Ο Αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο Καραμπάχ που αντιμετωπίζει τον αποκλεισμό από το Αζερμπαϊτζάν από τον Δεκέμβριο του 2022, αναγκάζεται να υπομείνει σοβαρές ελλείψεις βασικών ειδών διατροφής, φαρμάκων ζωτικής σημασίας και άλλων απαραίτητων προμηθειών.

Ναγκόρνο Καραμπάχ: Η διατήρηση της σύγκρουσης σε μια «παγωμένη» ή «εκκρεμή» κατάσταση

Επίσης, το καλοκαίρι του 2020 δεν υπήρξε ήρεμο στον Νότιο Καύκασο. Στις 12 Ιουλίου ξέσπασαν πολυήμερες συγκρούσεις στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν που είχαν ως αποτέλεσμα δεκάδες θύματα. Είχαν προηγηθεί μικρής κλίμακας συγκρούσεις στη συνοριακή γραμμή Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν το 2012, το 2014, το 2017 και το 2018. Ενώ τον Απρίλιο του 2016, ο «πόλεμος των 4 ημερών» στη Γραμμή Επαφής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σήμανε την κλιμάκωση της στρατιωτικής αντιπαράθεσης με εκτιμώμενο αριθμό θυμάτων περί τους 350.

Ο σύντομος πόλεμος του 2016 έδειχνε ότι εκκίνησε από ένα καλά οργανωμένο σχέδιο του Μπακού (πρωτεύουσας του Αζερπαιτζάν) να ανακαταλάβει στρατιωτικά τμήματα της ελεγχόμενης από τους Αρμένιους περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στις 27 Σεπτεμβρίου ξέσπασαν για μια ακόμα φορά ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Αρμένιων και Αζέρων στη διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ οι οποίες είναι οι πιο σφοδρές συγκρούσεις μετά το 1994, με μεγάλο αριθμό νεκρών μεταξύ των οποίων βρίσκονται και πολίτες.

Η ένταση και η γεωγραφική έκταση των ενόπλων συγκρούσεων και κυρίως η διάρκειά τους δείχνουν ότι το σενάριο της στρατιωτικής λύσης ή και ενός γενικευμένου πολέμου μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν ισχυροποιείται με την πάροδο των ετών.

Τι οδήγησε στη σημερινή εμπόλεμη κατάσταση έπειτα από 30 σχεδόν χρόνια «εκκρεμούς διένεξης» στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ για το καθεστώς της περιοχής;

Για τη διεθνή κοινότητα, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί τμήμα του κράτους του Αζερμπαϊτζάν, ενώ εκκρεμεί μια οριστική λύση για το καθεστώς της περιοχής μέσω διαπραγματεύσεων που διεξάγονται από τον ΟΑΣΕ. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το Ναγκόρνο-Καραμπάχ βρέθηκε εντός των συνόρων του νέου κράτους της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν (η οποία διακήρυξε την ανεξαρτησία της τον Αύγουστο του 1991) μην έχοντας το ίδιο δικαίωμα ανεξαρτητοποίησης παρά το ότι η πλειοψηφία των κατοίκων του είναι Αρμένιοι.

Η χάραξη των διεθνών συνόρων των νέων κρατών που προέκυψαν στα εδάφη της πρώην ΕΣΣΔ έγινε στη βάση των διοικητικών συνόρων των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών και όχι των περιφερειών και των αυτόνομων περιοχών (καθεστώς που είχε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ επί Σοβιετικής Ένωσης).
Κριτήρια όπως η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών η οποία εκφράστηκε από δημοψηφίσματα σαν αυτό της 20ής Φεβρουαρίου 1988 δεν αποτέλεσαν τη βάση της χάραξης των διεθνών συνόρων στον Καύκασο. Η πραγματικότητα, ωστόσο, της πληθυσμιακής σύστασης της περιοχής και η βούληση των κατοίκων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για ανεξαρτησία και ένωση με την Αρμενία οδήγησαν στην απόσχιση της περιοχής από το Αζερμπαϊτζάν έπειτα από έναν πόλεμο με εκτιμώμενο αριθμό θυμάτων τις 30.000 και ένα εκατομμύριο πρόσφυγες.

Οι Αρμένιοι επικαλούνται την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ θεωρούν ιστορικό λάθος την παραχώρηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στη διοίκηση του Αζερμπαϊτζάν από τη Σοβιετική ηγεσία. Το αίτημα των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για ανεξαρτησία και ένωση με την Αρμενία προηγήθηκε της γένεσης του κράτους του Αζερμπαϊτζάν όταν το περιφερειακό Σοβιέτ του Ναγκόρνο-Καραμπάχ προχώρησε στο δημοψήφισμα της 20ής Φεβρουαρίου 1988 (το οποίο μποϋκόταραν οι Αζέροι της περιοχής).

Το ψήφισμα εξέφραζε τη βούληση των εργαζομένων της αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να ζητήσουν από το Ανώτατο Σοβιέτ να μεταφέρει την περιφέρεια από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν στη Σοβιετική Αρμενία. Με δεύτερο δημοψήφισμα (στο οποίο πάλι δεν συμμετείχαν οι ντόπιοι Aζέροι) στις 10 Δεκεμβρίου 1991 οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ψήφισαν υπέρ της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κράτους, γεγονός που οδήγησε σε έναν ευρείας κλίμακας πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.

Μετά την επίτευξη εκεχειρίας το 1994, με τη διαμεσολάβηση της Ρωσίας, η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί ένα de facto, μη διεθνώς αναγνωρισμένο, κράτος στον Νότιο Καύκασο. Η βιωσιμότητά του εξαρτάται άμεσα από την Αρμενία (η οποία ωστόσο δεν έχει αναγνωρίσει επίσημα την κρατική του υπόσταση). Αν και η διεθνής κοινότητα έχει παρέμβει για την εξεύρεση λύσης κυρίως μέσω της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ, η συμφωνία μεταξύ των εμπλεκομένων μερών δεν έχει καταστεί εφικτή.

Η διατήρηση της σύγκρουσης σε μια «παγωμένη» ή «εκκρεμή» κατάσταση λειτουργούσε έως σήμερα προς όφελος όλων των μερών.

Τι άλλαξε σήμερα και η παγωμένη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναζωπυρώθηκε σε τόσο μεγάλη κλίμακα;

Στις 24 Μαρτίου, οι αζερικές δυνάμεις πέρασαν τη γραμμή επαφής με τις υποστηριζόμενες από την Αρμενία Αρχές της μη αναγνωρισμένης δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, καταλαμβάνοντας το χωριό Parukh και αναγκάζοντας γυναίκες και παιδιά από το κοντινό χωριό Khramort να εκκενώσουν την περιοχή. Στις 27 Μαρτίου, η Ρωσία ισχυρίστηκε ότι οι Αζέροι στρατιώτες είχαν αποσυρθεί από τα χωριά.

Στις 28 Μαρτίου, ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι η περιοχή ήταν κυρίαρχο έδαφός του, υπονοώντας ότι οι αζερικές δυνάμεις παρέμεναν εκεί έτοιμες να διεξαγάγουν στρατιωτικές κινήσεις. Η προέλαση των αζερικών δυνάμεων ακολουθεί εβδομάδες αυξημένων εντάσεων με την Αρμενία, με τις Αρχές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να κατηγορούν το Αζερμπαϊτζάν ότι διέκοψε την παροχή φυσικού αερίου στην περιοχή.

Η Αρμενία χαρακτήρισε «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» τη στρατιωτική επιχείρηση που εξαπέλυσε το Αζερμπαϊτζάν

Περισσότεροι από 2.900 πρόσφυγες έχουν περάσει στην Αρμενία από το Ναγκόρνο Καραμπάχ όπως μετέδωσε το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS επικαλούμενο μία ανακοίνωση της αρμενικής κυβέρνησης.

Οι Αρμένιοι του Καραμπάχ, αναγκάστηκαν να κηρύξουν κατάπαυση του πυρός στις 20 Σεπτεμβρίου μετά από μια αστραπιαία 24ωρη στρατιωτική επιχείρηση του πολύ μεγαλύτερου στρατού του Αζερμπαϊτζάν.

Το Αζερμπαϊτζάν δεσμεύτηκε ότι θα προστατεύσει τα δικαιώματα των Αρμενίων, αλλά δηλώνει ότι αυτοί είναι ελεύθεροι να φύγουν αν το προτιμούν. Ενώ τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ απηύθυναν έκκληση για ειρήνη στην περιοχή, με έναν αριθμό δυτικών συμμάχων της Αρμενίας να καταδικάζει την στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν στον θύλακα.
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν, ο οποίος είχε επείγουσες συνομιλίες με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, ανέφερε σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι “οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν την σταθερή υποστήριξή τους στην Αρμενία και στην κυριαρχία και την εδαφική της ακεραιότητα”.

