Στη συνείδηση όλων, όμως, έχει καταγραφεί ως δημιουργός αξεπέραστων λαϊκών έργων και εκατοντάδων υπέροχων λαϊκών τραγουδιών, πολλά από τα οποία γεννήθηκαν από τη μελοποίηση του λόγου σπουδαίων ποιητών, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Τάσος Λειβαδίτης και οι βραβευμένοι με Νομπέλ Λογοτεχνίας Γιώργος Σεφέρης και Οδυσσέας Ελύτης.

Τραγούδια του έχουν ερμηνεύσει κορυφαίοι Ελληνες τραγουδιστές, παλιότεροι και νεότεροι, από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τον Στέλιο Καζαντζίδη, τη Μαίρη Λίντα, τη Μαρινέλα, τον Γιώργο Νταλάρα, τον Μανώλη Μητσιά, τη Μαρία Φαραντούρη, που ταυτίστηκε με το έργο του, ως τους νεότερους, Βασίλη Λέκκα, Δημήτρη Μπάση, Γιάννη Κότσιρα, ακόμα και ο Σάκης Ρουβάς ερμήνευσε το «Αξιον Εστί» σε συναυλία στη Νέα Σμύρνη το 2015, αλλά και παγκοσμίως δημοφιλείς τραγουδιστές και συγκροτήματα, όπως οι: Beatles, η Εντίθ Πιαφ, η Μίλβα, ο Πέρι Κόμο, ο Αλ Μπάνο, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ κ.ά.

Οι Beatles πιο συγκεκριμένα ερμήνευσαν το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Aν θυμηθείς το όνειρό μου» στην αρχή της καριέρας τους, στο στούντιο του ΒΒC. Στα αγγλικά το μετέφρασαν ως «The Honeymoon Song».

Κύκλοι τραγουδιών: Τα Παιδικά, Επιτάφιος, Επιφάνια, Πολιτεία Α’, Β’, Γ’ και Δ’, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Μαουτχάουζεν, Romancero Gitano, Θαλασσινά Φεγγάρια, Ο Ηλιος και ο Χρόνος, 12 Λαϊκά, Νύχτα Θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, 18 Λιανοτράγουδα, Μπαλάντες, Στην Ανατολή, Τα Λυρικά, Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες.

Μουσική για θέατρο: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Ενας Ομηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.

Μουσική για αρχαίο δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππείς, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας.

Μουσική για κινηματογράφο: Ζορμπάς (του Μιχάλη Κακογιάννη) Ζ (του Κώστα Γαβρά), Σέρπικο,(του Σίντνεϊ Λιούμετ) Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Οταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση Πολιορκίας (του Κώστα Γαβρά), Actas de Marusia.

Ορατόρια: Αξιον Εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνια Αβέρωφ, Κατάσταση Πολιορκίας, Πνευματικό Εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.

Συμφωνικά και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.

Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς.

Οπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.

 Μελοποίηση ποίησης

«Εν αρχή ην ο λόγος… η μεγαλύτερή μου φιλοδοξία είναι να υπηρετήσω πιστά τη νεοελληνική κυρίως ποίηση. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακούγοντας ένα τραγούδι, να μην μπορείς να φανταστείς τη μουσική σε άλλο κείμενο, ούτε όμως και το ποίημα με διαφορετική μουσική». Λόγια του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη, που υπηρέτησε όσο κανείς άλλος συνθέτης τη μελοποίηση της ποίησης. Για την ακρίβεια, η ποίηση ήταν ο «κεντρικός πυλώνας της δημιουργικότητάς του». Στο έργο του οι ποιητές παρελαύνουν: Αγγελος Σικελιανός, Ανδρέας Κάλβος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Μανόλης Αναγνωστάκης, αλλά και Πάμπλο Νερούντα, Λόρκα, Μπέρναρντ Μπίαμ. Οι στίχοι τους γίνονται έτσι προσιτοί στο ευρύ κοινό, πλαισιώνοντας λαϊκά τραγούδια που θέτουν θεμελιώδεις αξίες και σταθερές στη σύγχρονη ελληνική μουσική δημιουργία.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ουσιαστικά δημιούργησε το κίνημα της Μελοποιημένης Ποίησης, συμβάλλοντας στην ανάδυση μιας πλειάδας ποιητών και στην αναβάθμιση του τραγουδιού.

Στο Παρίσι

Ο «Επιτάφιος» γράφτηκε από τον Γιάννη Ρίτσο στις 10 του Μάη του 1956. Δύο χρόνια αργότερα, το 1958, ο ίδιος ο Ρίτσος έστειλε τα ποιήματα του «Επιταφίου» στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος βρισκόταν στο Παρίσι για μουσικές σπουδές. Εκεί ο Μίκης έγραψε τη μουσική και τα οκτώ τραγούδια. Η έμπνευσή του ήταν ραγδαία. Ενα βράδυ του 1958, ενώ περιμένει τη γυναίκα του στο αυτοκίνητο, ο γνωστός συνθέτης διαβάζει τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου κι επιτόπου μελοποιεί τα πρώτα οκτώ ποιήματα.

Είναι η εποχή που ο Θεοδωράκης περνάει στο χώρο του τραγουδιού και «παντρεύει» τους λαϊκούς ρυθμούς, τα λαϊκά όργανα, τους λαϊκούς τραγουδιστές και την ποίηση των κορυφαίων εκπροσώπων της γενιάς του ’30 (Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος κ.ά.).

Στην πρώτη εγγραφή, τον Αύγουστο του ’60, την ενορχήστρωση έκανε ο Μάνος Χατζιδάκις, τραγούδησε η Νανά Μούσχουρη και τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δίσκους 45 και 33 στροφών από τη Fidelity.
Ο Θεοδωράκης, όμως, δεν έμεινε απόλυτα ικανοποιημένος και ξαναηχογράφησε το έργο στην Columbia με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, την Καίτη Θύμη στα σεγόντα και τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν στις 15 και 17 Σεπτεμβρίου 1960.

Αυτή η εκτέλεση, που κυκλοφόρησε σε 45άρια, αλλά και σε 10ϊντσο δίσκο 33 στροφών, αν και ικανοποίησε πλήρως τον συνθέτη, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από τον κόσμο της Αριστεράς, επειδή, όπως έλεγαν, «η ιερή ποίηση του Ρίτσου δεν πρέπει να διασύρεται από μπουζούκια». Δεν μπορούσαν να καταλάβουν ποια σχέση μπορεί να είχε ένας λαϊκός τραγουδιστής, που τραγουδούσε στον «Κήπο του Αλλάχ», με αυτά τα ποιήματα.

Ο Μίκης φυσικά δεν λογάριασε τίποτα και τον Οκτώβρη του 1960 ηχογράφησε και τρίτη εκτέλεση, με κορυφαίους το δίδυμο Μαίρη Λίντα και Μανώλη Χιώτη και μικρή ορχήστρα εγχόρδων. Επαιξαν επίσης ο Δημήτρης Βράσκος μαντολίνο, ο Δημήτρης Φάμπας κιθάρα και ο Δήμος Μούτσης φυσαρμόνικα. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν τότε σε δίσκους 45 στροφών. Από τότε το έργο κυκλοφόρησε πολλές ακόμα φορές σε διάφορες εκτελέσεις και από πολλούς διαφορετικούς τραγουδιστές, που ο καθένας έδωσε το δικό του ύφος στο έργο.

 «Αξιον Εστί»

 Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε το «Αξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1960.

Το «Αξιον Εστί» ολοκληρώθηκε από τον Ελύτη το 1959. Μάλιστα ο ίδιος ο ποιητής είχε αναζητήσει και είχε συναντηθεί με τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συνάντηση έγινε μια μέρα του 1960 στο πατάρι του Λουμίδη, το καφέ της ελληνικής διανόησης. Ο Οδυσσέας Ελύτης πλησίασε διστακτικά τον νεαρό μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και του είπε:

«Μόλις τελείωσα μια ποιητική σύνθεση, το Αξιον Εστί, τη γράφω πολλά χρόνια και θα κυκλοφορήσει αυτόν τον καιρό. Πιστεύω ότι είναι ένα ποίημα που θα σας οδηγήσει να κάνετε κάτι άλλο, πιθανώς μια λειτουργία, ένα ορατόριο, θα σας εμπνεύσει. Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, γιατί απ’ ό,τι άκουσα από τα άλλα έργα σας, νομίζω ότι του ταιριάζει πολύ η μουσική σας».

Eτσι αρχίζει η ιστορία της μελοποίησης ενός από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής ποίησης. Λίγες μέρες αργότερα στο Παρίσι, όπου είχε στο μεταξύ μετακομίσει ο Μίκης, έλαβε το βιβλίο του Ελύτη. Το έργο ενέπνευσε καταλυτικά τον Μίκη Θεοδωράκη, που άρχισε αμέσως να μελοποιεί ως ποταμός το έργο, στο μικρό δωματιάκι όπου έμενε τότε με την οικογένειά του στο Παρίσι. Ο ίδιος έγραφε:

 «Το καταβρόχθισα και άρχισα να γράφω τη μουσική. Δεν προλάβαινα στο πεντάγραμμο, τα περισσότερα τα έγραψα στο πλάι. Σε μια εβδομάδα είχα τελειώσει όλο το έργο, πλην του φινάλε, του δοξαστικού… Μελοποίησα (τους στίχους) αμέσως κι άρχισα πάλι να τους τραγουδώ προς μεγάλη χαρά της μικρής Μαργαρίτας και απελπίζοντας τη Μυρτώ μέσα σε κείνο το μικροσκοπικό δωμάτιο, στο οποίο έπρεπε να τα κάνουμε όλα. Να τρώμε, να ταΐζουμε τα παιδιά, να μελετάμε, να γράφω μουσική.

