Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*

Επιπλέον, κάποια προπαρασκευαστικά πλαίσια για το πώς κινήθηκαν οι συντάκτες και οι συνυπογράφοντες το συγκεκριμένο κείμενο απαιτούν αρκετές διευκρινίσεις, ειδικά λόγω του ιδιότυπου, αυταρχικού και οργουελιανού καθεστώτος της ερντογανικής Τουρκίας.

1 Η επιστολική-παρέμβαση των 104 δεν αποτελεί πραξικόπημα. Ούτε μεταμοντέρνας μορφής σαν εκείνο του 1997 κατά του ισλαμιστή πρωθυπουργού Ερμπακάν από τους στρατηγούς Ισμαήλ Καρανταγί, Τσέβικ Μπιρ, Τσετίν Ντογκάν και Τεομάν Κομάν. Η περίπτωση του 1997 ήταν μία κίνηση επιτελαρχών εν ενεργεία που έστειλε το «μήνυμα» (ασφαλώς απειλητικό) στον προκάτοχο του Ερντογάν αναφορικά με την ισλαμική/αντικεμαλική δραστηριότητα, με τον στρατό τότε να είναι επικυρίαρχος. Ο Ερμπακάν τέθηκε εκτός πρωθυπουργίας και μέχρι το 2002 αυτή η μεταμοντέρνα στρατιωτική κίνηση παρέμεινε στο προσκήνιο, μέχρι την ιστορική έλευση στην εξουσία του Ερντογάν.

Παρεμβάσεις του στρατού στην Τουρκία είχαμε το 1960 με τους Αλπαρσλάν Τουρκές, Κεμάλ Γκιουρσέλ και τον Κεμάλ Μαντάνογλου, καθώς και το 1980 με τη χούντα των Κενάν Εβρέν και Νουρεντίν Ερσίν που είχαν ως αποτέλεσμα πολλούς νεκρούς και δεκάδες χιλιάδες στις φυλακές. Επίσης, το εσωτερικό στρατιωτικό μνημόνιο του 1971 του στρατηγού Μεμντούν Τακμάκ ήταν μορφή αυστηρής προειδοποιητικής ενέργειας. Ομως η επιστολική κίνηση των 104 απόστρατων ναυάρχων δεν ήταν πραξικόπημα, αφού δεν προέρχονταν από την τωρινή φυσική ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων ή κάποια φράξια αντικαθεστωτικών αξιωματικών που χρησιμοποίησαν όπλα.

Η περίπτωση της γκιουλενικής απόπειρας πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 κατά του Ερντογάν είχε χρήση όπλων, συμμετοχή στρατιωτικών που υποστηρίζουν τον ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, εμπλοκή αξιωματικών της πολεμικής αεροπορίας και μετακίνηση κάποιων στρατιωτικών μονάδων σε Αγκυρα, Ακιντζί, Μαρμαρίδα και πολύ οριακά στην Κωνσταντινούπολη (λόγω της παρουσίας του τότε διοικητή της 1ης Στρατιάς και φίλου του Ερντογάν, στρατηγού Ντουμτάρ, δηλαδή του σημερινού αρχηγού των χερσαίων δυνάμεων). Ορισμένοι διοικητές βάσεων, όπως στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ-Αδάνων, είχαν εκδηλώσει πραξικοπηματική εμπλοκή και συμπεριφορά. Αρα τα περί «τάσεων πραξικοπήματος» από συνταξιούχους ναυάρχους που κάποιοι ισχυρίζονται είναι επιεικώς… αστειότητες. Στην Τουρκία πάντοτε σε αντιδημοκρατικές πραξικοπηματικές κινήσεις συμμετέχει ο στρατός ξηράς και κατ’ ελάχιστον δύο εκ των αρχηγών.

