Γράφει ο Χρήστος Δ. Παλιούρας, Νεφρολόγος

Επιμελητής Α΄ Ε.Σ.Υ. Νεφρολογικό Τμήμα Γ.Ν. Ρόδου

   Ένα σπάνιο, αλλά εξαιρετικά βαρύ κληρονομικό νόσημα, που μπορεί να επιφέρει πολυοργανική ανεπάρκεια- μάλιστα, ακόμη και σε παιδιά- αποτελεί, αν μη τι άλλο, πρόκληση για την ιατρική κοινότητα. Μιλώντας, πιο συγκεκριμένα,  για τη νόσο Fabry, αυτό που μπορεί να τη χαρακτηρίσει είναι μια καταιγιστική συσσώρευση λιπιδίων στο εσωτερικό των κυττάρων, η οποία έχει ως συνέπεια την προοδευτική πρόκληση βλαβών στους νεφρούς, την καρδιά, το κεντρικό και αυτόνομο νευρικό σύστημα, το δέρμα, τους οφθαλμούς, τους ενδοκρινείς αδένες, τους πνεύμονες και το γαστρεντερικό σύστημα!

Η νόσος Fabry, η οποία κληρονομείται σε ποσοστό 80% στους άρρενες, προκαλείται από την πλήρη ή μερική έλλειψη του ενζύμου «α-γαλακτοσιδάση Α», με αποτέλεσμα την προοδευτική ενδοκυττάρια συσσώρευση αδιάσπαστων λιπιδίων, κάτι που μπορεί να απειλήσει τη ζωή του ασθενούς.

2 μορφές της νόσου, η οποία μπορεί να εμφανιστεί ήδη από την παιδική ηλικία

Ανάλογα με τις κλινικές εκδηλώσεις και τον χρόνο έναρξης των συμπτωμάτων, διακρίνουμε 2 φαινότυπους της νόσου Fabry, τον κλασικό και τον μη κλασικό ή όψιμης έναρξης.

• Στην κλασική της μορφή, η νόσος εκδηλώνεται στην παιδική ηλικία ή την εφηβεία με κρίσεις νευροπαθητικού πόνου στα πέλματα και τις παλάμες, συνήθως μετά από στρες, πυρετό ή σε φάσεις κλιματικής αλλαγής. Επίσης, χαρακτηριστικές είναι και οι μικρές ερυθρές ή μελανόχρωμες δερματικές βλάβες που εντοπίζονται περιομφαλικά, στους μηρούς και τους γλουτούς. Άλλες πρώιμες χαρακτηριστικές εκδηλώσεις είναι η προσβολή του κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού και η μείωση της εφίδρωσης. Τα όργανα που προσβάλλονται βαρύτερα είναι η καρδιά, οι νεφροί και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Χωρίς θεραπεία η νόσος στη μορφή αυτή μπορεί να είναι θανατηφόρα στην 4^η-5^η δεκαετία της ζωής, συνήθως λόγω καρδιακής ή νεφρικής ανεπάρκειας.
• Ο δεύτερος φαινότυπος παρατηρείται σε ασθενείς με υπολειπόμενη ενζυμική δραστηριότητα και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση συμπτωμάτων μετά την 5^η δεκαετία της ζωής, τα οποία περιορίζονται σχεδόν αποκλειστικά στους νεφρούς ή την καρδιά.

Η βλάβη στα νεφρά

Η νεφρική προσβολή είναι πολύ συχνή στη νόσο συμβάλλοντας στη νοσηρότητα και την αυξημένη θνησιμότητα των ασθενών. Η συσσώρευση των επιβλαβών λιπιδίων στα κύτταρα του νεφρού εκδηλώνεται με αύξηση της απώλειας λευκώματος, αρχικά σε μικρή ποσότητα που αυξάνεται με την πάροδο των ετών. Νεφρική ανεπάρκεια εγκαθίσταται συνήθως κατά την 4^η δεκαετία της ζωής και εξελίσσεται σε νεφρική νόσου τελικού σταδίου μετά από 1-13 έτη.

Η βλάβη στην καρδιά

Η προσβολή της καρδιάς χαρακτηρίζεται από προοδευτική αύξηση της μάζας (υπερτροφία) της αριστερής κοιλίας και ανάπτυξη υπερτροφικής μυοκαρδιοπάθειας που οδηγεί σε καρδιακή ανεπάρκεια. Άλλες εκδηλώσεις περιλαμβάνουν δυσλειτουργία των βαλβίδων, αρρυθμίες και ισχαιμία του μυοκαρδίου. Οι ασθενείς παρουσιάζουν συμπτώματα όπως δύσπνοια, στηθάγχη, αίσθημα παλμών ή συγκοπή. Ο καρδιαγγειακός θάνατος αποτελεί την πρώτη αίτια θανάτου στη νόσο Fabry και στα δύο φύλα.

Χαρακτηριστικά και τα εγκεφαλικά επεισόδια σε νεαρή ηλικία

Η νόσος προσβάλει τα μεγάλα και τα μικρά αγγεία του κεντρικού νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα την εμφάνιση παροδικών ισχαιμικών και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων σε νεαρή ηλικία καθώς και συμπτωμάτων που προσομοιάζουν με αυτά της σκλήρυνσης κατά πλάκας.

Καθοριστική η έγκαιρη διάγνωση της νόσου

Λαμβάνοντας υπόψη τη σπανιότητα του νοσήματος και την ετερογένεια των κλινικών εκδηλώσεων, η έγκαιρη διάγνωση των ασθενών με νόσο Fabry είναι πολύ σημαντική και δεν πρέπει να καθυστερεί. Μπορεί να γίνει από εξειδικευμένο ιατρό, όπως Νεφρολόγο, Νευρολόγο, Καρδιολόγο, Δερματολόγο, Οφθαλμίατρο ή Παιδίατρο και τεκμηριώνεται με την ανεύρεση της παθογόνου μετάλλαξης του γονιδίου της α-γαλακτοσιδάσης Α.

Η ενδοφλέβια θεραπεία της νόσου επιβραδύνει τις βλάβες

Τα τελευταία 20 χρόνια, η πορεία και η πρόγνωση της νόσου έχουν μεταβληθεί με την εισαγωγή της ειδικής θεραπείας ενζυμικής υποκατάστασης. Συνίσταται στη χορήγηση ανασυνδυασμένου λειτουργικού ενζύμου, ενδοφλεβίως, κάθε δύο εβδομάδες, στους ασθενείς με τεκμηρωμένη ενζυμική έλλειψη ή μη λειτουργικότητα. Η ειδική θεραπεία επιβραδύνει την εξέλιξη των βλαβών, σταθεροποιεί τη λειτουργία των οργάνων και βελτιώνει τα συμπτώματα.

Διαθέσιμη, πλέον, και θεραπεία από το στόμα

Πρόσφατη εξέλιξη στη θεραπευτική της νόσου αποτελεί η «μιγαλαστάτη», η πρώτη από του στόματος χορηγούμενη αγωγή για ασθενείς με νόσο Fabry και μετάλλαξη επιδεκτική θεραπείας. Τα δημοσιευμένα δεδομένα από τις κλινικές μελέτες αποδεικνύουν ότι σταθεροποιεί τη νεφρική λειτουργία και οδηγεί σε σημαντική μείωση της καρδιακής μάζας. Χορηγείται μία φορά κάθε δύο ημέρες και πλεονεκτεί στο ότι ο ασθενής λαμβάνει την αγωγή του αποφεύγοντας τη δια βίου ενδοφλέβια χορήγηση και το νοσοκομειακό περιβάλλον.