Αλλά δεν ήξερα τι να το κάνω. Να κάνω ένα έργο για τις συναυλίες πάλι, ορχήστρες και λοιπά, ή έπρεπε να κάνω ένα έργο λαϊκό; (…) Οπωσδήποτε έπρεπε να χρησιμοποιήσω μέσα και συμφωνική ορχήστρα και χορωδία και λόγιο τραγουδιστή. Ολα αυτά έπρεπε να τα συνδυάσω, ήταν τελείως πρωτόγνωρα.

Επρεπε να βρω μια ισορροπία, ώστε το έργο αυτό να μην είναι μακριά από την ευαισθησία του κόσμου. Ηξερα ότι ο κόσμος είναι ανώριμος ακόμη στον συμφωνικό ήχο, όπως και στον χορωδιακό, ότι ήθελε λαϊκά όργανα, λαϊκή φωνή. (…)

Ηθελα να μιμηθώ απολύτως το εκκλησιαστικό ύφος, αλλά και ο Ελύτης δεν είχε αντίρρηση, διότι μιλούσε πάντα για μια λαϊκή λειτουργία. Είχαμε λοιπόν τον ψάλτη, είχαμε τον λαϊκό τραγουδιστή είχαμε και τον ευαγγελιστή, ο οποίος θα διάβαζε».

Τα παραπάνω αναφέρονται στη βιογραφία για τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «ΑΞΙΟΣ ΕΣΤΙ», του Γεώργιου Π. Μαλούχου, ενώ ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης αφηγήθηκε πώς γεννήθηκε το εμβληματικό αυτό μουσικό έργο στις σημειώσεις για το έργο που δημοσιεύονται στην επίσημη ιστοσελίδα του www.mikistheodorakis.gr

Η μελοποίηση ήταν πράγματι θαυμαστή. Πρόκειται για ένα μουσικό έργο, μνημείο του ελληνικού πολιτισμού, στο οποίο συναντήθηκαν η μεγάλη μουσική έμπνευση του Μίκη Θεοδωράκη με την υψηλότερη ίσως κορυφή της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη. Στις 19 Οκτωβρίου 1964 στο θέατρο «Ρεξ» έκανε πρεμιέρα το λαϊκό ορατόριο του Μίκη Θεοδωράκη «Αξιον Εστί» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη.

Ο Μίκης έγραφε για την πρεμιέρα: «Τότε και μέσα στην προεκλογική θύελλα, κάναμε τις πρόβες για την πρώτη εκτέλεση του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ μπροστά σε κοινό. Εγινε στο REX, σ’ ένα κατάμεστο θέατρο. Η αγωνία και η συγκίνηση μεγάλη. Ο Ελύτης στα παρασκήνια πήγαινε πάνω-κάτω. Ο Γρηγόρης (Μπιθικώτσης) και ο Δημήτριεφ σφιγμένοι. Ο Κατράκης υπερσυγκινημένος, δεν απόφυγε τον στόμφο. Η χορωδία τρακαρισμένη. Τέλος χαιρετήσαμε όλοι κάμποσες φορές στη σκηνή. Συμφωνήσαμε πάντως πως η υποδοχή δεν ήταν τόσο θερμή όσο την περιμέναμε… Να όμως που κυκλοφορεί ο δίσκος και αμέσως γίνεται ανάρπαστος. Πού οι τεχνικές ατέλειες και πού η φυγή των τενόρων και του φαγκότου μέσα στη φωνοληψία… Είπαμε, ο κόσμος άκουγε με τη φαντασία του. Και φαίνεται πως εκείνους τους καιρούς ο ελληνικός λαός διέθετε φαντασία, ευαισθησία, δίψα για το καινούργιο και προσήλωση στην ιστορική του μνήμη».

Αφηγητής του έργου ήταν ο Μάνος Κατράκης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή την ίδια ημέρα όπως και ο Μίκης Θεοδωράκης, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1984. Ο ψάλτης ήταν ο βαρύτονος Θεόδωρος Δημήτριεφ κι ο λαϊκός τραγουδιστής φυσικά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, που το 1964, σύμφωνα με τον Θεοδωράκη, η φωνή του βρισκόταν στον κολοφώνα της.

 «Canto General»

Ενα ακόμα μεγάλο έργο του Μίκη Θεοδωράκη ήταν η μελοποίηση του «Canto General» του Παύλου Νερούντα. Οπως γράφει η Γκέιλ Χολστ στο βιβλίο της «Μίκης Θεοδωράκης/μύθος και πολιτική στη σύγχρονη ελληνική μουσική»:

«Ο Θεοδωράκης δούλεψε για πολύ καιρό την τελική μορφή του “Canto General”. Τον Γενάρη του 1972 είχε προσκληθεί από τον Αλιέντε και τον Νερούντα στη Χιλή και άκουσε μελοποιήσεις των ποιημάτων τού “Canto General” από διάφορους Χιλιανούς συνθέτες. Αποφάσισε να μελοποιήσει ο ίδιος μερικά ποιήματα ως ένδειξη συμπάθειας και φιλίας με τον χιλιανό λαό και γιατί ένιωθε πολιτιστικά κοντά τους».

Το «Canto General» μελοποιήθηκε στο Παρίσι το 1972 από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τότε ο Πάμπλο Νερούντα ήταν πρέσβης της Χιλής στο Παρίσι και παρακολούθησε, ενθουσιασμένος, κάποιες από τις πρόβες του έργου. Τον Σεπτέμβρη του 1973, στο πλαίσιο της μεγάλης περιοδείας του στη Λατινική Αμερική, ο Μίκης Θεοδωράκης επρόκειτο να παρουσιάσει το έργο στο στάδιο του Σαντιάγο. Τα σχέδιά του ανατράπηκαν όμως από τα γεγονότα. Στις 11 του Σεπτέμβρη, όταν ενώ βρισκόταν στη Βενεζουέλα, πληροφορήθηκε για το στρατιωτικό πραξικόπημα του Πινοσέτ, που ανέτρεψε την εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Αλιέντε, που πέθανε τη μέρα του πραξικοπήματος. Λίγες μέρες μετά, στις 23 Σεπτεμβρίου, έφυγε από τη ζωή και ο Πάμπλο Νερούντα. Ο Πινοσέτ παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1990, με αποτέλεσμα τo έργο να παρουσιαστεί τελικά στη Χιλή είκοσι χρόνια μετά, το 1993…

Τον Σεπτέμβρη του 1974 πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι η ηχογράφηση μιας πρώτης μορφής με τέσσερα κομμάτια του «Canto General», με τη Μαρία Φαραντούρη, τον Πέτρο Πανδή, τα περίφημα Κρουστά του Στρασβούργου και την Εθνική χορωδία της Γαλλίας. Από την ηχογράφηση αυτή προέκυψε ένας μονός δίσκος που κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ αρχικά στη Γαλλία και στη συνέχεια και στην Ελλάδα.

Οκτώ κομμάτια του έργου παρουσιάστηκαν σε τέσσερις μεγάλες συναυλίες στο Στάδιο Καραϊσκάκη από τις 13 έως τις 16 Αυγούστου 1975, με σολίστ τη Μαρία Φαραντούρη και τον Πέτρο Πανδή, απαγγελία από τον Μάνο Κατράκη και τη συμμετοχή της Εθνικής Χορωδίας της Γαλλίας και των Κρουστών του Στρασβούργου. Από τις συναυλίες αυτές προέρχεται και ο διπλός δίσκος που κυκλοφόρησε από τη Μinos. Στα μετέπειτα χρόνια ακολούθησαν κι άλλες δισκογραφικές εκδόσεις, με το έργο ολοκληρωμένο πια από τον συνθέτη του.

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου 

H αναδημοσίευση του παραπάνω άρθρου ή μέρους του επιτρέπεται μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το ELEFTHEROSTYPOS.GR με ενεργό σύνδεσμο στην εν λόγω καταχώρηση.

Ακολούθησε το eleftherostypos.gr στο Google News και μάθε πρώτος όλες τις ειδήσεις 

Ειδήσεις σήμερα

• Έκτακτο δελτίο επιδείνωσης καιρού: Έρχονται βροχές και καταιγίδες – Ποιες περιοχές θα επηρεαστούν
• Κορονοϊός – μεταλλάξεις: H Δέλτα κυριαρχεί η «Μ» ανησυχεί – Ο χάρτης των μεταλλάξεων στην Ελλάδα
• Mad Clip: Δεν έκανε κόντρα με το μαύρο Audi – Τι είπε ο οδηγός του στην αστυνομία
• Τη Δευτέρα ανακοινώνεται ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας
• Ευαγγελισμός: Εισαγγελική παρέμβαση για τον θάνατο ανεμβολίαστης που αρνήθηκε να διασωληνωθεί και κατέληξε

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr

Ακολουθήστε το EleftherosTypos.gr σε Instagram, Facebook και Twitter