Γράφει η Δέσποινα Κονταράκη

Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους κοσμολόγους στον κόσμο, που με την έρευνά του άνοιξε νέους δρόμους για την κατανόηση του αγνώστου. Και για να έχουμε μια τάξη μεγέθους των επιστημόνων που έχουν λάβει αυτήν τη διάκριση στο παρελθόν, αναφέρουμε ενδεικτικά τους Αλμπερτ Αϊνστάιν, Εντουιν Χαμπλ, Στίβεν Χόκινγκ.

«Ευγνώμων»

«Οταν σκέφτεσαι αυτούς τους επιστήμονες, τι άλλο να νιώσεις εκτός από ταπεινός και ευγνώμων; Δεν είσαι ποτέ έτοιμος για μια τέτοια βράβευση. Νιώθω σαν να κέρδισα το… Τσάμπιονς Λιγκ! Είναι εκπληκτικό όταν τα καταφέρνεις, αλλά δεν πρέπει να το αφήσεις να σε επηρεάσει. Πρέπει να το χαρείς, να το ξεχάσεις και να συνεχίσεις τη δουλειά σου. Αυτό κάνω και περιμένω με ανυπομονησία το επόμενο!», λέει ο ίδιος στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής.

Ο Γιώργος Ευσταθίου, ένας από τους αρχιτέκτονες του καθιερωμένου προτύπου της Κοσμολογίας LCDM (Lambda Cold Dark Matter), με πρωτοποριακές υπολογιστικές προσομοιώσεις για τη δομή του Σύμπαντος και σημαντικές αναλύσεις για την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου, είναι ανοιχτός να απαντήσει στις ερωτήσεις μας με την ηρεμία κάποιου που γνωρίζει τα όρια της επιστήμης του και τη σιγουριά του επιστήμονα ότι τα όρια υπάρχουν για να σπάνε. Τι θα συμβεί σε μερικά εκατομμύρια χρόνια; Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν και πόσο θα επιβιώσουμε; Αν το Metaverse του Ζάκερμπεργκ με τα ανθρώπινα άβαταρ ακούγεται επιστημονική φαντασία, για τους επιστήμονες είναι απλώς μια ματιά στο μέλλον.

 Κύριε Ευσταθίου, έχετε πει πως δεν γνωρίζουμε το 95% του Σύμπαντος. Τι ξέρουμε για τη φύση της σκοτεινής ύλης;

Αυτό που ξέρουμε είναι πως μόνο το 5% του Σύμπαντος αποτελείται από συμβατική ύλη. Το 25% είναι σκοτεινή ύλη και το υπόλοιπο 70% είναι η λεγόμενη σκοτεινή ενέργεια. Αρα, ναι, δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για το 95%! Η σκοτεινή ύλη, σε αντίθεση με τη συμβατική, δεν αλληλεπιδρά ηλεκτρομαγνητικά, αλλά μόνο με τη βαρύτητα. Και παρόλο που με τη βαρύτητα θα έπρεπε να «εξωθείται» το Σύμπαν στην… επιβράδυνση, αντίθετα το κάνει να διαστέλλεται και να επιταχύνεται. Αποτέλεσμα αυτής της επιταχυνόμενης διαστολής είναι ότι εκατομμύρια μακρινοί γαλαξίες -τους οποίους σήμερα βλέπουμε με το τηλεσκόπιο Hubble- απομακρύνονται από εμάς γρηγορότερα από την ταχύτητα του φωτός. Στο μέλλον, λοιπόν, το φως τους δεν θα φθάνει σ’ εμάς, θα έχουν εξαφανιστεί από τη θέα μας. Ο γαλαξίας του ηλιακού μας συστήματος, ο οποίος θα έχει συνενωθεί σε έναν υπεργαλαξία με την Ανδρομέδα, θα είναι μόνος του. Αν υπάρχει σε αυτό το πολύ μακρινό μέλλον ανθρώπινος πολιτισμός, δεν θα βλέπει τίποτα. Διότι το Σύμπαν θα είναι αόρατο για εμάς.

 Δεν ακούγεται και πολύ αισιόδοξο αυτό…

Οχι, δεν είναι! (Γελάει.)

 Η επιστήμη προβλέπει, λοιπόν, τι θα γίνει στο Σύμπαν σε μερικά εκατομμύρια χρόνια. Μπορεί όμως να προβλέψει αν θα επιβιώσει η ανθρωπότητα στην επόμενη 100ετία;

Πολύ σοβαρή ερώτηση. Πόσο θα επιβιώσει το ανθρώπινο είδος; Υπάρχει τεράστια ανησυχία για τη βιωσιμότητα του πλανήτη από την περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλεί ο άνθρωπος. Αν το ανθρώπινο είδος επιβιώσει στα επόμενα 200 χρόνια, τίποτα δεν θα είναι το ίδιο. Ο πληθυσμός της Γης θα είναι δραστικά μειωμένος και πολύ διαφορετικός. Οι κοινωνίες θα είναι διασυνδεδεμένες και το μεγάλο ερώτημα είναι ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης και η ρομποτοποίηση. Στο μακρινό μέλλον θα έχουμε ενσωματωμένη τεχνολογία, θα έχουμε τη δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία μέσω του εγκεφάλου μας χωρίς την παρέμβαση οθόνης ή συσκευής. Δεν προβλέπω το μέλλον, αλλά τα πάντα θα είναι αγνώριστα, διαφορετικά.

 Το 2021 είδαμε την ανάπτυξη του διαστημικού τουρισμού. Είναι η αρχή μιας νέας εποχής;

Δεν είμαι ειδικός, οπότε θα εκφράσω την προσωπική μου άποψη. Εχουμε μερικούς πλούσιους ανθρώπους, τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη, που αποφασίζουν να πετάξουν χρήματα στον αέρα και κατασκευάζουν πυραύλους. Κάποιοι, όπως ο Ελον Μασκ για παράδειγμα, λένε πως το κάνουν για εμπορικούς σκοπούς, αλλά όλο αυτό γίνεται σε ένα εντελώς αρρύθμιστο πεδίο. Κατασκευάζουν μικρούς δορυφόρους, αλλά δεν υπάρχει κανένας κανονισμός για το τι θα συμβεί αν συγκρουστούν με μεγάλους δορυφόρους, τι θα συμβεί με τα διαστημικά συντρίμμια. Υπάρχει πολύ μεγάλη επιστημονική ανησυχία για την ατμοσφαιρική ρύπανση που συνεπάγεται μια διαστημική πτήση για μερικά λεπτά της ώρας. Πρέπει να υπάρξουν σαφή όρια και αυστηροί κανόνες. Το λιγότερο θα ήταν να θεσπιστεί η υψηλότερη φορολογία που υπάρχει. Να γνωρίζουν ότι, αν το θέλουν τόσο πολύ, θα τους κοστίσει και τόσο πολύ! Κοιτάξτε, δεν είμαι εναντίον του ιδιωτικού τομέα. Η NASA πάντα βασιζόταν σε ιδιωτικές εταιρίες για να κατασκευάσουν προηγμένες και πλήρως αξιόπιστες τεχνολογίες. Η διαστημική τεχνολογία είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανθρωπότητα, ωστόσο οι επανδρωμένες πτήσεις για τον διαστημικό τουρισμό είναι κάτι διαφορετικό και σίγουρα πολύ πιο δαπανηρό.

Η ερώτηση του 1 εκατομμυρίου δολαρίων: Υπάρχει κάτι εκεί έξω;

Αν υπάρχει κάτι εκεί έξω; (Γελάει.) Δεν είναι αρμόδια να απαντήσει η Κοσμολογία σε αυτό το ερώτημα, αλλά και πάλι θα σας πω την προσωπική μου άποψη. Σε ένα αχανές Σύμπαν, όπου ανακαλύπτουμε διαρκώς γαλαξίες και πλανήτες, κάποιοι από τους οποίους μοιάζουν με τη Γη, θα ήμουν ειλικρινά κατάπληκτος αν κάπου σε όλους αυτούς δεν υπήρχε ευφυής ζωή. Ελπίζω, μάλιστα, ευφυέστερη από το ανθρώπινο είδος.

Ας το πω τώρα λίγο διαφορετικά: Υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες και πιθανόν ένα άπειρο νούμερο από Σύμπαντα. Αυτό σημαίνει πως ίσως να υπάρχουν ακριβή αντίγραφα των δυο μας, να κάνουν αυτήν τη συζήτηση, που κάνουμε τώρα, κάπου αλλού. Δεν βγάζει νόημα έτσι; Η προσπάθεια κατανόησης του απείρου οδηγεί σε αυτά τα παράδοξα. Οπότε, εγώ αναρωτιέμαι: Γιατί να μην υπάρχουν άπειρα αντίγραφά μας; Αλλά αυτό είναι εντελώς διαφορετικό ερώτημα.

 Ποια είναι η σχέση σας με τη θρησκεία;

Θα σας πω μια ιστορία. Μια Κυριακή πρωί, ακούγεται ένα χτύπημα στην πόρτα. «Μην ανοίξεις», μου λέει η γυναίκα μου, «είναι από μία θρησκευτική ομάδα». Εγώ άνοιξα. Με ρώτησαν, λοιπόν, αν αναρωτιέμαι ποτέ πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν και γιατί είμαστε εδώ. «Ναι», τους λέω, «αναρωτιέμαι και ερευνώ κάθε μέρα, αλλά σήμερα έχω ρεπό». Τι θέλω να πω με αυτό; Προσπαθώ να αποφύγω οποιαδήποτε σύνδεση της θρησκείας με την επιστήμη της Κοσμολογίας. Θρησκεία σημαίνει πίστη και πίστη σημαίνει να αποδέχεσαι χωρίς ερωτήσεις. Είναι εντελώς αντίθετο με αυτό που κάνω. Εγώ πρέπει να έχω απορίες, αποδείξεις, διαφωνίες, στοιχεία. Στην επιστήμη μου μπορώ να πω ότι υπολογίζω ή πιθανολογώ, αλλά δεν θα πω ότι πιστεύω χωρίς να έχω βρει τις αποδείξεις. Αν οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν, αν τους προσφέρει σιγουριά και ασφάλεια, το σέβομαι απολύτως. Εγώ δεν μπορώ.

 Είδατε το «Don’t Look Up»;

Λοιπόν, ναι, το είδα. Ως ιδέα και προσπάθεια ήταν καλή, αλλά αποδείχθηκε, τελικά, δύσκολη υπόθεση να υποστηριχθεί το μήνυμα για τον πολιτικό λαϊκισμό. Το κατάφεραν για περίπου 30 λεπτά, όχι περισσότερο!

Ποια είναι η επόμενη μεγάλη πρόκληση στη ζωή σας;

Στο Κέιμπριτζ πρέπει να συνταξιοδοτηθείς στα 67 έτη. Αυτό σημαίνει ότι στο τέλος Σεπτεμβρίου θα πρέπει να αποσυρθώ. Οσο μεγαλώνεις, αλλάζουν όλα και έρχεται κάποια στιγμή που δεν έχει σημασία ποιος είσαι ή πόσο έξυπνος είσαι. Ξαφνικά γίνεσαι απών. Το ερώτημα για εμένα είναι για πόσο καιρό ακόμα θα μπορώ να είμαι χρήσιμος στην επιστήμη.

Είναι οι πανδημίες, όπως αυτή που ζούμε τώρα, ένας από τους μεγάλους κινδύνους για την επιβίωσή μας;

Απολύτως. Ο καλός φίλος και συνάδελφός μου στο Κέιμπριτζ, Μάρτιν Ρις, έγραψε ένα βιβλίο με αυτό το ερώτημα-τίτλο: «Our final century. Will the Human Race Survive the Twenty-First Century?» («Ο τελικός μας αιώνας: Θα επιβιώσει τον 21ο αιώνα το ανθρώπινο γένος;»). Σε αυτό, εξετάζονται διάφοροι καταστροφικοί κίνδυνοι για την ανθρωπότητα, ανάμεσά τους οι πανδημίες. Κατά μία έννοια, είμαστε τυχεροί με τον κορονοϊό, αφού η θνησιμότητα είναι περίπου 3%, όταν στον Εμπολα ήταν 60%-70%. Φανταστείτε έναν τρομακτικό ιό τόσο μεταδοτικό και με υψηλότερη θνησιμότητα! Ωστόσο, τεράστιοι είναι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, όπως η μεγάλη ζημιά που κάνουν τα μικροπλαστικά, αυτές οι απειροελάχιστες ίνες πλαστικού που εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. Υπάρχουν πολλές απειλές για την ανθρωπότητα. Γι’ αυτό απολαύστε τη ζωή όσο υπάρχει καιρός! (Γελάει.)

Πώς εξηγείτε τις θεωρίες συνωμοσίας που συνοδεύουν την πανδημία;

Οι άνθρωποι που δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς και τις Αρχές δεν εμπιστεύονται ούτε τις συμβουλές τους. Και όσο πιο ακριβείς, αξιόπιστες και επιστημονικές είναι οι πληροφορίες τόσο πιο καχύποπτοι γίνονται. Επειδή, όμως, πρέπει να βρουν κάτι που να ταιριάζει στο αφήγημά τους, εφευρίσκουν θεωρίες συνωμοσίας, όπως είναι η QAnon στην Αμερική. Το αφήγημά τους δεν βγάζει κανένα νόημα, αλλά όσο περισσότερο προσπαθείς να τους ενημερώσεις τόσο περισσότερο αντιδρούν με αυτόν τον αντισυστημικό, διαταραγμένο τρόπο. Είναι αδιέξοδο. Γι’ αυτό πρέπει να τεθούν αυστηρά όρια, ώστε τουλάχιστον να μη βλάπτουν τους άλλους.

Ποιος είναι ο Γιώργος Ευσταθίου

Ο Γιώργος Ευσταθίου γεννήθηκε το 1955 στο Λονδίνο, όπου είχαν μεταναστεύσει μερικά χρόνια νωρίτερα οι γονείς του από την Κύπρο. Μεγάλωσε ακούγοντας ελληνικά, αλλά, όπως λέει ο ίδιος, πλέον διαθέτει το λεξιλόγιο ενός παιδιού. «Ελληνικά για την κουζίνα», μας λέει γελώντας.

Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και έλαβε το διδακτορικό του στην Αστρονομία από το Πανεπιστήμιο του Ντάραμ. Συνέχισε στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, στο Ινστιτούτο Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, έγινε καθηγητής Αστρονομίας και επικεφαλής Αστροφυσικής στην Οξφόρδη και επέστρεψε ξανά στο Κέιμπριτζ ως διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας και στη συνέχεια ως πρώτος διευθυντής του Ινστιτούτου Κοσμολογίας. Εχει, μεταξύ άλλων, τιμηθεί με τα βραβεία Maxwell, Heineman, Gruber, Nemitsas κ.λπ.

Ηταν μέλος της Επιστημονικής Ομάδας για τον Δορυφόρο Planck του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, ο οποίος εκτοξεύθηκε τον Μάιο του 2009.

Επισκέπτεται συχνά την Κύπρο, εκτός από τα τελευταία δύο χρόνια της πανδημίας. Ηταν υπέρμαχος της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. και πλέον ένα από τα επόμενα σχέδιά του είναι να καταφέρει να αποκτήσει κυπριακό διαβατήριο.