Η προσάρτηση εδαφών της Ουκρανίας στη Ρωσία ακολουθεί την πεπατημένη του 2014 όταν προσαρτήθηκε η Κριμαία στην κυριαρχία της Ρωσίας. Υστερα από 8 χρόνια κυρώσεων των δυτικών χωρών προς τη Ρωσία, αυτή κατάλαβε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να τις παρακάμψει και ότι ο μεγάλος αντίπαλός της, η Αμερική, με τον τρόπο που αποχώρησε από το Αφγανιστάν έχει επιλέξει πλέον να πολεμάει με άσφαιρα. Από την πλευρά της Ευρώπης δεν βλέπει συνοχή στην κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Αρα, ο Πούτιν αποφάσισε την εισβολή στην Ουκρανία θεωρώντας ότι οι κυρώσεις θα ήταν μια… γρατζουνιά για τη χώρα του, ενώ η αδράνεια θα επικρατούσε της κάθε είδους απόφασης για στρατιωτικά αντίποινα.

Το κουτί της Πανδώρας

Στο ποσοστό που οι στρατηγικές κινήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία θα στεφτούν από επιτυχία, ανοίγει το κουτί της Πανδώρας. Πρώτα απ’ όλα, η ίδια μπορεί να γίνει πιο επιθετική όσο βλέπει ότι πολλές πρώην σοβιετικές χώρες αποτελούν εύκολο αντίπαλο. Παράλληλα, τα άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα βλέπουν πλέον τη Ρωσία ως παράδειγμα προς μίμηση. Η Κίνα, για παράδειγμα, τώρα που έχει στενότερες οικονομικές και εξωτερικές σχέσεις αλλά και τη συμπαράσταση της Ρωσίας, μπορεί να αποτολμήσει τον από χρόνια πόθο της να προσαρτήσει την Ταϊβάν στα δικά της εδάφη. Και ας μην ξεχνάμε τις διαρκείς διεκδικήσεις που έχει για περιοχές των Φιλιππίνων, του Βιετνάμ, της Ινδονησίας και της Μαλαισίας. Θέμα γεννάται, επίσης, και για την Ελλάδα με τον επικίνδυνο γείτονα από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, καθώς η Τουρκία έχει εμφανώς αυξήσει τελευταία τις επεκτατικές διαθέσεις της.

Οι κυρώσεις που σταδιακά επιβάλλουν στη Ρωσία οι χώρες τις Δύσης στοχεύουν σε πολιτικούς, ολιγάρχες, εταιρίες που έχουν σχέση με την ενέργεια, αλλά και στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές των σημαντικότερων ρωσικών τραπεζών. Πολλά ερωτήματα υπάρχουν όμως για το πόσο οι κυρώσεις φέρνουν αποτέλεσμα και, επίσης, ποιος άλλος πληρώνει το «μάρμαρο» εκτός από εκείνους στους οποίους επιβάλλονται. Η Ρωσία θα είχε μεγάλο οικονομικό πρόβλημα εάν οι κυρώσεις των χωρών της Δύσης έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της εξαγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα οποία η Ρωσία εξαρτάται για να βρει σκληρό συνάλλαγμα. Ο πίνακας 1 δείχνει ότι στη θεωρητική περίπτωση που δεν υπήρχαν οι εξαγωγές των υδρογονανθράκων, τότε η Ρωσία από περίσσευμα της τάξης των $200 δισ. θα είχε ένα συνεχώς ελλειμματικό εξωτερικό ισοζύγιο τουλάχιστον κατά $50 δισ. ετησίως, ενώ το ΑΕΠ της θα ακολουθούσε αρνητική τροχιά.

Το 2014 το υπουργείο Οικονομικών της Ρωσίας ανακοίνωσε ότι οι κυρώσεις λόγω Κριμαίας κόστισαν $40 δισ. Αργότερα ο πρόεδρος Πούτιν κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι συνωμότησαν με τη Σαουδική Αραβία για να αποδυναμωθεί η ρωσική οικονομία μέσω μείωσης της τιμής του πετρελαίου. Ετσι, η μεν ρωσική οικονομία μέχρι το 2016 είχε συσσωρεύσει απώλειες τριψήφιο νούμερο σε δισ. δολάρια, ενώ μια πρόσθετη ζημιά προήλθε από τα μειωμένα έσοδα στις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου που ανήλθαν σε $400 δισ. Τα νούμερα αυτά επαληθεύονται από τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας προ και μετά την περίοδο των κυρώσεων. Για την ακρίβεια, το ΑΕΠ της Ρωσίας, ενώ προ των κυρώσεων του 2014 ήταν $2.292 δισ., έπεσε στη συνέχεια στα $1.277 δισ. το 2016. Με άλλα λόγια, σε τρία χρόνια μειώθηκε η ανάπτυξη στη Ρωσία πάνω από ένα τρισ. δολάρια ή κατά 44%!

Αδιαφορεί η Μόσχα

Η Ρωσία όμως έμαθε πώς να υπερπηδά τα εμπόδια και σήμερα αδιαφορεί για τις κυρώσεις. Εχει ήδη κάνει τις απαραίτητες συμφωνίες με τον μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο, την Κίνα, ώστε αυτή να μπορέσει να απορροφήσει μεγαλύτερο όγκο εξαγώγιμων προϊόντων, ιδιαίτερα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, όπου οι Κινέζοι έχουν μεγάλες ανάγκες εισαγωγών. Επίσης, η Κίνα έχει συνδεθεί με τη ρωσική πλατφόρμα διατραπεζικών συναλλαγών (Swift) προκειμένου να αποφευχθεί το μεγάλο κόστος από ενδεχόμενο αποκλεισμό των ρωσικών τραπεζών από τις διεθνείς πλατφόρμες Swift που χρησιμοποιούν οι τράπεζες των δυτικών χωρών. Είναι δε σίγουρο ότι η Ρωσία έχει εφεύρει μέχρι σήμερα πολλές άλλες παρακαμπτήριες οδούς προκειμένου να επιβιώσει των κυρώσεων που επικρέμανται. Σε αυτήν την κατεύθυνση, εκτός της Κίνας και των πρώην σοβιετικών χωρών που διάκεινται φιλικά με αυτή, θα βρεθούν και άλλοι πρόθυμοι, όπως το Ιράν, ορισμένες αφρικανικές χώρες και η Ινδία, η οποία έχει μεγάλες ανάγκες, ιδιαίτερα για τους υδρογονάνθρακες που πουλά η Ρωσία.

Οι Ευρωπαίοι μελετητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η Ευρώπη είναι η μεγάλη χαμένη από τις κυρώσεις που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια στη Ρωσία. Μόνο έως το 2015 το κόστος των χωρών της Ε.Ε. από τις κυρώσεις λόγω της Κριμαίας ήταν της τάξης των $100 δισ. Για το σύνολο των δυτικών χωρών που συμμετείχαν στις κυρώσεις το ινστιτούτο «δεξαμενής σκέψης» Bow Group εκτίμησε ότι «το δυνητικό κόστος των κυρώσεων για τις χώρες της Δύσης είναι πάνω από $700 δισ.». Προς αυτήν την κατεύθυνση καταλήγουν και τα συμπεράσματα του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ, Idriss Jazairy (διπλωμάτης καριέρας αλγερινής καταγωγής). Στην έκθεσή του το 2017 επισημαίνει ότι εξαιτίας των κυρώσεων οι χώρες της Ε.Ε. χάνουν περί τα «$3,2 δισ. τον μήνα». Επίσης, τονίζει ότι οι κυρώσεις «ενώ σχεδιάστηκαν να λειτουργήσουν ως αποτρεπτικός παράγοντας των ρωσικών πράξεων, διατρέχεται ο κίνδυνος να πλήξουν μόνο τη διεθνή επιχειρηματική κοινότητα και να επηρεάσουν αρνητικά μόνο τις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες που δεν έχουν καμία σχέση με την κρίση».

 Συμπεράσματα

Πόσο σφιχτά μπορεί να είναι συνδεδεμένες οι οικονομίες της Δύσης με τη Ρωσία, ώστε μια πτώση της οικονομίας της δεύτερης να έχει σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στις πρώτες; Αν κοιτάξουμε το οικονομικό «αποτύπωμα» της Ρωσίας στο διεθνές εμπόριο, βλέπουμε ότι είναι παραδόξως μικρό σε σχέση με το γεωγραφικό και το πλουτοπαραγωγικό της μέγεθος. Σε ποσοτικά μεγέθη οι εξαγωγές της «μεγάλης» Ρωσίας αντιστοιχούν μόνο στα ¾ των εξαγωγών του «μικρού» Βελγίου. Σε σχέση με το σύνολο των εξαγωγών της Ευρωπαϊκής Ενωσης το ποσοστό των εξαγωγών της Ρωσίας είναι κάτω από 15%, ενώ σε σχέση με το σύνολο του διεθνούς εμπορίου μόνο 1,9%. Αρα, μια ύφεση στην οικονομία της Ρωσίας δεν μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την ισορροπία της διεθνούς οικονομίας.

Η Ε.Ε. είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας και εξ αυτού του λόγου το βάρος των κυρώσεων και οι αντιδράσεις της Ρωσίας θα επηρεάσουν πρωτίστως αυτήν. Ευτυχώς που το υψηλό βιοτικό επίπεδο της επιτρέπει να απορροφήσει το όποιο οικονομικό χτύπημα προκύψει και μακροχρόνια να προσαρμόσει την ενεργειακή της πολιτική σε βαθμό που οι υδρογονάνθρακες από τη Ρωσία να μην είναι ιδιαίτερα αναγκαίοι. Εντός της Ευρώπης όμως υπάρχει και ένα σημαντικό ποσοστό ευάλωτων χαμηλών εισοδημάτων, όπως και υπερχρεωμένες χώρες που ήδη κουβαλούν βαρύ φορτίο αποπληρωμών, όπως η Ελλάδα.

Εμείς βλέπουμε καθημερινά πόσο εισόδημα χάνεται λόγω των ακριβότερων τιμών ενέργειας που ξεκίνησε όταν η Ρωσία εργαλειοποίησε την τιμή του φυσικού αερίου προκειμένου να πιέσει τη ρυθμιστική Αρχή της Γερμανίας και της Ε.Ε. να επιτρέψει τη λειτουργία του έτοιμου αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2. Οι αποφάσεις σχετικά με τον αγωγό έχουν σήμερα μπει στο «ψυγείο». Οι τιμές του φυσικού αερίου όμως έχουν τετραπλασιαστεί, με αποτέλεσμα όλοι οι Ευρωπαίοι να δυσφορούν για το κόστος θέρμανσης τον χειμώνα και περισσότερο για το πληθωριστικό κύμα ακρίβειας που ορθώνεται μπροστά τους.

Εάν οι εξαγωγές υδρογονανθράκων από τη Ρωσία, που σήμερα αθροίζουν σε $350 δισ. περίπου, περιοριστούν δραστικά (βλέπε πίνακες 2 & 3), οι αντιστάσεις του προέδρου Πούτιν λογικά θα έπρεπε να καμφθούν. Ο ίδιος όμως δεν φαίνεται να φοβάται μετά τις συμφωνίες που έχει κάνει με τρίτες χώρες και ιδιαίτερα με την Κίνα. Οι παλαίμαχοι διπλωμάτες μάς θυμίζουν ότι όσον αφορά στα ολοκληρωτικά καθεστώτα ισχύει η ρήση: «Είναι δύσκολο να εκφοβίσεις έναν εκφοβιστή».

Είναι, επίσης, κατανοητό ότι δεν θα ιδρώσει το αυτί του Μπάιντεν αν ο Πούτιν ανταπαντήσει με κυρώσεις και οι προμήθειες ρωσικού τιτανίου δεν έλθουν έγκαιρα στη γραμμή παραγωγής της Boeing ούτε αν σταματήσει η προσφορά του παλλαδίου για τους καταλυτικούς μετατροπείς των αμερικανικών αυτοκινήτων. Θα σκεφτεί, ασφαλώς, ότι υπάρχουν και αλλού «πορτοκαλιές», έστω και αν είναι ακριβότερες. Θα υπάρξουν, βέβαια, κραυγές αντιρρήσεων από τις 400 αμερικανικές εταιρίες που έχουν έδρα την Ουκρανία ή τις αγροτικές επιχειρήσεις, όπως η Cargill και η ADM, που λειτουργούν ήδη εκεί. Η εμπειρία έχει αποδείξει όμως ότι το επιχειρηματικό σύστημα της Αμερικής έχει μεγάλη δύναμη και προσαρμοστικότητα και ξεπερνά εύκολα τις δυσκολίες.

Φυσικό αέριο

Αλίμονο στην Ευρώπη που στηρίζεται στο φυσικό αέριο της Ρωσίας για πολλές χρήσεις στο νοικοκυριό και τη βιομηχανία. Τα στοιχεία για το 2021 της Ε.Ε. δείχνουν ότι μόνο το 9% του καυσίμου αυτού παράγεται εσωτερικά (πίνακας 4). Το υπόλοιπο εισάγεται κατά 40% από τη Ρωσία. Αλλο ένα 22% έρχεται από τη Νορβηγία. Κάποιο 18-19% προσφέρεται υπό μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και το υπόλοιπο των αναγκών έρχεται από προμηθευτές όπως η Αλγερία, η Λιβύη και το Αζερμπαϊτζάν.

Η έκρηξη των τιμών που ήλθε από τη Ρωσία παρασύρει και τις τιμές των υπόλοιπων προμηθευτών, με αποτέλεσμα τους τελευταίους δύο μήνες να έρχεται LNG από την Αμερική σε ευρωπαϊκές τιμές που είναι 4-5 φορές υψηλότερες απ’ ό,τι στις ΗΠΑ. Η Φον ντερ Λάιεν ισχυρίστηκε προ ημερών ότι «στην περίπτωση πλήρους διατάραξης της προμήθειας αερίου από τη Ρωσία, είμαστε ασφαλείς για αυτόν τον χειμώνα». Αφησε, βέβαια, το πικρό ποτήρι των διευκρινίσεων να εκλαϊκεύσει τι σημαίνει για την τσέπη των πολιτών η κάθε κυβέρνηση ξεχωριστά.

Από όλα τα στοιχεία που έχουν μέχρι σήμερα δημοσιοποιηθεί το συμπέρασμα είναι ότι το κόστος των κυρώσεων φαίνεται να είναι ελαφρύτερο σήμερα για τη Ρωσία απ’ ό,τι ήταν στην περίπτωση της Κριμαίας. Οτι η Ευρώπη υφίσταται το μεγαλύτερο πλήγμα μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα κυρώσεων και ότι η Ρωσία πλήττεται, κυρίως, εφόσον υπάρξει περιορισμός των πωλήσεων των υδρογονανθράκων της ή πτώση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Ακολούθησε το eleftherostypos.gr στο Google News και μάθε πρώτος όλες τις ειδήσεις 

Ειδήσεις σήμερα

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr