε. Κάντε το για τους άλλους, και κάντε το χωρίς να ξεπερνάτε τις δυνατότητές σας. Αλλά κάνε κάτι. Δράστε».
Το δάκρυ του βασιλιά Καρόλου στο Άουσβιτς
Δέος και συντριβή, δήλωσε πως νιώθει ο βασιλιάς Κάρολος Γ, επισκεπτόμενος την Πολωνία όπου και συνάντησε τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος.
Ο Κάρολος γίνεται ο πρώτος Βρετανός αρχηγός κράτους που επισκέφτηκε το Άουσβιτς-Μπίρκεναου με αφορμή τα 80 χρόνια από την απελευθέρωσή του και η έντονη συναισθηματική φόρτιση της επίσκεψης αυτής αποτυπώθηκε στο πρόσωπό του αφού δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρια του ενώ άκουγε τις ιστορίες όσων επέζησαν από το πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί.
Ο Βασιλιάς προσγειώθηκε με αεροπλάνο της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας στο αεροδρόμιο της Κρακοβίας πριν επισκεφτεί το Εβραϊκό Κοινοτικό Κέντρο (JCC) στην πόλη.
Εκεί, συνάντησε επιζώντες του Ολοκαυτώματος και άκουσε από εθελοντές του JCC για τις δράσεις του ως μέρος της αποστολής του να ανοικοδομήσει την εβραϊκή ζωή στην πόλη.
Ο Βασιλιάς τόνισε ότι ο όλεθρος του Ολοκαυτώματος δεν πρέπει να ξεχαστεί ώστε να διασφαλίσουμε πως ο κόσμος δε θα μείνει ποτέ ξανά «παρατηρητής μπροστά στη βία και το μίσος».
Περιγράφοντας την επίσκεψή του στην Πολωνία ως γεγονός που του προκάλεσε δέος και συντριβή, ο Κάρολος θυμήθηκε τα έξι εκατομμύρια θύματα του «μίσους και της βίας» του ναζιστικού καθεστώτος του Χίτλερ, επισημαίνοντας ότι η επέτειος ήταν μια επίκαιρη υπενθύμιση.
Συγκινημένος από τις ιστορίες των επιζώντων που συνάντησε, ο Βασιλιάς έψαξε να βρει έναν τρόπο να συναντηθούν για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους ώστε να ενθαρρύνουν τη νεότερη εβραϊκή κοινότητα, κάνοντας μάλιστα μια μεγάλη προσωπική δωρεά.