Είναι γεγονός λοιπόν ότι αλλαγές στον κοινωνικό-οικονομικό τομέα, όπως είναι ο θάνατος, το διαζύγιο (συναισθηματικοί χωρισμοί), τα ατυχήματα, οι μεγάλες επαγγελματικές δυσκολίες, η διάγνωση μιας σοβαρής νόσου, οι αλλαγές στις συνθήκες εργασίας και οι οικονομικές δυσκολίες μπορούν να επηρεάσουν την ζωή ενός ατόμου σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του.

Συναισθηματική κακοποίηση: Πώς θα την αναγνωρίσεις και γιατί δεν σταματά

Σύμφωνα με τον τον Άγι Γούζαρη, Ψυχίατρο – Ψυχοθεραπευτή και Επιστημονικά Υπεύθυνο της “Ψυχικής Φροντίδας ΙΚΕ”…Τι είναι συναισθηματική κακοποίηση;

Συναισθηματική κακοποίηση είναι ο τρόπος με τον οποίο ο κακοποιητής (abuser) προσπαθεί να ελέγξει ένα άλλο άτομο , το θύμα, χρησιμοποιώντας τα συναισθήματά του. Στόχος είναι ο χειρισμός και η υποταγή του θύματος μέσα από ένα σταθερό και συμπαγές μοτίβο κακοποιητικών λέξεων και εκφράσεων καθώς και εκφοβιστικών συμπεριφορών οι οποίες φθείρουν την αυτοεκτίμηση και υπονομεύουν την ψυχική υγεία του θύματος. Η συναισθηματική κακοποίηση πιο συχνά συμβαίνει εντός μιας σχέσης αλλά μπορεί να συμβεί και στα πλαίσια μιας φιλικής, συγγενικής  ή επαγγελματικής σχέσης.

Πριν προχωρήσουμε στο να εξετάσουμε πως τα θύματα μπορούν να διατηρήσουν και να προασπίσουν την ψυχική τους υγεία μέσα σε συνθήκες συναισθηματικής κακοποίησης, ας δούμε μερικές σοβαρές συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης προκειμένου να έχουμε ένα μέτρο της σοβαρότητάς της.

Η συναισθηματική κακοποίηση έχει πολύ σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες στα θύματα.

Σε ένα αρχικό στάδιο το στρες το οποίο υφίστανται τα θύματα μπορεί να λάβει τη μορφή διαφόρων ψυχολογικών ή και σωματικών συμπτωμάτων, πριν εκδηλωθούν οι νοσηρές καταστάσεις οι οποίες αφορούν το επόμενο και πιο σοβαρό στάδιο.

Οι βραχυπρόθεσμες εκδηλώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Φόβο και άγχος
• Σύγχυση
• Αίσθημα αβοηθητότητας
• Αίσθημα ντροπής
• Αισθήματα ενοχών
• Διαταραχές στην προσοχή και τη συγκέντρωση
• Κακή διάθεση ή ευσυγκινησία
• Κοινωνική απόσυρση και αισθήματα μοναξιάς
• Αϋπνία ή και εφιάλτες
• Αυξημένο μυϊκό τόνο
• Σωματικούς πόνους διαφόρων τύπων
• Χρόνιους πόνους
• Αυξημένο καρδιακό παλμό

Όλες αυτές οι εκδηλώσεις είναι μη-ειδικές και σχετίζονται με τις άμεσες επιπτώσεις τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική σφαίρα της ψυχοπιεστικής συνθήκης, δηλαδή του στρες.

Οι μακροπρόθεσμες εκδηλώσεις αφορούν την εκδήλωση συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών οι οποίες είναι απότοκες μιας συναισθηματικής κακοποίησης η οποία χρονίζει.

