Στις πόλεις αυτές ο Ρήγας έρχεται σε επαφή με ομοεθνείς και δραστηριοποιείται μαζί τους στις ελληνικές παροικίες της Ευρώπης προετοιμάζοντας το έδαφος της εξέγερσης ενώ διαδίδει τις επαναστατικές αντιλήψεις.

Ο Ρήγας δεν είναι επαναστάτης με τον συμβατικό ορισμό της λέξης. Δεν οργανώνει ο ίδιος συνωμοτικούς πυρήνες και οπλαρχηγούς να πολεμήσουν τον σουλτάνο ούτε συγκεντρώνει κεφάλαια προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά παρέχει το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα λάβει χώρα η εξέγερση των βαλκανικών λαών και το διαδίδει παντού. Η διδασκαλία και η προπαγάνδα του στοχεύουν στην έμπνευση όχι μόνο των ελληνικών πληθυσμών, αλλά και των υπόλοιπων βαλκανικών λαών, ιδίως των χριστιανών. Η ουτοπία του είναι η δημιουργία ενός μεγάλου βαλκανικού κράτους στο οποίο θα πρωταγωνιστούν οι Ελληνες, δημιουργώντας μια νέα Βυζαντινή Αυτοκρατορία, στην οποία διαφορετικές εθνότητες θα ζουν μαζί με βάση τα πολιτειακά και κοινωνικά πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης.

Αυτές οι ιδέες σε ένα βαθμό προϋπάρχουν, αλλά ο Ρήγας τούς δίνει φωνή και τελικά όντως δημιουργείται δυναμική για κάποια χρόνια μετά τον θάνατό του. Για παράδειγμα, σε ποίημα που πιθανότατα γράφει κάποιος θαυμαστής του διαβάζουμε λόγια υποστήριξης στον απελευθερωτικό αγώνα που ξεκινούν οι Σέρβοι το 1804: «Ιδού και οι Σερβιώται, γένος ποτέ μικρόν, ημπόρεσαν να ρίψουν ζυγόν τόσον πικρόν». Στον Θούριο άλλωστε, αυτό το «Παμβαλκανικό Εμβατήριο» με βάση τον Ιωάννη Κορδάτο, ο Ρήγας γράφει:

Βουλγάροι κι’ Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,
Αράπηδες και άσπροι, με μια κοινήν ορμή,
Για την ελευθερίαν, να ζώσωμεν σπαθί,
πως είμαστ’ αντρειωμένοι, παντού να ξακουσθή.

Και προσθέτει εύγλωττα στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση»: «Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου. Ελληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλλον είδος γενεάς». Είναι φανερό ότι ο Ρήγας και οι Ελληνες ομοϊδεάτες του θεωρούν αυτονόητο τον κυρίαρχο ρόλο του ελληνικού στοιχείου στο κρατικό μόρφωμα που οραματίζονται. Στο βιβλίο «Εισαγωγική Διδασκαλία» του Δανιήλ Μοσχοπολίτη (1802) διαβάζουμε: «Αλβανοί, Βλάχοι, Βούλγαροι, Αλλόγλωσσοι, χαρήτε, κ’ ετοιμασθήτε όλοι σας Ρωμαίοι να γενήτε».

Ο Ρήγας επιλέγει τις Βιέννη και Τεργέστη ως κέντρα δράσης του, παρότι η Αυστρία ως στενός σύμμαχος της Υψηλής Πύλης εναντιώνεται σε οποιοδήποτε επαναστατικό κίνημα, γιατί η Γαλλική Επανάσταση έχει επηρεάσει βαθιά τους πολυάριθμους Ελληνες ομογενείς της Αυστρίας, οι οποίοι παράλληλα είναι εκπρόσωποι της αστικής τάξης με αξιόλογες επιδόσεις στο εμπόριο. Αποτέλεσμα της επίδρασης αυτής είναι να υποστηρίξουν ενεργότερα τις επαναστατικές πρωτοβουλίες και φυσικά τη διάδοση των ιδεών αυτών στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες. Εξάλλου εκείνη την περίοδο δεν μπορούν να προσβλέπουν στην τσαρική βοήθεια, καθώς η Ρωσία έχει υπογράψει τη Συνθήκη του Ιασίου (1792) με την οποία τερματίζει την αντιπαράθεσή της με τους Τούρκους.

Μοναδική ελπίδα για τον ελληνικό λαό αποτελεί η Γαλλία με τον Ναπολέοντα που σαρώνει νωρίτερα τους στρατούς της Ιταλίας και της Αυστρίας. Οι νίκες αυτές δίνουν την ελπίδα ότι ίσως ο μεγάλος αυτός στρατηλάτης θέλει να υποδαυλίσει μια επανάσταση στα Βαλκάνια ή ακόμα και να φτάσει ο ίδιος μέχρι εκεί με τις δυνάμεις του. Ο Ρήγας πιστεύει πολύ στην ιδέα της γαλλικής βοήθειας και στέλνει μάλιστα, μέσω του προξένου της Τεργέστης, επιστολή στον Βοναπάρτη.

Ο Ρήγας έχει εγκατασταθεί στη Βιέννη μετά το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου που σηματοδοτεί τη συμμαχία Αυστρίας και Τουρκίας. Παρόλο που ο Ελληνας διανοητής διαθέτει αμέριστη υποστήριξη των ομογενών της Αυστρίας, πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός κατά την έκδοση και κυκλοφορία των έργων και προκηρύξεών του. Είναι αναγκασμένος να κινείται με μυστικότητα και να φροντίζει ώστε οι ευαίσθητες πληροφορίες να μην πέσουν στα χέρια των αρχών. Αυτό ακριβώς το «δίκτυο ασφαλείας» είναι που τελικά αποτυγχάνει και οδηγεί στη σύλληψη του ίδιου και πολλών συνεργατών του.

Πιο συγκεκριμένα, εκείνον τον καιρό ο Ρήγας στοχεύει να στείλει στην Ελλάδα το «Επαναστατικό Μανιφέστο’ που περιλαμβάνει τρία έργα: μια «Προκήρυξη», τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» και τον «Θούριο». Το πολιτικό αυτό κείμενο πλαισιώνεται από το «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον», μια συλλογή από στρατιωτικούς κανόνες (παρμένους από γερμανικά πολεμικά εγχειρίδια) ώστε να αποκτήσουν οι Ελληνες όλα τα εφόδια που θα χρειάζονταν. Οπως είναι φανερό, οι δύο αυτές επαναστατικές εκδόσεις είναι «καυτές». Εχουν τυπωθεί ήδη σε 3.000 αντίτυπα από τους αδελφούς Πούλιου, πρέπει όμως να περάσουν πρώτα από την Τεργέστη και το κατάστημα του Αντώνη Νιώτη πριν προωθηθούν νοτιότερα. Μια επιστολή όμως που προηγείται προς τον ομοϊδεάτη Αντώνιο Κορωνιό και περιλαμβάνει όλες τις ευαίσθητες λεπτομέρειες βρίσκεται κατά λάθος στα χέρια του συνεργάτη του, Δημητρίου Οικονόμου, ο οποίος ειδοποιεί τις αρχές.

Στη συνέχεια, ο βαρόνος Πιτόνι, διοικητής της αστυνομίας της πόλης, επικοινωνεί με τον κυβερνήτη Πομπήιο Μπριγκίντο και μετά από πιέσεις της Πύλης μέσω του υφυπουργού Εξωτερικών Κωνσταντίνου Υψηλάντη, δίνεται η διαταγή σύλληψης των Ρήγα και Χριστόφορου Περραιβού. Τα κείμενα χαρακτηρίζονται από τους Αυστριακούς ως «προοίμια δημοκρατικής κατήχησης», ενώ η Πύλη αναφέρει ότι «διαδίδουν πληροφορίες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα».

Την 1η Δεκεμβρίου 1797 ο Ρήγας συλλαμβάνεται σε ξενοδοχείο της Τεργέστης ενώ δεν έχει περάσει ούτε μία μέρα που έχει φτάσει στην πόλη. Σχεδόν ένας μήνας ανακρίσεων και συνεννοήσεων Αυστριακών και Τούρκων περνά, όταν στις 30 Δεκεμβρίου οι κρατούμενοι ειδοποιούνται πως θα μεταφερθούν στη Βιέννη όπου θα αποφασιστεί η τύχη τους. Το ίδιο βράδυ ο Ρήγας επιχειρεί να αυτοκτονήσει αυτοτραυματιζόμενος στο στήθος. Είναι άγνωστο αν προσπαθεί όντως ν’ αυτοκτονήσει ή ν’ αναβάλλει τη μεταγωγή του περιμένοντας κάποια μεσολάβηση. Η μεταφορά τους πάντως αναβάλλεται προσωρινά και ο Ρήγας επιχειρεί, μάταια, να ευαισθητοποιήσει τον Γάλλο πρόξενο για την υπόθεσή τους.

Τελικά οδηγούνται στη Βιέννη όπου αποφασίζεται να παραδοθούν στους Τούρκους. Ο Ρήγας και οι σύντροφοί του καταλήγουν στον τελευταίο μαρτυρικό σταθμό της ζωής τους, τον πύργο Νεμπόισα στο Βελιγράδι. Οι Αντώνιος Κορωνιός, Ευστράτιος Αργέντης, Ιωάννης Καρατζάς, Δημήτριος Νικολίδης, Θεοχάρης Τουρούντζιας και οι Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ θα βασανιστούν και θα στραγγαλιστούν στις 24 Ιουνίου 1798. Ο Αλή Πασάς και άλλοι Οθωμανοί αξιωματούχοι ζητούν μάταια να τους δοθεί χάρη. Οι Τούρκοι πετούν τα κορμιά τους στον ποταμό Δούναβη, δίνοντας έτσι το «κατάλληλο» μήνυμα σε άλλους επίδοξους επαναστάτες. Τις απώλειες του κινήματος της ελευθερίας συμπληρώνουν οι συλλήψεις των αδελφών Πούλιου και των τυπογράφων του Ρήγα.

Το έργο του ενέπνευσε την Επανάσταση του 1821

Ο Ρήγας δολοφονείται στα 40 του χρόνια, αλλά τα έργα του αποδεικνύονται καθοριστικά για την Ελληνική Επανάσταση, αφού η κυκλοφορία τους επηρεάζει τους Ελληνες και άλλους βαλκανικούς λαούς, όπως οι Σέρβοι, που επαναστατούν το 1804. Στην πράξη, οι «ομοσπονδιακές» απόψεις του Ρήγα λειτουργούν περισσότερο ψυχολογικά στους υπόδουλους λαούς, παρά ως ένα σαφές πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο που θα καθόριζε τη συνέχεια. Πάντως, ακόμα και πολύ αργότερα, το 1875, συναντάμε στη Γενεύη σοσιαλιστικό σύλλογο με το όνομα «Ρήγας», δείγμα της επίδρασης που ασκεί στην ευρύτερη περιοχή. Η πιο ορατή επιρροή των ιδεών του πάντως, είναι η γέννηση συναισθημάτων σύμπνοιας και ενθουσιασμού, με τους εξεγερμένους Βαλκάνιους να παίρνουν θάρρος ο ένας από τον αγώνα του άλλου.

Όσον αφορά τους Έλληνες, οι διδασκαλίες του Ρήγα εμπνέουν τους ηγέτες της Επανάστασης του 1821, όπως και τη Φιλική Εταιρία. Οι αντιλήψεις του για την πολιτική συγκρότηση, δηλαδή την εφαρμογή των ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης στην πραγματικότητα των Βαλκανίων, αποτελούν το βάθρο πάνω στο οποίο στηρίζεται αργότερα το πρώτο νεοελληνικό κράτος. Αλλά πάνω απ’ όλα για τον απλό αγωνιζόμενο λαό, οι στίχοι του Ρήγα γίνονται σύνθημα. Ο Δημήτριος Φωτιάδης υπογραμμίζει με έμφαση ότι «όσοι από τους Ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι δεν βρήκαν τον θάνατο στη μάχη παρά πέσανε στα χέρια των τυράννων, τραγουδάγανε τον Θούριο όταν τους οδηγούσαν να τους σφάξουν».

Μέσα σε μερικές δεκαετίες από τον θάνατό του, τα πρώτα ανεξάρτητα κρατίδια δημιουργούνται στη Χερσόνησο του Αίνου, με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να χάνει διαρκώς έδαφος. Στις μεγάλες μάχες που ακολουθούν οι Τούρκοι δυνάστες νιώθουν την αλήθεια των τελευταίων λέξεων του Ρήγα Φεραίου: «Λύσσαξε, Τούρκε! Δεν εξαλείφεις μ’ ημάς και τον σπόρο της Ελευθερίας. Οι εκδικηταί μας γλήγορα θ’ αναβλαστήσωσι!».

Από τον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής