Πολλά θα εξαρτηθούν από τον νέο πλανητάρχη, τον απρόβλεπτο Ντόναλντ Τραμπ. Η επιστροφή του στον Λευκό Οίκο αυτόν τον μήνα αναδιαμορφώνει τη διεθνή δυναμική, από το διατλαντικό εμπόριο έως την πολιτική στα Βαλκάνια.

• Ουκρανία: Στα τέλη του 2023, υποστήριξα ότι ακόμα κι αν μία πλευρά πετύχαινε στρατιωτική νίκη στην Ουκρανία το 2024, δεν θα μας έφερνε απαραίτητα πιο κοντά σε πολιτική λύση. Αυτό ίσχυε τότε, αυτό και ισχύει τώρα, κυρίως επειδή η επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία είναι μέρος μιας ευρύτερης ατζέντας, μιας προσπάθειας ανασύστασης, αν όχι της ίδιας της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας, τουλάχιστον της σφαίρας επιρροής της.

Αυτός που θα μπορούσε να ωθήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία πιο κοντά στην επίλυση είναι ο… Τραμπ, ο οποίος συνεχίζει να διαλαλεί την ετοιμότητά του να μεσολαβήσει για ειρηνευτική συμφωνία.

Το αν ο Πούτιν συμφωνούσε να τερματίσει τη σύγκρουση πιθανότατα θα εξαρτιόταν από δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι να αντιληφθεί ότι η οικονομική κατάσταση της Ρωσίας δεν μπορεί να αντέξει έναν παρατεταμένο πόλεμο. Ο δεύτερος είναι η ετοιμότητα να μεταβεί από τη στρατιωτική πίεση στην Ουκρανία στην πολιτική επιρροή και την αποσταθεροποίηση.

Κάτω από μια τέτοια ειρήνη, το μέλλον της Ουκρανίας θα εξαρτιόταν από τις εγγυήσεις ασφαλείας που παρέχουν οι δυτικοί εταίροι της και την ανθεκτικότητα της ουκρανικής κοινωνίας να αντισταθεί στις ρωσικές προσπάθειες αποσταθεροποίησης (π.χ. μπαράζ παραπληροφόρησης κατά τη διάρκεια μελλοντικών προεδρικών εκλογών). Αν ο Πούτιν καταλήξει, ωστόσο, ότι έχει επαρκείς πόρους για να συνεχίσει τον πόλεμο, οι εχθροπραξίες θα συνεχιστούν.

• Ιράν: Μετά τον θάνατο του Ιρανού προέδρου, Εμπραχίμ Ραϊσί, σε συντριβή ελικοπτέρου τον περασμένο Μάιο, ένας πιο μετριοπαθής πολιτικός, ο Mασούντ Πεζεσκιάν, εξελέγη πρόεδρος. Μερικοί Ιρανοί είδαν τη συγκεκριμένη εκλογή ως ένδειξη ότι οι κληρικοί άρχοντες της χώρας θα μαλάκωναν τη σκληρή τους στάση. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του 2024, ο Πεζεσκιάν δεν έχει ακόμη εκπληρώσει τις υποσχέσεις του για χαλάρωση των περιορισμών στην καθημερινότητα των Ιρανών.

Σε διεθνές επίπεδο, το Ιράν μπορεί να περάσει ακόμη πιο δύσκολα. Με τους συμμάχους της Τεχεράνης (Χεζμπολάχ στον Λίβανο, Χαμάς στη Γάζα, την εκδιωχθείσα ηγεσία της Συρίας) να αντιμετωπίζουν σημαντικές αποτυχίες το 2024 και το Ισραήλ να εξαπολύει επιθέσεις στο Ιράν την ίδια χρονιά, οι Ιρανοί πολιτικοί συζητούν εδώ και καιρό ανοιχτά την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ως τον απόλυτο αποτρεπτικό παράγοντα.