2 Η συμμετοχή στη λίστα των 104 των δύο τελευταίων αρχηγών των τουρκικών ναυτικών δυνάμεων προβληματίζει (Μουράτ Μπιλγκέλ και Μπουλέντ Μποστάνογλου). Υπηρέτησαν ως αρχηγοί το ερντογανικό καθεστώς (μαζί με τους Οζντέν Ορνέκ, Μετίν Ατάς, Ουγκούρ Γιγκίτ και Γενίρ Καραχάνογλου) ενώ ειδικά ο Μπουλέντ Μποστάνογλου είχε διφορούμενη παρουσία μέχρι την αποστρατεία του το 2017. Ο τωρινός υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ και ο νυν αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γιασάρ Γκιουρέλ κρατούνταν όμηροι στην αεροπορική βάση Ακιντζί (τότε) ενώ ο Μποστάνογλου κυκλοφορούσε αρκετά «χαλαρός» στην Κωνσταντινούπολη. Ενας από τους λόγους που ο Ακάρ ζήτησε το 2017 το καλοκαίρι την αποστρατεία του και τη μη παράταση της θητείας του ήταν η διφορούμενη προσωπικότητα του Μποστάνογλου. Δεν θεωρώ τυχαίο ότι 7 απόστρατοι ναύαρχοι του κλίματος Μποστάνογλου που τότε ήσαν διοικητές της ναυτικής εκπαίδευσης, της ναυτικής ακαδημίας, του ναύσταθμου Ακσάζ κ.λπ., ήσαν μεταξύ αυτών που συνυπέγραψαν το κείμενο. Πάντως στην γκιουλενική απόπειρα του 2016 το ναυτικό δεν είχε υπολογίσιμη συμμετοχή (συγκριτικά με την αεροπορία). Ομως στην Αθήνα ο τότε ναυτικός ακόλουθος (πλοίαρχος) μέσω Ιταλίας κατέφυγε στην Ολλανδία (είχε συγγενικά πρόσωπα) ενώ και ο προηγούμενος ναυτικός ακόλουθος στη χώρα μας, το 2014, «εξαφανίστηκε» από την Ελλάδα προς βορειοαφρικανικό προορισμό. Είναι γνωστό -από αρκετά γραφόμενα εκείνη την περίοδο- ότι και ο τότε ακόλουθος Αμυνας (συνταγματάρχης) διέφυγε στην Ιταλία μέσω Θεσπρωτίας.

3  Η σύνθεση των 104 απόστρατων ναυάρχων κακώς τονίζουν κάποιοι (εκτός τόπου και χρόνου) ότι ήταν συντριπτικά ευρασιατικού προσανατολισμού και βιογραφικού. Συμμετείχαν ανώτατοι αξιωματικοί διαφόρων τάσεων, εκπαίδευσης, διοίκησης, οικογενειακού βιογραφικού κ.λπ. Επίσης, υπήρξε και μικρή συμμετοχή από ναυάρχους της ακτοφυλακής (π.χ. Αττίλα Κεζέκ). Στον κατάλογο βρίσκεις αξιωματικούς με έντονη παρουσία σε νατοϊκά επιτελεία στην καριέρα τους (και ειδικά στη Νάπολι και στη Διοίκηση Μετασχηματισμού του ΝΑΤΟ/SACT στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια), σε πολυεθνικές συμμαχικές δυνάμεις, με αμερικανική εκπαίδευση και μετεκπαίδευση σε σχολές πολέμου και ειδικά σχολεία των ΗΠΑ (Νιούπορτ-Μόντερει)… Τρεις από αυτούς φοίτησαν στην κορυφαία βρετανική ναυτική σχολή (Γκρίνγουιτς), τρεις είναι απόφοιτοι από το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αμυνας στο Φορτ Μακναΐρ των ΗΠΑ (Ουάσιγκτον), που είναι το κορυφαίο στον κόσμο. Επίσης, τέσσερις από αυτούς διετέλεσαν ως ναυτικοί ακόλουθοι σε ισάριθμες μεσογειακές χώρες, ενώ ένας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην προώθηση της τουρκο-αλβανικής ναυτικής συνεργασίας (επισκέψεις τουρκικών υποβρυχίων σε Αυλώνα από το 2013 κ.λπ.).

Κουρδικό

Επίσης, ορισμένοι από αυτούς ήσαν σχετικά… χαλαροί απέναντι στο Κουρδικό, κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν την περαιτέρω αναβάθμιση των ναυτικών δυνάμεων (μέσω του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας»), ορισμένοι αρθρογραφούν στην περιορισμένης κυκλοφορίας -αλλά με υπολογίσιμη πολιτική επιρροή- εφημερίδα «Αϊτινλίκ» (βλέποντας ορισμένα θέματα με ευρασιατικό προσανατολισμό), ενώ δεν είναι τυχαίοι αυτοί που προσήχθησαν από τις αρχές της Τουρκίας σε ανακριτικά γραφεία (Μένγκι, Ουνσάλ, Ερντέγκ, Εραϊντίν, Ολτσάι κ.ά.) ως και ο εκ των θεωρητικών του δόγματος MAVI VATAN, Τζεμ Γκουρντενίζ, που είχε εκνευρίσει τελευταία τους Ερντογάν και Ακάρ με τα όσα έγραφε για πρόθεση αναθεώρησης της ιστορικής Συνθήκης του Μοντρέ του 1936 που διέπει το νομικό και στρατιωτικό καθεστώς των Στενών των Δαρδανελίων κ.λπ.

4 Οι αξιωματικοί του τουρκικού πολεμικού ναυτικού συνήθως απέφευγαν τη δημοσιότητα. Ηταν ο Γκουρντενίζ και ο επίσης πολυγραφότατος πρώην υπαρχηγός και γνωστός μας από τη «Γαλάζια Πατρίδα» που από τις αρχές (και λίγο πριν) της προηγούμενης δεκαετίας εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Ο τελευταίος που είχε προς τα έξω προβολή και επαρκείς γνώσεις ναυτικού δικαίου ήταν από την περίοδο των Ιμίων ο μακαρίτης αρχηγός των ναυτικών δυνάμεων ναύαρχος Γκιουβέν Ερκαγιά. Οπωσδήποτε εγείρει «ερωτηματικά» το ότι 104 ανώτατοι αξιωματικοί -χωρίς να διαρρεύσει εκ των προτέρων κάτι σε μία ερντογανική Τουρκία που θυμίζει τον Τζορτζ Οργουελ του 1984- δημοσίευσαν τη συγκεκριμένη επιστολή.

5 Από συλλογή πληροφοριών παρατηρώ τα τελευταία τρία χρόνια μια αναβαθμισμένη παρουσία -συγκριτικά με το παρελθόν- του τουρκικού πολεμικού ναυτικού σε διεθνείς επαφές, διασκέψεις, συμπόσια και όχι μόνο (βάσει στοιχείων μου από κορυφαίες εκδηλώσεις). Π.χ. σε Ινδονησία, Πακιστάν, Μαλαισία, Κίνα, Ιράν κ.λπ. καθώς και σε νατοϊκά συμπόσια (αναφέρομαι στην πριν από την Covid-19 κατάσταση). Δεν είναι τυχαία η παρουσία αξιωματικών της Τουρκίας σε γνωστά συμπόσια όπως στη Σιγκαπούρη ή στη Σενεγάλη. Μέχρι και δύο αξιωματικούς του ναυτικού εντάξανε στις αποστολές (ερευνητικές, επιστημονικές, υδρογραφικές) στην Ανταρκτική! Αρα η επιστολή-παρέμβαση των 104 λόγω των «πιο ανοικτών τάσεων» που διακρίνει το ναυτικό (γενικότερα) αποκτά διευρυμένες προεκτάσεις (είδα αναφορές σε ΜΜΕ του Ισραήλ, της Μ. Βρετανίας κ.λπ.).

6 Η περίπτωση του -φαραωνικών διαστάσεων- έργου του καναλιού της Κωνσταντινούπολης είναι σημαντική. Πρόκειται για κανάλι 45 χλμ. που έχει ευρύτερες επιπτώσεις σε ζητήματα ενεργειακά, οικονομικά, ναυσιπλοΐας, εμπορίου, στρατιωτικά και όχι μόνο. Ασφαλώς η περίπτωση της επιστολής για το συγκεκριμένο θέμα εκλαμβάνεται σοβαρά (στο φως των επικείμενων εξελίξεων στη Μαύρη Θάλασσα) ενώ υπεραμύνθηκε της Συνθήκης του Μοντρέ ειδικά ο πολιτικός σύμμαχος του Ερντογάν, ακροδεξιός ηγέτης Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τονίζοντας ότι έχει ενδυναμώσει τη θέση της σύγχρονης Τουρκίας. Η υπόθεση των 104 έχει αποκτήσει και έντονα νομική-ανακριτική χροιά, αφού έχουν προσαχθεί στην εισαγγελία της Αγκυρας συνολικά 12 εν αποστρατεία ναύαρχοι. Σταδιακά εκτιμάται ότι υπό κανονικές συνθήκες θα διαρρεύσουν περισσότερες λεπτομέρειες αν και η ερντογανική Τουρκία είναι μία ιδιάζουσα και βαθιά αυταρχική περίπτωση κράτους.

*Ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος είναι Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής