Και μόνο το γεγονός ότι έφτασε να συζητείται η κατάσχεση από τους Κινέζους πιστωτές του αεροδρομίου Εντεμπε στην Ουγκάντα (για ένα χρέος 200 εκατ. δολαρίων), του λιμανιού της Μομπάσα στην Κένυα, ως εγγύηση για δάνεια κατασκευής σιδηροδρομικού δικτύου και μέρους του πετρελαίου της Ανγκόλα, δημιούργησε αλγεινές εντυπώσεις για το Πεκίνο, που αναγκάστηκε να δείξει «μεγαλοψυχία».

Σε αυτό το φόντο οι ΗΠΑ καραδοκούν για να καλύψουν το κενό και να αποκαταστήσουν τις ισορροπίες. Ή, όπως τόνισε στην κομβική περιοδεία του στη Μαύρη Ηπειρο τον Νοέμβριο ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, να κάνουν σημαντικές επενδύσεις στην Αφρική, χωρίς να τη «φορτώσουν με μη διαχειρίσιμα χρέη», όπως οι Κινέζοι.

Υπόσχεση

Η κινεζική στροφή πιστοποιήθηκε στο όγδοο Φόρουμ Σινοαφρικανικής Συνεργασίας (FOCAC), που ολοκληρώθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου στο Ντακάρ της Σενεγάλης. Εκεί για πρώτη φορά το Πεκίνο υποσχέθηκε στα αφρικανικά κράτη λιγότερα κονδύλια ρευστότητας για υποδομές και περισσότερη «μη χρηματική» συνεργασία σε εμπόριο και ανθρώπινο κεφάλαιο. Ειδικότερα, η Κίνα υποσχέθηκε στην Αφρική κεφάλαια 40 δισ. δολαρίων για την επόμενη τριετία, έναντι 60 δισ. δολαρίων που είχε δώσει στην προηγούμενη σύνοδο του 2018 και στην προ-προηγούμενη του 2015. Σε αντιστάθμισμα οι Κινέζοι αξιωματούχοι υποσχέθηκαν στους Αφρικανούς να τους παραδώσουν περισσότερα εμβόλια κατά της Covid-19 απ’ ό,τι οι Ευρωπαίοι και να τους παράσχουν άλλες μορφές στήριξης, ιδίως στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Να σημειωθεί ότι στο πρώτο FOCAC του 2006 οι κινεζικές χορηγήσεις στην Αφρική ήταν μόλις 5 δισ. δολάρια, για να φτάσουν τα 60 δισ. στις συνόδους του 2015 και του 2018 – συνολικά 195 δισ. δολάρια από καταβολής του φόρουμ.

Κατά τα άλλα, ο Μπλίνκεν δεν ανακάλυψε την Αφρική, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν εκείνος που είχε κατηγορήσει για πρώτη φορά την Κίνα ότι άνοιξε την κάνουλα του δανεισμού στις αφρικανικές χώρες προκειμένου να τις καθυποτάξει.

Η κινεζική ηγεσία δεν έμεινε, βέβαια, απαθής στην επίθεση του επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Οι «Global Times» του Πεκίνου, που απηχούν κύκλους του Πολιτικού Γραφείου, εξέφρασαν τη λύπη τους επειδή «η αμοιβαία επωφελής συνεργασία Κίνας-Αφρικής έγινε στόχος των ΗΠΑ και των συμμάχων τους».

Το γεγονός όμως είναι ότι το συνολικό δημόσιο χρέος των αφρικανικών χωρών διπλασιάστηκε την περίοδο 2008-2019 από 28% σε 56% του ΑΕΠ. Η πανδημική κρίση επιδείνωσε την κατάσταση. Την τελευταία εξαετία το ΔΝΤ αύξησε από 16 σε 30 τις αφρικανικές χώρες που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο υπερχρέωσης και τις χώρες σε μικρότερη κρίση χρέους από 2 σε 5. Στο πλαίσιο του G20 τουλάχιστον 30 χώρες της Αφρικής επωφελήθηκαν από κάποιας μορφής αναδιάρθρωση χρέους και επιμήκυνση πληρωμών έως το τέλος του 2021.

Βασικός υπαίτιος για όλα αυτά είναι η Κίνα, που εξελίχθηκε σε βασικό πιστωτή των αφρικανικών χωρών σε διμερές επίπεδο. Οι αριθμοί είναι συντριπτικοί. Σύμφωνα με διεθνείς εκθέσεις, ενώ το 2000 η Κίνα διακρατούσε το 3,1% του χρέους της Υποσαχάριας Αφρικής, το ποσοστό ανέβηκε στο 62,1% το 2020. Στην περίπτωση, μάλιστα, της Ανγκόλα και της Ζάμπια, η οποία κήρυξε πρόσφατα στάση πληρωμών, καθώς χρωστάει στους Κινέζους συνολικά 6,6 δισ. δολάρια, η συμμετοχή του Πεκίνου στο χρέος τους φτάνει το 80%.

Συνέπεια της ανώμαλης κατάστασης που έχει δημιουργηθεί ήταν να ματαιωθούν διάφορα κινεζικά αναπτυξιακά έργα σε αφρικανικές χώρες, καθώς δεν υπάρχει περιθώριο για περισσότερες πιστώσεις. Ηδη οι όροι των κινεζικών δανείων ήταν πολύ αυστηροί, με ρήτρες γεωπολιτικών ανταλλαγμάτων. Π.χ. στις συμβάσεις αφρικανικών κυβερνήσεων με την Αναπτυξιακή Τράπεζα της Κίνας (CDB) προβλέπεται καταβολή αποζημίωσης σε περίπτωση που μια χώρα «αναλάβει δράσεις ενάντια στα κινεζικά συμφέροντα» – ένας άκρως δεσμευτικός ασαφής όρος. Ακόμη κι έτσι ο βαθμός εξάρτησης των αφρικανικών κρατών από το Πεκίνο παραμένει τόσο υψηλός, ώστε χάρις στις ψήφους τους στον ΟΗΕ η Κίνα απέκτησε την προεδρία τεσσάρων διεθνών οργανισμών.

«Δυτική προπαγάνδα»

Σε ένα επικοινωνιακό damage control ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών της Κίνας, Γου Τζιανγκάο, απέρριψε ως «δυτική προπαγάνδα» τον ισχυρισμό ότι η χώρα του βυθίζει την Αφρική σε μια «παγίδα χρέους» – τουλάχιστον με τρόπο που διαφέρει από τις αντίστοιχες δυτικές μεθοδεύσεις.

«Πόσα αφρικανικά λιμάνια ή αεροδρόμια είδατε να κατάσχουμε; Ούτε ένα. Οι Αφρικανοί φίλοι μας δεν έχουν κανένα λόγο να ανησυχούν», υπερθεμάτισε και ο Γου Πενγκ, γενικός διευθυντής του τμήματος Αφρικανικών Υποθέσεων του κινεζικού υπ. Εξωτερικών.