-Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του δίτομου έργου «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, Κατοχή, Εθνική Αντίσταση (1940-1944)» – 100 Ιστορικές Προφορικές Μαρτυρίες, Eκδόσεις Πανεπιστημίου Ιωαννίνων;

Από παιδί είχα την επιθυμία να προλάβω να διασώσω τα πολύτιμα στοιχεία, τις αφηγήσεις ζωής, τη ζωή την ίδια που φέραν μέσα τους τα ηρωικά εκείνα «παιδιά του ’40», να αισθανθώ την «άχνα των ανθρώπων που έκαναν την Ιστορία», όπως χαρακτηριστικά λέει ο Τερζάκης, το άρωμα της εποχής. Το έναυσμα το έδωσαν οι οικογενειακές μας ιστορίες για τα δραματικά γεγονότα της περιόδου.

Ζούσα σε ένα περιβάλλον αφηγήσεων με πλούσια κληρονομιά προφορικής παράδοσης. Οι πρώτοι πληροφορητές μου είναι οι γονείς μου και οι δύο γιαγιάδες, από το Ζαγόρι και το Πωγώνι.

-Από πότε ξεκινούν η έρευνα και η συλλογή του υλικού του βιβλίου;

Η συστηματική έρευνα και η καταγραφή προφορικών μαρτυριών, με προσωπική βιντεοκάμερα, ξεκίνησαν γύρω στο 2000, με τη διάσωση των αφηγήσεων των συγχωριανών του πατέρα μου για το ολοκαύτωμα του Γρεβενιτίου του Ανατολικού Ζαγορίου.

Οι αφηγήσεις που καταγράψαμε συνιστούν ένα ψηφιδωτό που ανασυνθέτει την Ιστορία της περιόδου 1940-44, κυρίως για την περιοχή της Ηπείρου, καθώς διασώζονται τα βιώματα πολλών συμπατριωτών μας από εκείνη την εποχή.

-Πρόκειται για μια σπουδαία προσπάθεια να συλλέξετε προφορικές μαρτυρίες από τα έτη 1940-1944. Πώς έγινε η κατανομή αυτού του υλικού;

Το δίτομο έργο (968 σελίδες) περιλαμβάνει: Εισαγωγή, Μεθοδολογία της Ερευνας, Ιστορικό πλαίσιο. Το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνουν οι εκατό (100) προφορικές μαρτυρίες (800 σελίδες).

Ακολουθούν τα Συμπεράσματα με ιστορικά στοιχεία, κοινωνιογλωσσικές, εκπαιδευτικές και λαογραφικές συνιστώσες του λόγου των αφηγητών, ενώ παρατίθενται τα αρχεία και οι πηγές, η βιβλιογραφία, για τη διασταύρωση των πληροφοριών, αρκτικόλεξα, συντομογραφίες, καθώς και ευρετήριο.

Το βιβλίο συνιστά στο σύνολό του μια «εικονογραφημένη» Ιστορία του ’40, καθώς είναι εμπλουτισμένο με ανέκδοτο αρχειακό υλικό, δελτάρια από το μέτωπο, φωτογραφίες από οικογενειακά και δημόσια αρχεία ή ιδιωτικές συλλογές, με επώνυμα ζωγραφικά και χαρακτικά έργα και με έγχρωμα έργα της Λαϊκής Εικονογραφίας.

Η ταξινόμηση με βάση την οποία παρατίθενται οι μαρτυρίες ακολουθεί την αλφαβητική σειρά των επωνύμων των πληροφορητών, αρχίζοντας από το Α (Αηδόνης Δημήτριος) και καταλήγοντας στο Χ (Χατζής Βάιος).

-Υπήρξε προθυμία από τους συμπολίτες μας να συμμετέχουν και να περιγράψουν εκείνη την εποχή;

Οι αφηγητές μας δεν σταματούσαν να μιλούν και μας μετέδιδαν τον ενθουσιασμό και τη συγκίνησή τους. Ζούσαν τα νιάτα τους και, παρόλο που προσπαθούσαν να τα αναδιηγηθούν κάπως ψύχραιμα, έμπαιναν στο «πετσί» των γεγονότων και ένιωθαν την ίδια συναισθηματική φόρτιση με τότε.

Η μικρή αφανής πλειοψηφία ένιωσε συντελεστής των γεγονότων και πολίτης της οικουμένης. Ολα τα πρόσωπα που προσφέρθηκαν να μας καταθέσουν τα βιώματά τους μαζί με την ευφράδεια παρουσιάζουν ευπροσηγορία, μαζί με την αμεσότητα ένα σπάνιο ήθος, μαζί με την υπερηφάνεια την ταπεινή αίσθηση ότι συμβάλλουν στη συγγραφή Ιστορίας.

Οι περισσότεροι συνομιλητές μας ομιλούσαν «ιλαρώ τω προσώπω». Πρόκειται για ανθρώπινες ιστορίες που εκτυλίσσονται ενώπιόν μας με έναν τρόπο «επαρκώς ποιητικό».

-Πέρα από την ιστορία του Ελληνικού Στρατού, τι καινούργια πράγματα ειπώθηκαν από τους συμμετέχοντες στους τόμους;

Θα έλεγα πως ξεκίνησα ως συλλέκτης ψηφίδων Ιστορίας και κατέληξα ως θησαυριστής ολόκληρων άγνωστων κεφαλαίων!

Οι πτυχές της ταχύτατης και τόσο αποτελεσματικής αντίστασης των Ελλήνων, που καταδεικνύουν το τιτάνιον του αγώνα, που δεν τις γνωρίζουμε, ούτε και κατ’ όνομα, είναι πάρα πολλές, όπως π.χ. η Μάχη της Βωβούσας, στις 3/11/1940, υπό τον ηρωικό λοχαγό Αναστάσιο Παππά, που με ελάχιστους άντρες σταμάτησε ολόκληρη τη μεραρχία Τζούλια, των άριστα εκπαιδευμένων και άρτια εξοπλισμένων αλπινιστών, λίγο πριν φτάσει στο Μέτσοβο και «κόψει» την Ελλάδα στα δύο.

Ενα άλλο παράδειγμα είναι η μάχη της Μολυβδοσκεπάστου, στις 21/11/1940, στην οποία Ρουμελιώτες στρατιώτες κατανίκησαν τους τελευταίους Ιταλούς στο ελληνικό έδαφος.

Σημαντικά είναι και τα στοιχεία που μας καταθέτουν οι αφηγητές μας σχετικά με την ιταλική και τη ρουμανική προπαγάνδα, που προηγήθηκε του πολέμου. Οι πληροφορητές αναφέρουν πως, π.χ., στα φυλάκια της παραμεθορίου οι Ιταλοί «χτύπησαν» πολύ πριν την επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφου στον Ελληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά.

-Από πού βρήκαν οι Ελληνες αυτή την ομοψυχία;

Οι ΈΕληνες είναι πάντα πρόθυμοι για την ομοψυχία∙ σαν έτοιμοι από καιρό… Λειτουργεί το «συναμφότερον», που θα έλεγε και ο Σεφέρης.

Ο,τι και να τους χωρίζει, στη δύσκολη στιγμή παραμερίζεται και επέρχεται η ένωση των δυνάμεων, η «ανάμνηση» της κοινής θέασης του κόσμου. Γιατί το ζήτημα, πέρα από πολιτικά, κοινωνικά ή οικονομικά «επισυμβαίνοντα», που διχάζουν, είναι οντολογικό. Στην κατάλληλη στιγμή, την «κρίσιμη», λειτουργούμε στο «εμείς», τελικά, και όχι στο «εγώ».

-Με συγκίνησε η φωτογραφία της Κοέν με τον Γερμανό πρόεδρο στις Λιγκιάδες. Μπορείτε να αναφέρετε λίγα λόγια;

Ιδιαίτερη αναφορά στο βιβλίο μας γίνεται στην τραγική ιστορία των Ρωμανιωτών Εβραίων των Ιωαννίνων, χάρη και στη συνέντευξη του Σαμουήλ Κοέν και της συζύγου του, Εστερ.

Συγκινούν όμως και οι αφηγήσεις των Γιαννιωτών οι οποίοι, όπως μας καταθέτουν, στερήθηκαν τους φίλους και τους συμμαθητές τους, την ομαλότητα της ζωής σε μια αγαστή συνύπαρξη και συνεργασία. Οι δε Λιγκιάδες είναι άλλη μια αδικία της (ναζιστικής) Ιστορίας…

-Ποιο είναι το μήνυμα για τους Ελληνες που γιορτάζουν την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940;

Το μήνυμα επιτρέψτε μου να το δώσει ένας από τους σημαντικότερους πληροφορητές μου, που έχει «ζωντανά βιώματα» από τον άθλο της Βωβούσας, ο π. Αθανάσιος Χατζής, ηγούμενος της Μονής Δουραχάνης, στα Ιωάννινα, με το τραγούδι που έχει συνθέσει ο ίδιος και το οποίο απηχεί το λαϊκό αίσθημα, ενώ περιγράφει με λιτότητα επιγράμματος τα γεγονότα, φανερώνοντας τη δύναμη της παράδοσης στην Ηπειρο:

Ωρέ, σεις πουλιά πετούμενα

και πεύκα της Βωβούσας,

για πέστε μας τι έγινε

εκείνο το Σαράντα.

Τι να σας πούμε ωρέ παιδιά

και τι να μολογάμε;

Τα θάρρος και η πίστη τους

και η παλικαριά τους,

που ρίχτηκαν μες τη φωτιά

να διώξουν τους τυράννους.

Για να μας δώσουν πρότυπο

για να μας πουν τη γνώμη:

Η λευτεριά δεν έρχεται

με χίλια παρακάλια.

Με πίστη, με θυσίες, ω,

κι αθάνατη ελπίδα.

Αυτά τα τρία σμίγονται

γεννιέται ελευθερία.

 WHO IS WHO

Η Μαρούλα Παπαευσταθίου γεννήθηκε και κατοικεί στα Ιωάννινα. Είναι Διδάκτωρ Ιστορίας και κάτοχος Master Σχολικής Συμβουλευτικής και Ψυχολογίας. Το ενδιαφέρον της εστιάζεται στην ανάδειξη της τοπικής Ιστορίας και της ηπειρωτικής παράδοσης. Υπηρετεί ως συντονίστρια Εκπαιδευτικού Εργου Φιλολόγων (σχολική σύμβουλος). Διδάσκει Προφορική Ιστορία σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Εχει συγγράψει τέσσερα βιβλία. E-mail: [email protected]

Από την έντυπη έκδοση

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr