Το ΔΕΕ έκρινε πως μια χώρα-μέλος της Ε.Ε. δεν μπορεί να απαγορεύει τη λειτουργία ενός ξένου, ιδιωτικού πανεπιστημίου εντός των εδαφών της, εφόσον για τη λειτουργία του υπάρχει σχετική συμφωνία με τις ευρωπαϊκές αρχές, αποφασίζοντας πως το ενωσιακό δίκαιο υπερισχύει των εθνικών νόμων (ακόμη και Συνταγμάτων) σε περίπτωση που υπάρχει αντίθετη ρύθμιση.

Το Δικαστήριο ασχολήθηκε με το θέμα ύστερα από προσφυγή της Κομισιόν κατά της Ουγγαρίας, μετά τη νομοθετική ρύθμιση της κυβέρνησης Ορμπαν το 2017 σχετικά με τα αλλοδαπά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Σε αυτήν οριζόταν πως «προκειμένου να μπορούν τα εγκατεστημένα εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου αλλοδαπά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα να ασκήσουν, στην Ουγγαρία, δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών διδασκαλίας που οδηγεί στην απόκτηση τίτλου σπουδών, πρέπει η ουγγρική κυβέρνηση και η κυβέρνηση του κράτους της έδρας του εκπαιδευτικού ιδρύματος να έχουν συμφωνήσει να δεσμευθούν με διεθνή σύμβαση». Επίσης, ο ουγγρικός νόμος προέβλεπε πως «τα αλλοδαπά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να παρέχουν υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και στη χώρα προέλευσής τους» ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν και στην Ουγγαρία.

Η διαφωνία έφτασε στο ΔΕΕ, αφού η Ουγγαρία, με βάση αυτή τη διάταξη, απαγόρευσε εντός του εδάφους της τη λειτουργία του Κεντρικού Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου (το οποίο έχει έδρα τις ΗΠΑ). Η Κομισιόν υποστήριξε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης πως η Ουγγαρία έχει παραβιάσει τη Γενική Συμφωνία για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών (γνωστότερη ως «GATS»), που είχε υπογραφεί το 1994 στο Μαρακές, στο πλαίσιο ίδρυσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, και είχε εγκριθεί τότε από το Ευρωκοινοβούλιο.

Καταδίκη

Τελικά, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης καταδίκασε την Ουγγαρία, επιβάλλοντάς της να συμμορφωθεί με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, κρίνοντας ως παράνομες τις προβλέψεις του ουγγρικού νόμου τόσο ως προς τη «GATS» όσο και ως προς τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ καταδίκασε την Ουγγαρία και στα δικαστικά έξοδα. Οπως όλες οι αποφάσεις των ευρωπαϊκών δικαστηρίων, έτσι και αυτή έχει μεγαλύτερη σημασία από την επίδικη υπόθεση, αφού δημιουργεί «δεδικασμένο» και για τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ μπορεί να εφαρμοστεί και στις υπόλοιπες χώρες που απαγορεύουν τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Μεταξύ των χωρών αυτών περιλαμβάνεται και η Ελλάδα, αφού η ίδρυσή τους προσκρούει στο άρθρο 16 του Συντάγματος. Το Ελληνικό Σύνταγμα, όμως, όπως και των υπόλοιπων κρατών-μελών, μπορεί να «παρακαμφθεί» (ή, καλύτερα, να αγνοηθεί) όταν υπάρχει αντίθετη απόφαση των ευρωπαϊκών δικαστηρίων.

Ανάμεσα σε όσα αναφέρονται στην επίμαχη απόφαση (792/2020), στο σκεπτικό του ΔΕΕ αναγράφεται πως «η Ουγγαρία έχει δεσμευθεί να μην επιφυλάσσει στους παρόχους υπηρεσιών οι οποίοι προέρχονται από τρίτες χώρες-μέλη του ΠΟΕ λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση από εκείνη που παρέχει στους ημεδαπούς παρόχους». Οι δικαστές τονίζουν ότι «εφόσον η Ουγγαρία επιβάλλει στους ενδιαφερόμενους αλλοδαπούς παρόχους μια συμπληρωματική προϋπόθεση προκειμένου να μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα, σε σχέση με τις προϋποθέσεις που ισχύουν για τους ημεδαπούς παρόχους ή σε άλλο κράτος-μέλος του ΕΟΧ, η εν λόγω απαίτηση εισάγει τυπικώς διαφορετική μεταχείριση των διάφορων αυτών κατηγοριών παρόχων». Επομένως, καταλήγει το Δικαστήριο, «ο νόμος του 2017 εισάγει ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τους παρόχους υπηρεσιών οι οποίοι έχουν την έδρα τους σε κράτος που είναι μέλος του ΠΟΕ αλλά όχι του ΕΟΧ, όπερ σημαίνει ότι η απαίτηση για ύπαρξη προηγούμενης διεθνούς σύμβασης τροποποιεί τους όρους του ανταγωνισμού προς όφελος των Ούγγρων παρόχων, κατά παράβαση της GATS».

ΑΠΟΨΗ

Νομολογικός σταθμός και για τη χώρα μας

Βασίλης Χειρδάρης (Δικηγόρος)

Πολύ σημαντική η απόφαση της Ολομελείας του ΔΕΕ για την ακαδημαϊκή ελευθερία και την απρόσκοπτη επιχειρηματική ελευθερία. Είναι ένας νομολογικός σταθμός που αλλάζει τα δεδομένα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και αφορά και τη χώρα μας, που απαγορεύει συνταγματικά την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Εκτιμώ ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο της Ε.Ε., με το κύρος μιας απόφασης της Ολομελείας του, ανοίγει διάπλατα την πόρτα, ανεξαρτήτως του εσωτερικού εθνικού δικαίου και παρά το συνταγματικό κώλυμα, να εγκατασταθούν στη χώρα μας αλλοδαπά ιδιωτικά πανεπιστήμια ή εκπαιδευτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η ερμηνεία που δίνει το ΔΕΕ στο δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της επιχειρηματικής ελευθερίας των άρθρων 13, 14 και 16 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε συνδυασμό με το άρθρο 49 ΣΛΕΕ και το άρθρο 16 της οδηγίας 2006/123/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δημιουργεί ένα πλαίσιο που στηρίζεται σε δομημένη αιτιολογία που δύσκολα μπορεί να αντικρουστεί με παρωχημένες δικαιολογίες εκ μέρους ενός κράτους-μέλους της Ε.Ε.

Πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι σκέψεις της απόφασης του ΔΕΕ. Ετσι, σύμφωνα με την απόφαση, η επ’ αμοιβή διοργάνωση μαθημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί οικονομική δραστηριότητα που εμπίπτει στο προστατευτικό πεδίο της Συνθήκης της Ε.Ε. το οποίο αφορά το δικαίωμα εγκατάστασης και η απαίτηση παροχής υπηρεσιών διδασκαλίας στο κράτος εμπίπτει στο πεδίο του άρθρου 49 ΣΛΕΕ, στον βαθμό που η απαίτηση αυτή ισχύει ως προς ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα το οποίο έχει την έδρα του σε άλλο κράτος-μέλος, πλην του κράτους εγκατάστασης, και παρέχει εκεί υπηρεσίες διδασκαλίας έναντι αμοιβής.

Γενικά από την πάγια νομολογία του ΔΕΕ θεωρείται περιορισμός της ελευθερίας εγκατάστασης κάθε μέτρο το οποίο απαγορεύει, παρακωλύει ή καθιστά λιγότερο ελκυστική την άσκηση της ελευθερίας αυτής και κανένας περιορισμός της ελευθερίας εγκατάστασης δεν επιτρέπεται, εκτός αν δικαιολογείται από υπέρτερο λόγο γενικού συμφέροντος και συνάδει με την αρχή της αναλογικότητας.

Το Δικαστήριο της Ε.Ε. ενισχύει με την απόφασή του την αρχή της ακαδημαϊκής ελευθερίας, την οποία συνδέει με έναν ενδιαφέροντα τρόπο τόσο με την επιχειρηματική οικονομική ελευθερία όσο και με το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης της ΕΣΔΑ, το οποίο θεωρεί ότι εμπεριέχεται στο ευρύτερο δικαίωμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Η απόφαση αυτή είναι μια δικαστική απόφαση ενός δικαστηρίου που με τη νομολογία του δεσμεύει τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και την Ελλάδα. Αποτελεί εξαιρετική δικαιολογία για την κυβέρνηση να ανοίξει την τριτοβάθμια εκπαίδευση στα ιδιωτικά πανεπιστήμια και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Νομίζω ότι είναι καιρός να ευθυγραμμιστούμε με όσα ισχύουν σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο και στην Ευρωπαϊκή Ενωση.