Αυτές περιλαμβάνουν:

• Αγχώδεις διαταραχές, κυρίως τη διαταραχή γενικευμένου άγχους ή διαταραχή πανικού
• Το Μετατραυματικό Συνδρομο Στρες
• Συναισθηματικές διαταραχές, κυρίως χρονίζουσα μείζονα κατάθλιψη
• Διαταραχές κατάχρησης ή εξάρτησης από ουσίες, κυρίως αλκοόλ

Δεν θα επεκταθούμε στην λεπτομερή παρουσίαση της κλινικής εικόνας και των συνεπειών κάθε μιας από αυτές τις νοσολογικές οντότητες, ωστόσο νομίζω ότι καθίσταται σαφές το ότι η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη σοβαρών ψυχικών παθήσεων. Οπωσδήποτε δεν επιθυμώ να ακουστώ τρομολάγνος αλλά η συναισθηματική κακοποίηση μοιάζει με μια χρόνια δηλητηρίαση ψυχής τε και σώματος από εξαιρετικά τοξικές ουσίες.

Συνεπώς το διακύβευμα είναι πολύ σοβαρό και για αυτό το λόγο είναι και πολύ σημαντική η προσπάθεια για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας των θυμάτων.

Η διατήρηση της ψυχικής υγείας σε συνθήκες κακοποίησης περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια:

Ι. Την πρόληψη

ΙΙ. Την αναγνώριση του προβλήματος

ΙΙΙ. Την αντιμετώπιση του προβλήματος

1. IV. Την πρόληψη της υποτροπής

Ας πούμε λίγα λόγια για την πρόληψη:

Η συναισθηματική κακοποίηση περιλαμβάνει έναν κακοποιητή και ένα θύμα, συχνότερα στα πλαίσια μιας συναισθηματικής σχέσης ή ενός γάμου. Είναι αυτονόητο ότι το θύμα δεν ευθύνεται. Ωστόσο πολύ συχνά έχει μια προδιάθεση, την οποία μάλιστα δεν την γνωρίζει, τόσο στο να συμμετέχει σε μια κακοποιητική σχέση όσο και στο να έχει μεγαλύτερη επιβάρυνση.

Η προδιάθεση αυτή έχει να κάνει με την ανατροφή του θύματος σε ένα κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο διαμορφώνει συναισθηματικούς και γνωστικούς μηχανισμούς οι οποίοι ενδεχομένως να οδηγήσουν με ασυνείδητο τρόπο το θύμα σε κακοποιητικές σχέσεις.

Επίσης η προδιάθεση αυτή έχει να κάνει με ορισμένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά τα οποία πολύ συχνά ανιχνεύονται σε θύματα κακοποίησης: κατεξοχήν αφορούν έντονα εξαρτητικά χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα των θυμάτων.

Με αυτό εννοούμε αισθήματα μειονεκτικότητας και πολύ χαμηλής αυτοπεποίθησης στα θύματα τα οποία τους δημιουργούν μια έντονη υποκειμενική δυσκολία αυτονόμησης και ανεξαρτησίας  και την ακράδαντη ενδόμυχη πίστη ότι αδυνατούν να τα καταφέρουν μόνα τους και ως εκ τούτου έχουν απόλυτη ανάγκη ενός προστάτη. Τελικά συμβαίνει αυτός ο «προστάτης» να είναι πολύ συχνά ένας κακοποιητικός σύντροφος.

Ένα άλλο ψυχολογικό χαρακτηριστικό των θυμάτων πολύ συχνά είναι ο ετεροκαθορισμός, σε απλά Ελληνικά «το τι θα πουν και τι θα σκεφτούν οι άλλοι για εμένα».

Γνωρίζοντας λοιπόν τους προδιαθεσικούς παράγοντες οι οποίοι ενδέχεται να οδηγήσουν ένα άτομο στη θυματοποίηση, μπορούμε να επέμβουμε προληπτικά και κυρίως με δύο τρόπους:  αφενός με τη σωστή ανατροφή των παιδιών με στόχο την ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους και της αυτονόμησής τους.

Αφετέρου είναι σκόπιμο, ιδιαίτερα αν εμείς οι ίδιοι ανιχνεύουμε τέτοια στοιχεία στο χαρακτήρα μας να κάνουμε ψυχοθεραπεία όχι για να θεραπεύσουμε αλλά για να κάνουμε πρόληψη.

ΙΙ. Η αναγνώριση του προβλήματος.

