Οι συζητήσεις θα γίνουν σε πολυεθνικό επίπεδο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ αλλά και στις επιμέρους επαφές του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν με τους Ερντογάν, Τζόνσον, Μέρκελ, Ράμα, Κ. Μητσοτάκη και με άλλους ηγέτες των 30 κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. Στη σχετική Διακήρυξη της Συνόδου θα γίνεται αναφορά στις θέσεις, προτάσεις, αποφάσεις και επιλογές της Συμμαχίας βαίνοντας προς το 2030 και λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις παγκοσμιοποίησης της Ατλαντικής Συμμαχίας.

Ενδιαφέρον

Προφανώς και λόγω των σχετικών «εντάσεων» και διαφωνιών μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας, η συνάντηση των Μπάιντεν-Ερντογάν όπως και εκείνη των Ερντογάν-Μητσοτάκη κυριαρχούν διμερώς και επισκιάζουν όλες τις άλλες (άσχετα αν για τη δεύτερη πάντα θα πρέπει να κρατάμε μικρό καλάθι προσδοκιών, εξαιτίας της γνωστής επιθετικής και διεκδικητικής συμπεριφοράς της Αγκυρας και του αχαλίνωτου ιστορικού-γεωγραφικού αναθεωρητισμού). Επιπλέον πέραν της συνάντησης των G7 στη Μεγάλη Βρετανία και η επικείμενη συνάντηση Μπάιντεν–Πούτιν στην Ελβετία (λόγω των πολλών και έντονων διαφορών της Δύσης με τη Μόσχα) αποκτά επιπρόσθετο και σημαντικό ενδιαφέρον.

Τα κρίσιμα θέματα της ατζέντας των αμερικανοτουρκικών σχέσεων θα επηρεάζουν τις σχέσεις της Αγκυρας σε περιφερειακό πλαίσιο, αφού σε ορισμένες επιμέρους ζώνες παρατηρείται σχετική σύγκλιση θέσεων, λόγω του ότι οι Αμερικανοί προβληματίζονται έντονα από τη ρωσική παρουσία σε Βορειοδυτική Συρία και στον κεντρικό τομέα της Λιβύης (Σύρτη-Αλ Τζούφρα) με τους Τούρκους -μέσω Τσαβούσογλου και Ακάρ– να στέλνουν μηνύματα στην Ουάσιγκτον ότι «εμείς παρά τις φιλικές σχέσεις μας με τη Μόσχα, είμαστε εδώ για να αποτρέψουμε περαιτέρω ρωσική παρουσία και διείσδυση». Επιπρόσθετα αναφέρουν ότι η εμπλοκή Τούρκων συμβούλων και πολεμικού υλικού στο «αδελφό» κράτος του Αζερμπαϊτζάν αποτελεί… αντίβαρο στην ενίσχυση με ρωσικό πολεμικό υλικό της Αρμενίας και ειδικότερα της 102 ρωσικής μεραρχίας.

Παράλληλα, η Αγκυρα επιδιώκει να εμφανιστεί εντόνως νατοϊκή (με παγκοσμιοποιημένο προσανατολισμό) συνδράμοντας σε πολλές αποστολές, επιχειρήσεις και συμμετέχοντας σε επιτελεία του ΝΑΤΟ (με πρόσφατη περίπτωση την προσεχή αποστολή 4 τουρκικών αεροσκαφών F-16 στην εναέρια νατοϊκή περιπολία της Βαλτικής), την προώθηση της τριμερούς υψηλόβαθμης συνεργασίας της με Ρουμανία και Πολωνία και της δηλωθείσας ετοιμότητας να διατηρήσει μετά τον προσεχή Σεπτέμβριο στρατιωτική δύναμη στο Αφγανιστάν, αναλαμβάνοντας επιπλέον για 3-4 χρόνια τον έλεγχο και την παρακολούθηση όλων των δραστηριοτήτων στον διεθνή αερολιμένα Χαμίτ Καρζάι στην Καμπούλ. Για το τελευταίο, φυσικά, ζητάει ανταλλάγματα από τις ΗΠΑ, κυρίως οικονομικά και υποστηρικτικά. Με την πρότασή της συμφωνούν η αμερικανική διπλωματία, ο επικεφαλής των απερχόμενων αμερικανικών δυνάμεων στρατηγός Μίλερ, το Πακιστάν, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και της Γερμανίας και η νόμιμη κυβέρνηση του προέδρου Γκανί στην αφγανική πρωτεύουσα.

Σε διμερή βάση η είσοδος τουρκικής προέλευσης αμυντικού υλικού στα κράτη-μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας (Πολωνία-Ουγγαρία) συντελεί στην ενδυνάμωση επιμέρους ενδοσυμμαχικών στρατιωτικοπολιτικών δεσμών, σε βαθμό που πολλά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ  δεν έχουν επικρίνει την παρουσία-προμήθεια του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 από την Αγκυρα.

Πριν από πέντε μέρες επισκέφθηκαν την Τουρκία αλλά και την κατασκευάστρια εταιρία των ΜΕΑ (Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών/drones τύπου Μπαϊρακτάρ) λετονική αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον αναπληρωτή πρωθυπουργό και τον υπουργό Αμυνας. Πληροφορούμαι ότι οι ένοπλες δυνάμεις αυτής της χώρας της Βαλτικής έχουν συζητήσει προμήθεια των Μπαϊρακτάρ, ενώ μετά την παραπάνω επίσκεψη πάμε για έγκριση που αφορά στην προμήθεια 6-8 drones. Αυτό ακολουθεί την πρόσφατη πολωνική απόφαση για προμήθεια 24 Mπαϊρακτάρ μέχρι τα τέλη του 2022. Και επειδή οι χώρες της Βαλτικής συντονίζονται μεταξύ τους, μάλλον θα ακολουθήσουν η Λιθουανία, μπορεί και η Εσθονία (αν και έχει τα δικά της εθνικά προγράμματα, τα οποία είναι εξίσου δολοφονικά).

Ανεκτικός

Σημειώνεται ότι αυτές οι κινήσεις της Αγκυρας ταυτίζονται με τις απόψεις του Γενς Στόλντεμπεργκ ο οποίος -τους τελευταίους 20 μήνες- έχει εμφανιστεί αρκετά «ανεκτικός» απέναντι στις προκλητικές κινήσεις της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένου και του μείζονος θέματος των S-400.

Πληροφορίες του υπογράφοντα σχετικά με τους S-400 φέρουν την Αγκυρα να αρνείται να επιστρέψει τους πυραύλους στη Μόσχα, ενώ έχουν εξεταστεί ορισμένες εναλλακτικές επιλογές μεταξύ των οποίων η μεταφορά και ένταξη στο σύστημα αεράμυνας του Κατάρ (και ειδικότερα στην τουρκική στρατιωτική βάση της Ντόχα), που όμως δεν φαίνεται να έχει μέλλον (αντέδρασε η Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ/CENTCΟM από τα στρατηγεία της σε Φλόριντα και Κατάρ, αφού οι Αμερικανοί διατηρούν στο εμιράτο τις στρατηγικές και πολυάριθμες σε προσωπικό και οπλικά συστήματα βάσεις τους σε Αλ Ουντέιντ και Αλ Σαλίγια). Επίσης, εξετάστηκε από το τουρκικό επιτελείο η μεταφορά της συστοιχίας από την Αγκυρα στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου (αφού δεν διαφαίνεται επίλυση του Κυπριακού και η Αγκυρα 47 χρόνια μετά «τουρκοποιεί» την περιοχή). Ορισμένοι Τούρκοι ανώτατοι αξιωματικοί του ναυτικού και της αεροπορίας εκτιμούν ότι με την ανάπτυξη στα Κατεχόμενα ενισχύεται επιπρόσθετα το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας».

Σε μία τέτοια επιλογή προφανώς το Ισραήλ, η Ελλάδα, η Κύπρος και η Αίγυπτος είναι αντίθετες, ενώ «σιγή ιχθύος» διατηρεί το Λονδίνο. Προφανώς, μία τέτοια κίνηση ουσιαστικά εκτρέπει ακόμα πιο πολύ τις ήδη πολυπροβληματικές και χωρίς μέλλον συνομιλίες στα Ηνωμένα Εθνη.

Μία άλλη πρόταση που έχει συζητηθεί (και προ μηνών είχαμε αποκαλύψει) είναι η διατήρηση της συστοιχίας σε τουρκικό έδαφος (πιθανότατα σε Μερτζιφόν ή Μαλάτεια ή Ισκεντερούν), με τους Αμερικανούς ανά τακτά χρονικά διαστήματα να επιθεωρούν τους πυραύλους, οι οποίοι για κάποιο χρονικό διάστημα (3-4 χρόνια) θα διατηρούνται ως απενεργοποιημένοι. Κάτι παρόμοιο είχε γίνει με το Πακιστάν προ χρόνων, όταν το Ισλαμαμπάντ προχώρησε στην δοκιμή πυρηνικών όπλων (6 συνολικά δοκιμές το 1998) ενώ είχε παραβιάσει γνωστές τροπολογίες που αφορούν τη μη διασπορά των πυρηνικών όπως (τροπολογίες Γκλεν-Σόλαρζ ). Επειδή, τότε, προμηθεύονταν αεροσκάφη F-16 οι Αμερικανοί επέβαλαν ορισμένες κυρώσεις (αν και το Πακιστάν δεν είναι μέλος της συνθήκης για τη μη διασπορά των πυρηνικών όπλων του 1968 όπως και το Ισραήλ, η Β. Κορέα και η Ινδία). Αμερικανοί ειδικοί της Πολεμικής Αεροπορίας παρακολουθούσαν επισταμένως τις αεροπορικές βάσεις και δραστηριότητες του Πακιστάν, ενώ τα πακιστανικά αεροσκάφη αδυνατούσαν να πραγματοποιήσουν πτήσεις.

Ανταλλάγματα

Αν και αυτή η επιλογή είναι δύσκολη, γνωστοί Αμερικανοί πτέραρχοι (ο υπογράφων έχει τα ονόματά τους) δεν είναι ιδιαίτερα αρνητικοί. Πάντως και στη συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν θα συζητηθεί το πυραυλικό της Τουρκίας ενώ η Αγκυρα τονίζει ότι οποιαδήποτε «μεταβολή» μέσα σε τουρκικό έδαφος θα πρέπει να συνοδεύεται από επιστροφή στο πρόγραμμα των F-35 ή και αποζημιώσεις αρκετών δισ. δολαρίων για την αποβολή της χώρας από το πολυεθνικό πρόγραμμα στο οποίο η Τουρκία ενεργά συμμετέχει από το 1999.

Σύνοδος ΝΑΤΟ: Τι θα πει ο Μητσοτάκης στον Ερντογάν

Αποφασισμένος να θέσει για μία ακόμη φορά με απόλυτα ξεκάθαρο τρόπο τις πάγιες θέσεις της Ελλάδας θα προσέλθει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη συνάντηση με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, τη Δευτέρα το απόγευμα στις Βρυξέλλες, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ.

Οι δύο ηγέτες θα καθίσουν στο ίδιο τραπέζι μετά από ενάμιση χρόνο, καθώς η προηγούμενη συνάντηση -στο περιθώριο και εκείνη Συνόδου του ΝΑΤΟ- είχε λάβει χώρα στο Λονδίνο, τον Δεκέμβριο του 2019, είναι όμως η πρώτη φορά που θα έχουν κατ’ ιδίαν συνάντηση.

Η Αθήνα ελπίζει ότι τη φορά αυτή θα υπάρξει εκ μέρους του κ. Ερντογάν η θετική ανταπόκριση που έλειψε μετά τις δύο προηγούμενες συναντήσεις, του Λονδίνου, αλλά και στο ραντεβού του Σεπτεμβρίου 2019 στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, όπου ο Ελληνας πρωθυπουργός είχε επίσης προσέλθει με σαφή διάθεση για δημιουργία προϋποθέσεων για τη βελτίωση του κλίματος. Το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο και το πολύ δύσκολο 2020, με την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού στον Εβρο, τις προκλήσεις με το ερευνητικό πλοίο, αλλά και την επιθετική ρητορική της Τουρκίας, δεν άφησαν περιθώρια για κλίμα διαλόγου των δύο ηγετών, καθώς ο «πάγος» δεν έσπασε ούτε από την τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν στα τέλη του Ιουνίου 2020.

Αποκλιμάκωση

Το γεγονός που επιτρέπει σε αυτή τη φάση να ξαναρχίσει ο διάλογος σε ανώτατο επίπεδο συνδέεται με τον βαθμό αποκλιμάκωσης που έχει υπάρξει τους τελευταίους μήνες, στη διάρκεια των οποίων η συμπεριφορά της γειτονικής χώρας τελεί υπό διαρκή αξιολόγηση από την Ε.Ε. και η Αγκυρα βρίσκεται αντιμέτωπη και με την απειλή κυρώσεων εάν συνεχίσει την τακτική των προκλήσεων. Το εάν θα συμβάλει και στη δημιουργία προϋποθέσεων για αποκατάσταση ενός κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στις δύο χώρες, είναι κάτι που θα διαφανεί από την έκβαση της συνάντησης.

Η θέση με την οποία θα προσέλθει ο πρωθυπουργός έγινε απόλυτα σαφής και από τα όσα δήλωσε ο ίδιος τρεις ημέρες πριν από το ραντεβού στη βελγική πρωτεύουσα: «Είμαστε πάντα ανοιχτοί σε μια θετική ατζέντα, αλλά κατά τρόπο σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο και αυτό, φυσικά, υπό την προϋπόθεση ότι η τρέχουσα αποκλιμάκωση θα διατηρηθεί και ότι η Τουρκία θα συμμετάσχει με εποικοδομητικό τρόπο στον διάλογο και θα σεβαστεί τους όρους που θέτει η Ε.Ε., πάντα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο». Η σχετική αναφορά κάθε άλλο παρά τυχαία είναι, καθώς οι συγκεκριμένες φράσεις περιλαμβάνονταν στο κείμενο των Συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του περασμένου Μαρτίου. Και είναι σαφές ότι τα δείγματα διάθεσης για αποκλιμάκωση εκ μέρους της Τουρκίας το τελευταίο διάστημα συνδέονται και με το γεγονός ότι η συμπεριφορά της αναμένεται να συζητηθεί και στο επερχόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Σε άλλο επίπεδο

Μία σημαντική άλλωστε επιτυχία της ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής που ασκεί η χώρα μας όλη αυτή την περίοδο είναι ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έχουν γίνει πλέον ευρωτουρκικό ζήτημα, ενώ λίγο πριν από τη συνάντηση των Βρυξελλών το μήνυμα που εστάλη ήταν ότι «η πρόοδος τόσο των ελληνοτουρκικών όσο και των ευρωτουρκικών σχέσεων περνά μέσα από τη συμπεριφορά της Τουρκίας τόσο έναντι της Ελλάδας όσο και ευρύτερα στην Ανατολική Μεσόγειο».

Οι προσδοκίες της Αθήνας, η οποία προσβλέπει σε ένα ήρεμο καλοκαίρι, παραμένουν συγκρατημένες δεδομένου ότι η συμπεριφορά της γειτονικής χώρας δεν έχει παρουσιάσει μέχρι σήμερα τα απαραίτητα στοιχεία συνέπειας και συνέχειας, την ώρα που έχει καταστεί σε όλους τους τόνους σαφές ότι «η αποκλιμάκωση έργων και λόγων είναι το διαρκές ζητούμενο, προκειμένου να καταστεί εφικτή μία σταδιακή βελτίωση των σχέσεων».

«Η ένταση δεν είναι προς το συμφέρον κανενός. Ελπίζουμε ότι θα το καταλάβει και η Τουρκία και ότι η συνάντηση αυτή στο ανώτατο επίπεδο θα είναι μια ευκαιρία για ένα περαιτέρω βήμα στις διμερείς σχέσεις», δήλωσε την Παρασκευή η κυβερνητική εκπρόσωπος Αριστοτελία Πελώνη.

Οι δίαυλοι επικοινωνίας έχουν ενεργοποιηθεί και τους τελευταίους μήνες είχαμε επανέναρξη και δύο γύρους διερευνητικών επαφών, πολιτικές διαβουλεύσεις σε ανώτατο υπηρεσιακό επίπεδο, ανταλλαγές επισκέψεων των υπουργών Εξωτερικών. Η ελληνική θέση υπέρ των ανοιχτών διαύλων είναι πάγια, όπως και υπέρ του εποικοδομητικού διαλόγου στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και με πλήρη σεβασμό στις διεθνείς υποχρεώσεις που έχει αναλάβει κάθε χώρα.

Διαφωνίες

Υπάρχει όμως πλήρης επίγνωση του γεγονότος ότι διαφορετικές θέσεις με την Τουρκία υπήρχαν και υπάρχουν και σε πολλά ζητήματα είναι διαμετρικά αντίθετες, όπως έχει τονίσει και ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας. Οι διαφορές αυτές είχαν αναδειχθεί άλλωστε και δημόσια από τον Ελληνα ΥΠΕΞ κατά την επίσκεψή του στην Αγκυρα.

Στο Μέγαρο Μαξίμου ξεκαθαρίζουν πάντως ότι «διαφωνούμε δεν σημαίνει ότι δεν συζητάμε». Οι διαφορές παραμένουν, αλλά οι ελπίδες για μία σταθερή αποκλιμάκωση στηρίζονται στην προώθηση της θετικής ατζέντας σε μια σειρά από τομείς «χαμηλής πολιτικής», η οποία αποτέλεσε και το πεδίο για ένα καλύτερο κλίμα  κατά την πρόσφατη επίσκεψή του κ. Τσαβούσογλου στην Αθήνα.

Σε κάθε περίπτωση όμως η θέση του Ελληνα πρωθυπουργού παραμένει σαφής: «Μόνος τρόπος για να υπάρξει ουσιαστική προσέγγιση είναι να τερματιστούν οι προκλήσεις, οι παράνομες κινήσεις και η επιθετική ρητορική».