Τι να περιμένουμε από την Μόσχα

Ένα στοιχείο στην πολιτική της Μόσχας είναι ότι σήμερα η διεθνής της πολιτική περισσότερο από όποια άλλη στιγμή στη μεταψυχροπολεμική περίοδο χαράσσεται πέρα από ιστορικές «αγκυλώσεις» και «δεσμεύσεις» του παρελθόντος. Το να εμπλακεί άμεσα υποστηρίζοντας στρατιωτικά τον σύμμαχο αρμενικό λαό δεν αποτελεί προτεραιότητα για τη Μόσχα, ιδιαίτερα όσο οι συγκρούσεις παραμένουν εκτός της επικράτειας της Αρμενίας (στην οποία διατηρεί βάσεις). Αντιθέτως κεντρικός άξονας της πολιτικής της Μόσχας είναι η διατήρηση καλών διμερών σχέσεων και με τις δύο εμπόλεμες πλευρές. Μάλιστα μια οπισθοχώρηση και πιθανή ήττα στο μέτωπο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναμένεται ότι θα εξαναγκάσει την αρμενική ηγεσία σε απόλυτη υποταγή στη Μόσχα.

Ο ρόλος της Τουρκίας ως εμπλεκόμενο μέρος

Τη σύγκρουση αυτή φαίνεται να επιδιώκει να εκμεταλλευτεί αν όχι να υποδαυλίζει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην προσπάθειά του να αναδείξει την Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη που ακολουθεί μια αυτόνομη εξωτερική πολιτική, πέρα από δεσμεύσεις που απορρέουν από τη συμμετοχή της χώρας στους δυτικούς θεσμούς ασφάλειας.

Οι ενδείξεις ότι η Τουρκία βρίσκεται πίσω από τη μεταφορά τζιχαντιστών από τη Συρία στο Αζερμπαϊτζάν και οι αναφορές για υποστήριξη της αεράμυνας του Αζερμπαϊτζάν από τουρκικά αεροσκάφη και drones δείχνουν ότι η Άγκυρα αποτελεί πλέον ένα από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη στη σύγκρουση. Παρά τις ηγεμονικές της φιλοδοξίες ωστόσο, η Άγκυρα δεν έχει τη δυνατότητα να αναλάβει έναν πιο καθοριστικό ρόλο στο διένεξη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Ο παράγοντας Ιράν

Ένας άλλος σημαντικός δρών στην περιοχή είναι το Ιράν, το οποίο δήλωσε έτοιμο να μεσολαβήσει για την επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ των δύο εμπλεκομένων μερών. Το γειτονικό Ιράν (το οποίο έχει κοινά σύνορα τόσο με το Αζερμπαϊτζάν όσο και με την Αρμενία) θα διαδραματίσει αυξημένο ρόλο κυρίως σε περίπτωση παρατεταμένων συγκρούσεων αν και θα αποφύγει την ενεργό εμπλοκή στην περιοχή καθώς βρίσκεται ήδη αντιμέτωπο με άλλα ζητήματα ασφάλειας στη Μέση Ανατολή. Η πολιτική του Ιράν φιλτράρεται κυρίως μέσα από την παρουσία Αζέρων στην επικράτειά του. Η διατήρηση του στάτους κβο και της «εκκρεμούς» σύγκρουσης (που κρατά το Αζερμπαϊτζάν απασχολημένο) είναι κάτι που έως σήμερα έχει γίνει αποδεκτό και από το Ιράν.

Μια δύσκολη εκεχειρία

Ακόμα και αν επιτευχθεί εκεχειρία είναι αμφίβολη η διατήρησή της. Η συχνότητα και ένταση των συγκρούσεων την τελευταία πενταετία με «πρωτοβουλία» του Μπακού δείχνει ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι αποφασισμένο να κλιμακώσει την στρατιωτική αντιπαράθεση προκειμένου να γυρίσει στη «κατάσταση που υπήρχε πριν από τον πόλεμο»

Ειδήσεις σήμερα