Αυτή είναι πολύ σημαντική γιατί αυτή θα μας οδηγήσει στο να αντιληφθούμε το πρόβλημα της συναισθηματικής κακοποίησης. Η συναισθηματική κακοποίηση είναι ένα ύπουλο πρόβλημα με την έννοια ότι δεν μας αφήνει να την αντιληφθούμε, ειδικά αν δεν γνωρίζουμε περί τίνος πρόκειται.

Οι συναισθηματικά κακοποιητικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν τις εξής κατηγορίες συμπεριφορών:

1. Εξευτελισμός, υποτίμηση, εξοντωτική κριτική: στοχεύουν στην υπονόμευση της αυτοεκτίμησης του θύματος

• Προσβλητικοί και υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί
• Υποτιμητικές προσφωνήσεις με τη χρήση υποκοριστικών: η χοντρούλα αγελαδίτσα μου
• «Δολοφονία χαρακτήρα», δηλαδή τη χρήση γενικευτικών και απόλυτων χαρακτηρισμών, π.χ. πάντα έχεις άδικο, πάντα τα κάνεις θάλασσα, ποτέ δεν έχεις δίκιο, με στόχο να επιβάλλουν την άποψη ότι το θύμα είναι ένα ελαττωματικό άτομο.
• Φωνές, κραυγές, βρισιές και χυδαίες εκφράσεις συχνά μαζί με εξωλεκτικές εκφοβιστικές χειρονομίες
• Πατερναλιστική υποτίμηση: ξέρω ότι προσπαθείς αλλά το να τα καταφέρεις είναι πολύ κατώ των δυνατοτήτων σου
• Δημόσιος εξευτελισμός: κοροϊδεία μπροστά σε άλλους, αποκάλυψη προσωπικών μυστικών σε τρίτους, καυγάδες μπροστά σε κόσμο.
• Περιφρόνηση: λεκτικές ή εξωλεκτικές συμπεριφορές που υποδηλώνουν μια υποτίμηση και μια περιφρόνηση προς τη γνώμη ή τις ανάγκες του θύματος
• Σαρκασμός και ειρωνεία
• Προσβλητικοί χαρακτηρισμοί για την εξωτερική εμφάνιση
• Υποβάθμιση των επιτευγμάτων ή των ενδιαφερόντων του θύματος
• «Πάτημα του κάλλου»: εκμετάλλευση των ευαίσθητων πτυχών του θύματος

2. Έλεγχος και ντροπή : στόχος να κάνουν το θύμα να αισθάνεται ανεπαρκές αλλά και να ντρέπεται για αυτό

• Απειλές
• Παρακολούθηση φυσική ή και ψηφιακή
• Μονομερής λήψη αποφάσεων
• Οικονομικός έλεγχος ή και εκμετάλλευση
• Διαταγές
• Ξεσπάσματα θυμού για ασήμαντες αφορμές
• Αντιμετώπιση ενός ενήλικα ως να ήταν παιδί
• Απρόβλεπτη συμπεριφορά: από τη μια ξεσπάσματα θυμού και από την άλλη επιθέσεις αγάπης και τρυφερότητας
• Εγκατάλειψη, ειδικά σε στιγμές που χρειάζεται να είναι εκεί
• Επικαλούνται τους άλλους για να αποδείξουν δήθεν στο θύμα ότι όλοι έχουν μια πολύ κακή γνώμη για αυτό

3. Κατηγορίες και ενοχοποίηση του θύματος, άρνηση των κακοποιητικών συμπεριφορών: στόχο έχουν να εδραιώσουν την πρωτοκαθεδρία του κακοποιητή έναντι του θύματος.

• Ζηλοτυπία
• Αντιστροφή των ρόλων και της παργματικότητας: αυτός που χρωστάει ζητάει και τα ρέστα
• Άρνηση υπαρκτών γεγον’ότων: το γνωστό πια gaslighting, που κάνουν κυρίως οι νάρκισσοι με στόχο να κάνουν το θύμα να αμφιβάλλει για τη μνήμη του
• Καλλιέργεια ενοχών και τύψεων στο θύμα: έγω σου τα έχω δώσει όλα και κοίτα εσύ πόση αχαριστία μου δείχνεις
• Πρόκληση σε καυγά και ενοχοποίηση του θύματος ότι αυτό δήθεν φταίει
• Άρνηση της κακοποιητικής τους συμπεριφοράς
• Κατηγορούν το θύμα ότι δήθεν αυτό είναι ο κακοποιητής
• Κατηγορούν το θύμα ότι αυτό δήθεν φταίει για όλα τους τα προβλήματα

4. Συναισθηματική παραμέληση και απομόνωση : αποσκοπούν στην παραμέληση των συναισθηματικών αναγκών του θύματος και στην προτεραιοποίηση των αναγκών του κακοποιητή καθώς και την απομόνωση του θύματος από το όποιο υποστηρικτικό δίκτυο έχει.

• Απαιτούν μονόπλευρο σεβασμό
• Σταματούν απότομα την επικοινωνία με το θύμα
• Βλεμματική αποφυγή γεμάτη περιφρόνηση όταν το θύμα απευθύνεται και μιλάει στον κακοποιητή
• Παρεμπόδιση της κοινωνικοποίησης του θύματος
• Απομάκρυνση του θύματος από την οικογένειά του ή το φιλικό του περιβάλλον
• Στέρηση τρυφερότητας, όπως αυτή μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από μια αγκαλιά, ένα χάδι ή την ερωτική επαφή
• Προσπάθεια πρόκλησης σύγχυσης και αποσυντονισμού στο θύμα: αλλάζουν το θέμα της συζήτησης, χαοτική επικοινωνία
• Ενεργητικές απόπειρες να στρέψουν τρίτα άτομα ενάντια στο θύμα
• Επίρριψη ευθυνών στο θύμα ότι δήθεν αυτό έχει υπερβολικές ανάγκες
• Αδιαφορία απέναντι σε συναισθηματικές εκδηλώσεις του θύματος, π.χ. όταν αυτό κλαίει
• Αμφισβήτηση και υποτίμηση των συναισθημάτων του θύματος

5. Η 5^η κατηγορία συμπεριφορών που χρειάζεται να αναγνωρίσει το θύμα είναι συμπεριφορές τις οποίες εκδηλώνει το ίδιο το θύμα. Πρόκειται για τις αποκαλούμενες εξαρτητικές συμπεριφορές και στάσεις.

• Το θύμα δεν είναι ευτυχισμένο μέσα στην κακοποιητική σχέση αλλά φοβάται τις εναλλακτικές
• Σταθερά και συστηματικά παραμελεί τις δικές του ανάγκες για να καλύπτει αυτές του κακοποιητή.
• Παραγκωνίζει το φιλικό και οικογενειακό του περιβάλλον προκειμένου να ευχαριστήσει τον κακοποιητή
• Συνεχώς αναζητά την αναγνώριση του κακοποιητή
• Ασκεί αυτοκριτική μέσα από την πτική γωνία του κακοποιητή αγνοώντας το δικό του ένστικτο
• Κάνει πολλές θυσίες για να ικανοποιήσει τον κακοποιητή χωρίς να λαμβάνει ανταπόδωση
• Προτιμά την κακοποιητική σχέση από την αυτονόμηση
• Καταπνίγει τα συναισθήματά του
• Θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο και νιώθει ενοχές για αυτά που κάνει ο κακοποιητής
• Υπερασπίζεται τον κακοποιητή όταν οι τρίτοι επισημαίνουν την κακοποίηση
• Αισθάνεται ενοχές όταν διεκδικεί τα δικαιώματά του
• Πιστεύει ότι αξίζει μια τόσο κακή μεταχείριση

 ΙΙΙ. Αντιμετώπιση της συναισθηματικής κακοποίησης και πρόληψη μιας υποτροπής.

• Όπως προείπαμε το πρώτο βήμα είναι το θύμα να αντιληφθεί ότι υφίσταται κακοποίηση και να ακολουθήσει το ένστικτό του, να συνειδητοποιήσει ότι όλη αυτή η κατάσταση δεν είναι σωστή.
• Να αποδεχθεί ότι η κακοποίηση δεν είναι δική του ευθύνη: το θύμα χειάζεται να μην προσπαθεί να επικοινωνήσει λογικά με τον κακοποιητή ελπίζοντας ότι θα εισακουστεί. Είναι σχεδόν αδύνατο ο κακοποιητής να αλλάξει συμπεριφορά χωρίς εξειδικευμένη ψυχολογική βοήθεια.
• Το θύμα χρειάζεται να αποδεσμευτεί και να θέσει τα προσωπικά του όρια. Χρειάζεται να μην αντιδρά και να μην απαντά στις συναισθηματικά κακοποιητικές συμπεριφορές και να μην προσπαθήσει να ξεκινήσει διάλογο με τον κακοποιητή ή μια προσπάθεια εξευμενισμού του. Το θύμα χρειάζεται να αποφεύγει όσο περισσότερο μπορεί την επαφή ή το διάλογο με τον κακοποιητή.
• Το θύμα χρειάζεται να βγεί από την κακοποιητική σχέση και να εγκαταλείψει μια και καλή τον κακοποιητή κόβοντας κάθε σχέση και επικοινωνία μαζί του. Το πλάνο εξόδου από αυτή την κατάσταση δεν είναι πάντα εύκολο και χρειάζεται να μελετηθεί και να οργανωθεί προσεκτικά.
• Η αναζήτηση βοήθειας από το συγγενικό ή το φιλικό περιβάλλον είναι πολύ σημαντική. Όταν τέτοιο περιβάλλον δεν υφίσταται τότε το θύμα χρειάζεται να το δημιουργήσει
• Εφόσον πρόκειται για την ψυχική και τη σωματική υγεία του, το θύμα χρειάζεται να τοποθετήσει τον εαυτό του σε πρώτη προτεραιότητα  φροντίζοντας τις ανάγκες του
• Το θύμα χρειάζεται να συνειδητοποιήσει ότι η κακοποιητική σχέση δεν εί ναι δικό του λάθος καθώς επίσης και το ότι το ίδιο δεν μπορεί να αλλάξει τον κακοποιητή.

Προκειμένου το θύμα να καταφέρει όλα αυτά σχεδόν πάντα είναι αναγκαία κάποιας μορφής εξειδικευμένη ψυχολογική βοήθεια.

Η ψυχοθεραπεία στις περιπτώσεις αυτές βοηθά με τους εξής τρόπους:

• Στη συνειδητοποίηση του προβλήματος
• Στην αντιμετώπιση τυχόν ψυχικών διαταραχών που έχουν προκληθεί από τη συναισθηματική κακοποίηση
• Στην ενδυνάμωση του θύματος να ακολουθήσει τα παραπάνω βήματα
• Στην δευτερογενή πρόληψη, δηλαδή στην πρόληψη επανάληψης από πλευράς του θύματος του να επαναλάβει μια κακοποιητική σχέση.

Υπάρχουν μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι θύματα κακοποίησης έχουν την τάση να επαναλαμβάνουν κακοποιητικές σχέσεις. Άρα η ψυχοθεραπεία αυτών των ατόμων στοχεύει σε ριζικές αλλαγές στην προσωπικότητα του θύματος προκειμένου να αλλάξει την ψυχική του προδιάθεση να θυματοποιείται μέσα από επαναλαμβανόμενες κακοποιητικές σχέσεις.

Αυτή είναι μια διαδικασία η οποία απαιτεί χρόνο και προσπάθεια προκειμένου ένα άτομο να καταφέρει να δομήσει υγιείς σχέσεις .

Ο Άγις Γούζαρης πήρε το πτυχίο του από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, ειδικεύτηκε στην Ψυχιατρική στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο και απόκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Κοινωνική Ψυχιατρική από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εργάζεται ως Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής και είναι Επιστημονικά Υπεύθυνος της “Ψυχικής Φροντίδας ΙΚΕ”

Ειδήσεις σήμερα

Πόλεμος στο Ισραήλ: Πώς στήθηκε το «Βlitzkrieg» της Χαμάς – Οι επόμενες κινήσεις του Τελ Αβίβ

Πόλεμος στο Ισραήλ: Σφοδρό σφυροκόπημα εναντίον στόχων της Χαμάς

Ανησυχία για την σεισμική δραστηριότητα στο Λαύριο – Τι λέει στον ΕΤ ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος