Η παρούσα κατάσταση στη διένεξη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ (Ν.Κ.) βασίζεται στη συμφωνία εκεχειρίας του 1994. Με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός δημιουργήθηκε η λεγόμενη Γραμμή Επαφής στα σύνορα μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας.

Γράφει ο  Δρ Ευάγγελος Βενέτης

Η Αρμενία διατηρεί τον στρατιωτικό έλεγχο της περιοχής του Ν.Κ. και των παρακείμενων αυτού αζερικών εδαφών. Στο Ν.Κ. υπάρχει το καθεστώς μιας de-facto κυβέρνησης η οποία δεν αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα.

Τα αίτια της σύγκρουσης ανάγονται τουλάχιστον δύο αιώνες πριν.

[fwduvp preset_id=”test” playlist_id=”Test”]

Με τη Συνθήκη του Κουρακτσάι (14.5.1805) μεταξύ του Ιμπραχίμ Χαν του Χανάτου του Καραμπάχ και του Ρώσου στρατηγού Παύλου Τσιτσιανόφ, το Χανάτο του Καραμπάχ αποτέλεσε τμήμα της τσαρικής Ρωσίας.

Οι όροι των Συνθηκών του Γκολεστάν (1813) και του Τορκεμάντσαϊ (1828) συνέβαλαν στην ταχεία εγκατάσταση των Αρμενίων μαζικά στα αζερικά Χανάτα, αφού η Ρωσία προσάρτησε από το Ιράν την ευρύτερη περιοχή των ανωτέρω Χανάτων, συμπεριλαμβανομένων των Χανάτων του Ναχιτσεβάν και του Ερεβάν.

Η σύγχρονη σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (Ν.Κ.) ανάγεται στην κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας το 1917. Η περιοχή του Ν.Κ. του Αζερμπαϊτζάν διεκδικήθηκε από την Αρμενία και αποτέλεσε αντικείμενο μιας σύντομης αλλά ιδιαίτερα έντονης σύγκρουσης, που σταμάτησε πρόσκαιρα το 1920 με την ενσωμάτωση των δημοκρατιών του Καυκάσου στη Σοβιετική Ενωση από τον Κόκκινο Στρατό.

Το 1923 με σχετική απόφαση της σοβιετικής κυβέρνησης η περιοχή του Ν.Κ. του Αζερμπαϊτζάν με πληθυσμό πλειοψηφικά αρμενικό, λόγω της σοβιετικής εποικιστικής πολιτικής του 19ου αι., και μειοψηφικά αζερικό δεν μετατράπηκε αλλά παρέμεινε αυτόνομη περιφέρεια εντός της επικράτειας της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.

Στο πλαίσιο της σταδιακής αποδυνάμωσης και πτώσης της ΕΣΣΔ και της νέας προσπάθειας της Αρμενίας να διεκδικήσει το Ν.Κ., το 1988, οι αποσχιστές του Ν.Κ., με την αρμενική πλειονότητα πληθυσμού, ζήτησαν την ένωση με τη ΣΣΔ Αρμενία.

Το αίτημα απορρίφθηκε από το Κρεμλίνο ως αντίθετο με το Σύνταγμα της ΕΣΣΔ. Εκτοτε η διαφωνία σχετικά με το μελλοντικό καθεστώς του Ν.Κ., της απομονωμένης ορεινής αυτής περιοχής στον Ν. Καύκασο, εξελίχθηκε σε βίαιη σύγκρουση και τελικά σε πόλεμο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.

Λαμβάνοντας υπόψη τη βασική συνέπεια της σύγκρουσης, δηλαδή την αρμενική κατοχή περίπου του 20% της επικράτειας Αζερμπαϊτζάν, το 1992, η Ομάδα του Μινσκ του ΟΑΣΕ ξεκίνησε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και, υπό την ηγεσία των συμπροέδρων και του προσωπικού εκπροσώπου της προεδρίας του ΟΑΣΕ, έγινε το κύριο πολιτικό όργανο που ασχολείται με τις διαπραγματεύσεις για την ειρηνευτική διαδικασία.

Το 1994 επετεύχθη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, που πάγωσε τις πολεμικές επιχειρήσεις για το Ν.Κ. Η παρούσα κατάσταση στη σύγκρουση εξακολουθεί να βασίζεται στη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 1994. Εκτός από τον ΟΑΣΕ, η Ευρωπαϊκή Ενωση συμμετέχει συμπληρωματικά στη διαδικασία επίλυσης της σύγκρουσης μέσω της ειδικής εκπροσώπου για τον Νότιο Καύκασο και τη χρηματοδότηση διαφόρων ΜΚΟ.

Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το διεθνές νομικό δόγμα της uti possidetis juris εξασφάλισε τη διεθνή, περιφερειακή και εθνική νομιμότητα των ορίων των πρόσφατα ανεξάρτητων κρατών.

Σύμφωνα με αυτό το νομικό δόγμα, τα πρώην διοικητικά σύνορα του ΣΣΔ Αζερμπαϊτζάν, που περιελάμβαναν την Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο Καραμπάχ (NKAO), αναγνωρίστηκαν από το Διεθνές Δίκαιο ως τα νόμιμα σύνορα της πρόσφατα ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Αζερμπαϊτζάν, εξέλιξη η οποία επιβεβαιώθηκε αργότερα στα Ψηφίσματα 822, 853, 874 και 884 του Σ.Α. του ΟΗΕ σχετικά με τη σύγκρουση εντός και πέριξ της περιοχής του Ν.Κ. της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, ψηφίσματα τα οποία ζητούν άμεση και άνευ όρων απόσυρση των αρμενικών δυνάμεων από τα κατεχόμενα αζερικά εδάφη.

Η κρίση στο Ν.Κ. δημιουργεί παρατεταμένη αστάθεια που επηρεάζει τόσο τον Νότιο Καύκασο, την Ευρώπη και την Ελλάδα, ενεργειακά και γεωπολιτικά.

Οσον αφορά στον ρόλο του διεθνούς παράγοντα στη διαπραγματευτική διαδικασία, η Αρμενία θεωρεί τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων της Ομάδας του Μινσκ ως την καλύτερη μορφή διαπραγμάτευσης. Στο Αζερμπαϊτζάν, υπάρχει υποψία από τα περισσότερα πολιτικά κόμματα αναφορικά με την Ομάδα του Μινσκ, καθώς μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει κάποια απόφαση ικανή να διασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν. Κάποιοι πιστεύουν ότι η ομάδα του Μινσκ είναι υπέρ των Αρμενίων και η Ρωσία είναι η κύρια αιτία του διαρκούς αδιεξόδου.

Η συμμετοχή της διεθνούς κοινότητας στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις έχει σχέση με τα άμεσα ενδιαφέροντά της, για παράδειγμα στον τομέα της ενέργειας και του εμπορίου. Η πολιτική λύση μπορεί να βρεθεί μόνο εάν είναι προς το συμφέρον των υπερδυνάμεων.

Επιπλέον, η σύνθεση και τα ενδιαφέροντα των διαμεσολαβητών Ρωσίας, ΗΠΑ και Γαλλίας στην Ομάδα του Μινσκ, οι οποίοι έχουν όλοι τα δικά τους οικονομικά και στρατηγικά, και δη ενεργειακά συμφέροντα, θα πρέπει, επίσης, να ληφθούν υπόψη, κάτι που θα έχει άμεση επιρροή στη διαδικασία δόμησης μέτρων εμπιστοσύνης με προοπτική την ειρήνη.