Ως αποτέλεσμα, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επέκριναν την Τεχεράνη δύο φορές το 2024. Αν οι δυτικές ανησυχίες δεν αμβλυνθούν, τότε η διαδικασία επιβολής κυρώσεων από τον ΟΗΕ στο Ιράν ίσως ξεκινήσει την άνοιξη του 2025. Η άφιξη Τραμπ στον Λευκό Οίκο προοιωνίζεται εξελίξεις. Στην πρώτη του θητεία, ο Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν και υποστήριξε αυστηρές οικονομικές κυρώσεις, για να περιορίσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης.

• Καύκασος: Πριν από έναν χρόνο, φαινόταν ότι μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν ήταν στον ορίζοντα. Το Αζερμπαϊτζάν είχε μόλις ανακτήσει τον έλεγχο όλου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το «μήλον της Εριδος» στη σύγκρουση των δύο πλευρών. Και τα δύο στρατόπεδα έδειχναν έτοιμα για ειρήνη, καθώς τα περισσότερα από τα θεμελιώδη ζητήματα είχαν συμφωνηθεί. Η σημερινή εικόνα δείχνει ότι το πιθανότερο είναι να μην προχωρήσουν σε ειρηνευτική συμφωνία.

Εν τω μεταξύ, η προσοχή στον Καύκασο έχει μετατοπιστεί στη Γεωργία. Οι βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο ήταν κομβικές. Η αντιπολίτευση και οι υποστηρικτές της αρνήθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών και καταγγέλλουν δολιοφθορά. Η καταστολή από την κυβέρνηση των διαδηλώσεων είναι η πιο σκληρή στη μετασοβιετική ιστορία της Γεωργίας.

Η πρόεδρος, Σαλομέ Ζουραμπισβίλι, της οποίας η θητεία έληξε στις 29 Δεκεμβρίου, αρνείται να παραιτηθεί, δημιουργώντας μια σύγκρουση υψηλής έντασης με τη φιλορωσική κυβέρνηση. Τα πράγματα καθημερινά χειροτερεύουν. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ούτε η κυβέρνηση ούτε η αντιπολίτευση και οι διαδηλωτές δείχνουν διάθεση για συμβιβασμό. Το να κάνουμε οποιεσδήποτε προβλέψεις τώρα θα ήταν ανόητο. Εκτός από το ότι σε έναν χρόνο από τώρα, η πολιτική της Γεωργίας θα είναι πολύ διαφορετική απ’ ό,τι σήμερα.

• Κεντρική Ασία: Οι συνθήκες έμοιαζαν ώριμες για μια αναγέννηση της ρωσικής ισχύος στην Κεντρική Ασία το 2024. Και έτσι έγινε, αν και η Μόσχα δεν τα είχε όλα με τον δικό της τρόπο. Οι υποστηριζόμενες από το κράτος ενεργειακές εταιρίες του Κρεμλίνου, Gazprom και Rosatom, απόλαυσαν μια χρονιά στο Ουζμπεκιστάν, με τις εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου να τριπλασιάζονται περίπου και τη Μόσχα και την Τασκένδη να υπογράφουν, τελικά, συμφωνία για μια μικρή πυρηνική εγκατάσταση.

Επειτα από ένα δημοψήφισμα για την πυρηνική ενέργεια τον Οκτώβριο του 2024, το Καζακστάν πρόκειται, επίσης, να κατασκευάσει ένα μεγαλύτερο πυρηνικό εργοστάσιο και θα ήταν σοκ αν η Rosatom δεν συμμετείχε με κάποιον τρόπο. Ταυτόχρονα, τόσο το Ουζμπεκιστάν όσο και το Καζακστάν αντιστάθηκαν στην πίεση να ενταχθούν σε μπλοκ που είναι σημαντικά για το κύρος της Μόσχας, ενώ οι διαφωνίες για τη ρωσική γλώσσα και την αποικιακή κληρονομιά της Ρωσίας στην περιοχή δεν κάνουν καλό στις προοπτικές ήπιας ισχύος του Κρεμλίνου. Η Κίνα, εν τω μεταξύ, θα συνεχίσει να κερδίζει φίλους στην Κεντρική Ασία το επόμενο έτος μέσω αθόρυβης διπλωματίας και επενδύσεων πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, ειδικά στους αναδυόμενους τομείς μεταφορών και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της περιοχής. Η περιοχή στο σύνολό της θα γίνει, επίσης, ακόμη πιο αυταρχική.

• Σερβία: Οι σχέσεις μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας παραμένουν σε ιστορικό χαμηλό. Οι προσπάθειες για εξομάλυνση των σχέσεων έχουν σταματήσει και εξακολουθούν να πλήττονται από την αποχώρηση των Σέρβων εκπροσώπων το 2022 από τους κρατικούς θεσμούς του Κοσσυφοπεδίου, τις συγκρούσεις στο Βόρειο Κόσοβο τον επόμενο χρόνο και τη δολοφονία ενός Κοσοβάρου αστυνομικού τον Σεπτέμβριο του 2023.

Στην εξωτερική της πολιτική η Σερβία διατήρησε τη γραμμή ίσων αποστάσεων. Για παράδειγμα, αρνήθηκε να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, ενώ υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Παράλληλα, το Βελιγράδι έχει εμβαθύνει τους δεσμούς του με το Πεκίνο. Στην περιφερειακή πολιτική, ο πρόεδρος της Σερβίας, Aλεξάνταρ Βούτσιτς, παραμένει βασικός παράγοντας επιρροής στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο Βούτσιτς τοποθετείται τακτικά σε Ε.Ε. και ΗΠΑ ως μεσολαβητική δύναμη, ικανή να μετριάσει τις αποσταθεροποιητικές τάσεις των Βαλκάνιων εξτρεμιστών.

Οσον αφορά την πρόοδο ένταξης στην Ε.Ε., η Σερβία υστερεί ουσιαστικά σε σχέση με το Μαυροβούνιο. Ορισμένοι διπλωμάτες της Ε.Ε. δηλώνουν σίγουροι ότι το Μαυροβούνιο θα ενταχθεί στο μπλοκ αυτήν τη δεκαετία.

Ο Βούτσιτς, πάντως, για ένα θέμα είναι αισιόδοξος. Ο ίδιος και οι σύμμαχοί του έχουν εκφράσει τη χαρά τους για την επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο, προσδοκώντας μια πιο φιλική προς τους Σέρβους προσέγγιση από τις ΗΠΑ.

ΕΥΡΩΠΗ

Κερδίζει έδαφος ο λαϊκισμός

Η ιδέα της «Ευρώπης-φρούριο» κυριάρχησε το 2024, με τα κράτη-μέλη να είναι όλο και πιο σκληρά απέναντι στις μεταναστευτικές ροές. Παρόλο που υπήρξαν κέρδη για τα ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα στις ευρωεκλογές αλλά και στις εθνικές κάλπες, το κέντρο διατηρεί τις δυνάμεις του, ενώ η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανανέωσε τη θητεία της στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το 2025 τα λαϊκιστικά κόμματα θα συνεχίσουν να έχουν μερίδιο στη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής. Στην Τσεχία, ο Αντρέι Μπάμπις, ένας λαϊκιστής δισεκατομμυριούχος και πρώην πρωθυπουργός, είναι πιθανό να επιστρέψει στην εξουσία το φθινόπωρο, σχηματίζοντας ένα ευρωσκεπτικιστικό τρίγωνο με τον Ούγγρο Βίκτορ Ορμπαν και τον Σλοβάκο πρωθυπουργό Ρόμπερτ Φίτσο.

Στη Γαλλία, η λαϊκιστική Αριστερά και Δεξιά θα συνεχίσουν να προκαλούν πονοκεφάλους στον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, με νέες εκλογές να στήνονται πιθανότατα το καλοκαίρι. Σε εκλογές οδεύει και η Γερμανία τον Φεβρουάριο, με τον σχηματισμό κυβέρνησης να μοιάζει με… γρίφο. Αν και θα σημειώσουν άνοδο οι ακροδεξιοί, φιλορώσοι, φιλοναζί του AfD, δεν έχουν τύχη να εισέλθουν στην κυβέρνηση.

Ο Τραμπ, με τον τρόπο του, θα διαμορφώσει την πολιτική της Ευρώπης το 2025. Πιθανότατα θα πιέσει τους Ευρωπαίους να ξοδέψουν περισσότερα για την άμυνα στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ολλανδία, τον Ιούνιο. Φυσικά, δεν θα αποφύγουμε διατλαντικές εμπορικές τριβές.

ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΑ

Οι ομοιότητες με το 1938 και ο φόβος για νέο 1945

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πάρει παγκόσμιες διαστάσεις. Επηρεάζει πληθυσμούς τόσο μακρινούς όσο η Αφρική, η Νότια Αμερική και η Ανατολική Ασία. Προκάλεσε τη μεγαλύτερη παγκόσμια στρατιωτική συσσώρευση από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αμφισβητώντας την αξιοπιστία των διεθνών θεσμών (ΝΑΤΟ, Ε.Ε., ΟΗΕ, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο).

Από τη μία πλευρά, υπάρχει η δυτική συμμαχία, με επικεφαλής τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, που υποστηρίζουν την Ουκρανία. Από την άλλη, υπάρχει ένα αναδυόμενο μπλοκ μη δυτικών κρατών, που αμφισβητούν την τρέχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Η Κίνα είναι το «βαρύ πυροβολικό» σε αυτήν την άτυπη ομάδα, με τη Ρωσία ως μικρότερο εταίρο, και υποστηρίζεται από «παίκτες» όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα. Αυτά τα κράτη αντιπροσωπεύουν ένα εναλλακτικό είδος παγκοσμιοποίησης, με τους νέους μηχανισμούς τους για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων, τα νέα χρηματοπιστωτικά συστήματα που βασίζονται σε κρυπτονομίσματα και τους δικούς τους διεθνείς θεσμούς όπως οι BRICS και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης.

Οι γραμμές μάχης βρίσκονται στην Ουκρανία, αλλά ο πόλεμος γίνεται παντού: Η Ρωσία ανακατεύεται στις εκλογές σε όλο τον κόσμο (με τη Ρουμανία ίσως το πιο πρόσφατο παράδειγμα) και πιστεύεται ότι πραγματοποιεί πράξεις δολιοφθοράς σε πολλές δυτικές χώρες (π.χ. Βαλτική).

Εν τω μεταξύ, η Μέση Ανατολή βυθίζεται για άλλη μία φορά σε πόλεμο. Η Βενεζουέλα προβάλλει εδαφικές διεκδικήσεις κατά της γειτονικής της Γουιάνας και η Κίνα παρακολουθεί προσεκτικά τη σύγκρουση στην Ουκρανία, καθώς σκέφτεται τη δική της στρατιωτική επιχείρηση κατά της Ταϊβάν. Το 2025, αυτός ο παγκόσμιος πόλεμος θα αποκτήσει δυναμική και είναι πιθανό να επεκταθεί ανεξάρτητα από την κατάσταση στην Ουκρανία.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε μια… χιονοστιβάδα. Οι ελίτ της αντιπαγκοσμιοποίησης (από τους ισλαμιστές έως τους ρεβανσιστές) «μυρίζουν αίμα» και θα υπάρξουν νέες εκρήξεις συγκρούσεων σε απροσδόκητα μέρη σε όλο τον κόσμο.

Υπό αυτήν την έννοια, ο Πούτιν πέτυχε το μακροπρόθεσμο σχέδιό του να μετατρέψει αυτήν τη σύγκρουση σε παγκόσμια και να αμφισβητήσει την παγκόσμια τάξη. Κάνοντας μια αναλογία με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρισκόμαστε τώρα κάπου στο 1938, με έναν παγκόσμιο αμφισβητία, μια αναποφάσιστη Δύση και μια νέα Συμφωνία του Μονάχου να πλησιάζει. Τίποτα δεν είναι απίθανο, λοιπόν. Ακόμη και να ζήσουμε ένα νέο 1945.