Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος

Ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής της πολιτείας Φλόριντα και γνώστης των αμυντικο-πυρηνικών θεμάτων Μάρκο Ρούμπιο, που είναι ο κορυφαίος Ρεπουμπλικανός στην Επιτροπή Πληροφοριών της Γερουσίας, έγραψε στο Twitter μετά την έναρξη της εισβολής του Πούτιν στην Ουκρανία ότι: «Μακάρι να μπορούσα να μοιραστώ περισσότερα, αλλά προς το παρόν μπορώ να πω ότι είναι αρκετά προφανές σε πολλούς ότι κάτι δεν πάει καλά με τον Πούτιν. Ηταν πάντα δολοφόνος, αλλά το πρόβλημά του τώρα είναι διαφορετικό και σημαντικό. Θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι αυτός ο Πούτιν θα αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο που θα αντιδρούσε πριν από 5-7 χρόνια».

Προβληματικός «τσάρος»

Αν αυτές οι εκτιμήσεις είναι ακριβείς, τότε ο κόσμος αντιμετωπίζει μια άκρως ανησυχητική κατάσταση, έναν προβληματικό «τσάρο» που έχει στην κατοχή του το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο του κόσμου, όπως υπενθύμισε ο ίδιος στον κόσμο όταν ανακοίνωσε συναγερμό για τις στρατηγικές πυρηνικές αποτρεπτικές του δυνάμεις στις 27 Φεβρουαρίου. Αν ο Πούτιν δεν είναι λογικός αντίπαλος, τότε οι πολιτικές του μπορεί να προκαλέσουν απίστευτα παγκόσμια προβλήματα.

Οπως αναγνώρισαν οι στρατηγοί επί των πυρηνικών πριν από δεκαετίες, η αποτροπή είναι απαραίτητη αλλά δεν είναι πάντα επαρκής (γιατί στη χώρα μας οι λαλίστατοι για άλλη αποτροπή μιλάνε και παραμιλάνε…). Οι αναλυτές και οι θεωρητικοί που εργάστηκαν πάνω σε αυτά τα ζητήματα ήταν σαστισμένοι, ειδικά στο πρόβλημα των μη ορθολογικών αντιπάλων. Οπως το έθεσε ο εκ των κορυφαίων πυρηνικών στρατηγών Χέρμαν Καν το 1962, «Θέλουμε να αποτρέψουμε ακόμη και τους τρελούς». Ο Καν παρηγορήθηκε στο συμπέρασμά του ότι «ο παραλογισμός είναι θέμα βαθμού», οπότε η κλιμάκωση της πυρηνικής αποτροπής μπορεί να εξακολουθεί να εντυπωσιάζει για την «ανάγκη για προσοχή» απέναντι σε παράλογους αντιπάλους.

Επιπλέον, «αν ο παραλογισμός είναι αρκετά περίεργος, τότε οι υφιστάμενοι του παράλογου υπεύθυνοι στη λήψη αποφάσεων είναι αρκετά πιθανό να παρέμβουν». Ο θεωρητικός Πάτρικ Μόργκαν προτίμησε τον όρο «λογικό» από το «ορθολογιστικό» για να καταστήσει σαφές ότι ένας αντίπαλος δεν χρειάζεται να είναι απόλυτα λογικός για να γίνει ορθολογιστικός και να προβλεφθούν οι ενέργειές του. Οι λογικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν στόχους που είναι αναθεματισμένοι με τους δικούς μας, αλλά τους επιδιώκουν με τρόπους που φαίνεται πιθανό να επιτύχουν αυτούς τους στόχους. Μπορεί επίσης να διαπράξουν ανθρώπινα λάθη. Αλλά ακόμη και ο Mόργκαν αναγνώρισε ότι δεν θα είναι κάθε αντίπαλος αρκετά «λογικός» ώστε να σεβαστεί μια αποτρεπτική απειλή. Οι θεωρητικοί της πυρηνικής αποτροπής δεν εντόπισαν ποτέ μια ισχυρή (που να καλύπτει τους πάντες και τα πάντα) λύση.

Ανησυχία

Ευτυχώς, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του Ψυχρού Πολέμου, το πρόβλημα των παράλογων ηγετών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα δεν έγινε ποτέ οξύ και αποφύγαμε τα χειρότερα. Αλλά τώρα η περίεργη συμπεριφορά του Πούτιν μπορεί να το έχει μετατρέψει σε άμεση ανησυχία (ειδικά για τους σοβιετολόγους/ρωσολόγους). Οι επικριτές της θεωρίας της πυρηνικής αποτροπής βρίσκουν όλο το πλαίσιο αβάσιμο. Οι άνθρωποι του πραγματικού κόσμου, λένε αυτοί οι επικριτές, δεν είναι σχεδόν ποτέ «λογικοί» βάσει των αυστηρών ορισμών της οικονομίας και της θεωρίας παιγνίων, σύμφωνα με τους οποίους ένας ικανός ηγέτης μπορεί να επιδιώκει αυθαίρετους ή περίεργους στόχους, αλλά φαίνεται πιο «λογικός» από εκείνον που κάνει λάθη ενώ στοχεύει στόχους που έχουν νόημα και ουσία για εμάς.

Η εισβολή του Πούτιν φαίνεται ότι βασίστηκε σε μια εντελώς λανθασμένη υπόθεση ότι οι Ουκρανοί θα υποδέχονταν Ρώσους στρατιώτες ως απελευθερωτές. Αρα ο Πούτιν κάνει απλώς λάθη ή είναι παράλογος; Ο ισχυρισμός του ότι η ουκρανική κυβέρνηση, της οποίας ηγείται ένας Εβραίος πρώην κωμικός, είναι κατά κάποιον τρόπο «φασιστική» και «ναζιστική» είναι παράλογος, ως και ότι η κυβέρνηση του Κιέβου είναι ναζί και επιδιώκει να την αποναζιστικοποίησει! Ακόμη πιο ακαταλόγιστο είναι το πώς ο Πούτιν φαίνεται να μην είχε προβλέψει πόσο γρήγορα οι ενέργειές του θα τον αποξένωναν από την παγκόσμια κοινή γνώμη. Ωστόσο, όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο Πούτιν είναι απαραιτήτως παράλογος για να πειστεί να αλλάξει πορεία (ή, σύμφωνα με τον Καν, οι υφισταμένοί του μπορεί να επέμβουν και να τον ανατρέψουν καθώς η κατάσταση συνεχίζει να επιδεινώνεται).

Ταυτόχρονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πρέπει να αναλύσουν και την πιθανότητα ότι ακόμη και μπροστά σε αξιόπιστες αποτρεπτικές απειλές (στρατιωτικές ή οικονομικές) ο Πούτιν μπορεί να εκνευριστεί και να ξεσπάσει. Είναι λάθος να υποθέσουμε ότι ένας παράλογος αντίπαλος υποφέρει αναγκαστικά από κάποια διαγνώσιμη ψυχοπαθολογική κατάσταση. Οι αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Πούτιν και ο Βορειοκορεάτης δικτάτορας Κιμ Γιονγκ-ουν έχουν τόσο διαφορετικά κίνητρα από αυτά ενός απλού ανθρώπου ώστε να παραμορφώνουν τους «λογικούς» στόχους τους. Τείνουν να συγχέουν τη συνέχιση της διακυβέρνησής τους με την προσωπική τους επιβίωση, δικαιολογημένα. Η διαιώνιση της κυριαρχίας τους με οποιοδήποτε κόστος ή κίνδυνο πυρηνικού πολέμου είναι ακατανόητη για όλους τους άλλους, αλλά λογική για αυτούς. Επομένως, ενώ η αποκαλυπτική ρητορική του Πούτιν μπορεί να είναι ανησυχητική, δεν είναι απαραίτητα σύμπτωμα ενός διαταραγμένου μυαλού. Για παράδειγμα, ο Πούτιν δήλωσε σε συνέντευξή του το 2018 ότι «αν κάποιος αποφασίσει να εξολοθρεύσει τη Ρωσία, έχουμε το νόμιμο δικαίωμα να τον ανατρέψουμε».

Μπορεί να κλιμακώσει

Ωστόσο, εάν ο Πούτιν δεν είναι λογικός άνθρωπος, τότε οι στρατηγικές που επιβάλλουν το περαιτέρω κόστος, όπως οι καταστροφικές οικονομικές κυρώσεις που συνεχίζουν να σωρεύονται, μπορεί στο τέλος να αποτύχουν να μετριάσουν την κακή του συμπεριφορά. Αντίθετα, άλλοι, πιο ορθολογικοί Ρώσοι μπορεί και αυτοί να χρειαστεί να γίνουν στόχοι κυρώσεων και άλλων δαπανηρών μέτρων που έχουν σχεδιαστεί για να επηρεάσουν τις πολιτικές της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ολο και πιο απομονωμένος και απελπισμένος, ο Πούτιν μπορεί να προσπαθήσει να κλιμακώσει ξαφνικά τη σύγκρουση αντί να υποχωρήσει, θέτοντας σε κίνδυνο αμέτρητους αθώους ανθρώπους. Για να εξηγήσουν αυτή την προδοτική πιθανότητα, οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να σχεδιάσουν το χειρότερο, ελπίζοντας για το καλύτερο. Και ο νοών νοείτω…