Υπάρχει άμεση ανάγκη οι μετριοπαθείς, σταθερά εκσυγχρονιζόμενες αραβικές χώρες και το Ισραήλ (υπό μία διαφορετική πολιτική ηγεσία) να αρχίσουν αθόρυβα να θέτουν τις βάσεις για τη σύσταση ενός οργανισμού συλλογικής ασφάλειας που να μοιάζει με το ΝΑΤΟ καθώς και ενός οικονομικού φορέα που να μοιάζει με την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Αυτοί οι θεσμοί θα ξεκλειδώσουν τις δυνατότητες της περιοχής αντιμετωπίζοντας τους απαράδεκτους και ανελέητους κύκλους βίας. Εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα, τέτοιες προτάσεις μπορεί να ακούγονται σαν… θεωρητικολογίες. Ωστόσο, ορισμένοι ανώτατοι αξιωματούχοι στη Μέση Ανατολή και στη Δύση σκέφτονται ήδη με αυτούς τους όρους και αναφέρουν την Ευρώπη ως παράδειγμά τους.

Ειρηνική περίοδος

Η ήπειρός μας είχε καταστραφεί από αιώνες διακρατικής και θρησκευτικής βίας που κορυφώθηκε σε δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους. Ε.Ε. και ΝΑΤΟ διασφάλισαν μια ειρηνική περίοδο στην περιοχή (η Ατλαντική Συμμαχία συμπληρώνει τον Απρίλιο 75 χρόνια). Οι μόνοι μεγάλοι ευρωπαϊκοί πόλεμοι έχουν συμβεί σε χώρες εκτός των ορίων τους (σε Ουκρανία, Γεωργία και Γιουγκοσλαβία). Δεδομένων των ιστορικών και γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων της Μέσης Ανατολής, ό,τι και να επινοήσουν οι χώρες της περιοχής θα εξελίσσεται διαφορετικά. Το… ευρωπαϊκό παράδειγμα πάντως επιβεβαιώνει ότι είναι προτιμότερο να ξεκινήσει με έναν μικρό πυρήνα αφοσιωμένων χωρών και στη συνέχεια να επεκταθεί. Το ΝΑΤΟ γεννήθηκε το 1949 με μόλις μια ντουζίνα κράτη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και του Καναδά εκτός Ευρώπης, και τώρα περιλαμβάνει τριάντα ένα μέλη (με τη Σουηδία 32).

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα ιδρύθηκε το 1952 με έξι χώρες, που χρησιμεύουν ως ο πρόδρομος των σημερινών 27 μελών της Ε.Ε. Οπως συνέβη στην Ευρώπη, τα μετριοπαθή αραβικά κράτη και το Ισραήλ (όχι με αντιλήψεις Νετανιάχου και ακροδεξιών) θα πρέπει να ξεκινήσουν με τη συλλογική ασφάλεια. Ενας ανώτερος Αραβας διπλωμάτης μού είπε ότι οι χώρες της Συμφωνίας του Αβραάμ (Εμιράτα, Μπαχρέιν, Μαρόκο) συν την Αίγυπτο και την Ιορδανία (όλες οι χώρες που έχουν ομαλοποιήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ με την υποστήριξη των ΗΠΑ) θα ήταν οι πιο προφανείς υποψήφιοι στο πρώτο στάδιο. «Θα ήμουν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που θα υποστήριζαν ένα ΝΑΤΟ στη Μέση Ανατολή», είπε ο βασιλιάς της Ιορδανίας Αμπντουλάχ Β’ σε συνέντευξή του το 2022 στο CNBC. Η Ιορδανία συνεργάζεται ήδη στενά με το ΝΑΤΟ και έχει πολεμήσει «ώμο με ώμο» με τις δυνάμεις της Συμμαχίας για δεκαετίες, σημείωσε ο μετριοπαθής μονάρχης.

Πηγή αστάθειας

Η επιχείρηση του Ισραήλ στη Γάζα δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει την πραγματική πηγή της περιφερειακής αστάθειας, που είναι το Ιράν. Η εξτρεμιστική του ιδεολογία και η υποστήριξή του σε πληρεξούσιες ασύμμετρες και υβριδικές μη κρατικές οντότητες όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, η Χαμάς στη Γάζα, οι αντάρτες Χούθις στην Υεμένη και οι ισχυρές σιιτικές πολιτοφυλακές στη Μεσοποταμία, αποτελούν άλυτο πρόβλημα.

Χωρίς μια μόνιμη λύση για τους Παλαιστίνιους, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης ίδρυσης ενός παλαιστινιακού κράτους, είτε η Χαμάς θα αναγεννηθεί είτε θα εμφανιστεί μια παρόμοια εξτρεμιστική οργάνωση. Οι δεσποτικοί ηγέτες του Ιράν, με στόχο να καταστρέψουν το Ισραήλ και να νικήσουν τις ΗΠΑ και τους εταίρους τους, ευδοκιμούν στο χάος και τη βία που προκάλεσαν οι επιθέσεις της Χαμάς. Σε αυτή την ατμόσφαιρα οι Ιρανοί ηγέτες μπορούν να ελέγχουν καλύτερα τον πληθυσμό τους και να συνεχίζουν να χτίζουν πάνω στην πολύ διευρυμένη επιρροή τους στη Μέση Ανατολή, η οποία με την πάροδο του χρόνου γεννήθηκε από συγκρούσεις στον Λίβανο, στην Υεμένη, στη Συρία και μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραήλ.

Ο υπογράφων εκτιμά ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η πολυδιάστατη αστάθεια που προκαλεί το Ιράν θα ήταν τα μετριοπαθή αραβικά κράτη του Κόλπου, βασιζόμενα στα ανωτέρω αναφερθέντα, να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους στον τομέα της ασφάλειας και ταυτόχρονα να επεκτείνουν τη συνεργασία τους σε θέματα ενεργειακής, ναυτικής, αντιπυραυλικής ασφάλειας, για να εξασφαλίσουν περισσότερη σταθερότητα, ευημερία και ελπίδα για τους λαούς τους.

Το αποτέλεσμα της αυξημένης περιφερειακής συνεργασίας την επόμενη δεκαετία, μου έλεγε προ εβδομάδων στη Βιέννη Αραβας πρέσβης, θα απηχούσε αυτό που συνέβη στην Ευρώπη. Οι κυβερνώντες του Ιράν θα αντιμετώπιζαν την αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολιτών που έδιναν προσοχή στην πρόοδο των γειτονικών χωρών, όπως και οι πολίτες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας ενώ αντιμετώπιζαν το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Μονόδρομος

Για να προχωρήσουν αυτές οι κινήσεις θεωρητικά η εξάλειψη της Χαμάς είναι υπολογίσιμη αλλά ανεπαρκής, όταν η πραγματική ανάγκη είναι να επικρατήσουν στρατιωτικά του Ιράν, κάτι που ούτε το Ισραήλ ούτε τα μετριοπαθή αραβικά κράτη ούτε οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένοι να κάνουν. Οταν κάποιος εξετάζει όλες τις εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση του Ιράν και την οικοδόμηση μιας σύγχρονης, βιώσιμης, ευημερούσας Μέσης Ανατολής, η επιλογή της οικοδόμησης κοινής ασφάλειας και οικονομικής αρχιτεκτονικής είναι η πιο ελκυστική από αυτές.

Αυτό που θα απαιτούσε είναι η αναγνώριση από τα εμπλεκόμενα μέρη ότι το Ιράν έχει επιτύχει την τρέχουσα θέση του στην περιοχή μέσω του εφησυχασμού και της απροθυμίας τους να αντιμετωπίσουν την επαναστατική του ηγεσία σε κάθε στάδιο της διευρυμένης επιρροής του. Αραβες αξιωματούχοι επαινούν ιδιωτικά το χτύπημα των ΗΠΑ σε έναν από τους πιο αποτρόπαιους επαναστατικούς εγκέφαλους του Ιράν, τον Ιρανό στρατηγό Κασέμ Σουλεϊμανί, το 2020 στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης.

Αν το χτύπημα είχε ακολουθηθεί τότε από μια πιο αποφασιστική προσέγγιση των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, θα έδειχνε στο Ιράν ότι θα πρέπει να περιορίζει τις προσπάθειές του στο να πυροδοτήσει περιφερειακό χάος, ακόμη και όταν η Τεχεράνη εργάζεται για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Σύμφωνο εμπιστοσύνης σε συνεργασία με τις ΗΠΑ

Η ιδέα ενός στενότερου περιφερειακού συστήματος ασφαλείας, σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, δεν είναι εντελώς νέα. Οι προσπάθειες περιλαμβάνουν παρεμβάσεις των μελών του Αραβικού Συνδέσμου στην Υεμένη, το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC/ΣΣΚ) και τη Στρατηγική Συμμαχία Μέσης Ανατολής του 2017.

Η επιχείρηση Desert Storm, η οποία απελευθέρωσε το Κουβέιτ το 1991 (από το εκτρωματικό σανταμικό καθεστώς), ήταν η πιο επιτυχημένη περίπτωση συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας και περιλάμβανε τριάντα πέντε κράτη, ανάμεσά τους επτά αραβικές χώρες.

Οσο δύσκολο κι αν είναι να δημιουργηθεί επαρκής εμπιστοσύνη μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών (ιδιαίτερα τώρα) οι προηγούμενες προσπάθειες έχουν επίσης σκοντάψει στη δυσπιστία μεταξύ των αραβικών κρατών και στην προκλητική και απαράδεκτη στάση του Νετανιάχου. Η διαδικασία οικοδόμησης νέων θεσμών και επίτευξης συμφωνίας για τους στόχους τους θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτού του ελλείμματος εμπιστοσύνης με πιο μόνιμο, θεσμικό και δεσμευμένο από τις συνθήκες τρόπο.

Οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι εξακολουθούν να ελπίζουν να βρουν τον δρόμο τους για μια διαδικασία μερικής εξομάλυνσης με το Ισραήλ, που να περιλαμβάνει εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ οι οποίες είχαν προχωρήσει πολύ πριν από τις 7 Οκτωβρίου. Ενα τέτοιο βήμα θα ήταν πολύ πιο ουσιαστικό και διαρκές εάν ενσωματωθεί σε μια μεγαλύτερη περιφερειακή προσπάθεια για την ασφάλεια και την οικονομική ολοκλήρωση.

Αν το Ισραήλ και τα μετριοπαθή αραβικά κράτη μπορέσουν μεσοπρόθεσμα να αξιοποιήσουν αυτή την κρίση για καλό, τότε θα μπορούσαν να βάλουν την περιοχή τους σε μια πιο θετική και βιώσιμη πορεία. Αν η περιοχή δεν εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία, τότε ο ιδεολογικός εξτρεμισμός και η βία θα εξαπλωθούν, θέτοντας σε κίνδυνο ίσως και τα ίδια τα μετριοπαθή αραβικά κράτη, φυσικά και το Ισραήλ.

Αν και μπορεί να μη φαίνεται η κατάλληλη στιγμή για αυτή τη μακροπρόθεσμη σκέψη μου, αξίζει να θυμηθούμε ότι ο Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ και ο «πατέρας της νίκης» Ουίνστον Τσόρτσιλ υπέγραψαν τη Χάρτα του Ατλαντικού τον Αύγουστο του 1941, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μαίνεται στην Ευρώπη. Με το διακύβευμα τόσο υψηλό και τους κινδύνους τόσο ακραίους στη Μέση Ανατολή σήμερα, το όραμα πρέπει να είναι ανάλογο της ιστορικής στιγμής.