Αλλαγή ώρας: Πώς επηρεάζει τον ανθρώπινο οργανισμό

Έρευνα που παρουσιάζει δημοσίευμα της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, αναφέρει ότι η αλλαγή ώρας, «μπορεί να προκαλέσει όλεθρο στην ψυχική και σωματική ευεξία των ανθρώπων βραχυπρόθεσμα», υπογραμμίζει ο Δρ. Τσαρλς Τσάισλερ, καθηγητής Ιατρικής Ύπνου στο Τμήμα Ιατρικής Ύπνου της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ.

Η συγκεκριμένη έρευνα αναφέρεται κυρίως στην αλλαγή από τη χειμερινή σε θερινή ώρα στα τέλη Μαρτίου, αλλά τα συμπεράσματα είναι παρόμοια και στις δύο περιπτώσεις.

«Αυτή η αλλαγή της μίας ώρας μπορεί να μην φαίνεται πολύ, αλλά μπορεί να προκαλέσει όλεθρο στην ψυχική και σωματική ευεξία των ανθρώπων βραχυπρόθεσμα», λέει ο Δρ. Τσαρλς Τσάισλερ, καθηγητής Ιατρικής Ύπνου στο Τμήμα Ιατρικής Ύπνου της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, η αλλαγή ώρας σε θερινή μπορεί να διαταράξει τους κιρκάδιους ρυθμούς, τους φυσικούς 24ωρους κύκλους του σώματος που ρυθμίζουν βασικές λειτουργίες όπως η όρεξη, η διάθεση και ο ύπνος.

Οι κιρκάδιοι ρυθμοί εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την έκθεση στο φως. Η αλλαγή ώρας την άνοιξη προκαλεί αρχικά πιο σκοτεινά πρωινά και πιο φωτεινά απογεύματα. Ωστόσο, το λιγότερο πρωινό φως μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της σεροτονίνης που τονώνει τη διάθεση. Αντίθετα, η έκθεση στο φως αργότερα το βράδυ μπορεί να καθυστερήσει την παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης που σας βοηθά να κοιμηθείτε.

Πολλοί άνθρωποι έχουν επίσης πρόβλημα να προσαρμόσουν το πρόγραμμα ύπνου τους στη νέα ώρα. Τις πρώτες μέρες ή ακόμα και μια εβδομάδα μετά, μπορεί να πάνε για ύπνο αργότερα ή να ξυπνήσουν νωρίτερα από το συνηθισμένο, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει στέρηση ύπνου. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι ο μέσος άνθρωπος κοιμάται 40 λεπτά λιγότερο τη Δευτέρα μετά την έναρξη της θερινής ώρας σε σύγκριση με άλλες νύχτες του χρόνου.

Τί είναι ο κιρκάδιος ρυθμός

Ο κιρκάδιος ρυθμός βοηθά στον έλεγχο του καθημερινού ύπνου και των επιπέδων ενέργειας. Συνδέεται άμεσα με το 24ωρο βιολογικό ρολόι του σώματος και επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες όπως το φως και το σκοτάδι. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο εγκέφαλος λαμβάνει σήματα με βάση το εξωτερικό περιβάλλον και ενεργοποιεί ορισμένες ορμόνες, αλλάζει τη θερμοκρασία του σώματος και ρυθμίζει το μεταβολισμό για να μας κρατήσει σε εγρήγορση ή να μας ωθήσει να κοιμηθούμε. Μερικοί μπορεί να παρουσιάσουν διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό τους εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων ή διαταραχών ύπνου, αλλά η διατήρηση υγιεινών συνηθειών μπορεί να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε καλύτερα σε αυτόν τον φυσικό ρυθμό του σώματός μας.

Πώς λειτουργεί;

Υπάρχουν πολλά συστατικά που συνθέτουν τον κιρκάδιο ρυθμό, ο οποίος αποτελεί έναν από τους 4 βιολογικούς ρυθμούς του σώματος.

Κύτταρα

Πρώτον, τα κύτταρα του εγκεφάλου ανταποκρίνονται στο φως και το σκοτάδι. Τα μάτια καταγράφουν τέτοιες αλλαγές στο περιβάλλον και στη συνέχεια στέλνουν σήματα σε διαφορετικά κύτταρα για το πότε είναι ώρα να κοιμηθούμε ή να ξυπνήσουμε. Αυτά τα κύτταρα στέλνουν στη συνέχεια περισσότερα σήματα σε άλλα μέρη του εγκεφάλου που ενεργοποιούν άλλες λειτουργίες που μας κάνουν πιο κουρασμένους ή μας κρατούν σε εγρήγορση.

Ορμόνες

Ορμόνες όπως η μελατονίνη και η κορτιζόλη μπορεί να αυξηθούν ή να μειωθούν ως μέρος του κιρκάδιου ρυθμού μας. Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που μας προκαλεί υπνηλία και το σώμα μας την απελευθερώνει περισσότερο τη νύχτα και την καταστέλλει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η κορτιζόλη μας κρατά ξύπνιους και το σώμα μας παράγει περισσότερη το πρωί.

Άλλοι παράγοντες

Η θερμοκρασία του σώματος και ο μεταβολισμός είναι επίσης μέρος του κιρκάδιου ρυθμού. Η θερμοκρασία πέφτει όταν κοιμόμαστε και αυξάνεται τις υπόλοιπες ώρες. Από την άλλη, ο μεταβολισμός μας λειτουργεί με διαφορετικούς ρυθμούς κατά την διάρκεια της ημέρας. Άλλοι παράγοντες που μπορούν να τον επηρεάσουν είναι οι ώρες εργασίας, η σωματική δραστηριότητα και οι πρόσθετες συνήθειες ή επιλογές του τρόπου ζωής του κάθε ανθρώπου. Η ηλικία είναι, επίσης, σημαντικός παράγοντας καθώς βρέφη, έφηβοι και ενήλικες βιώνουν τους κιρκάδιους ρυθμούς με διαφορετικό τρόπο.

Πώς συνδέεται η αλλαγή ώρας με την αύξηση των τροχαίων

«Ο διαταραγμένος ύπνος μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται κουρασμένοι και λιγότερο συγκεντρωμένοι», λέει ο Δρ Τσάισλερ.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει, εν μέρει, την αύξηση κατά 6% των τροχαίων ατυχημάτων μετά την αλλαγή της ώρας την άνοιξη, σύμφωνα με μια μελέτη του 2020 στο περιοδικό Current Biology. Ο κακός ύπνος μπορεί επίσης να επιδεινώσει υπάρχοντα προβλήματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή.

Τι μας δείχνουν οι έρευνες

Ειδικότερα ως προς τις τροχαίες συγκρούσεις, τα ερευνητικά δεδομένα παρουσιάζουν μια ετερογενή εικόνα ως προς τις δύο περιόδους αλλαγής της ώρας. Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν ότι περισσότερα ατυχήματα εμφανίζονται στην αλλαγή της ώρας κατά τον Μάρτιο ενώ κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει με την αλλαγή ώρας τον Οκτώβριο. Σύμφωνα με άλλες πηγές, τα θανάσιμα ατυχήματα αυξάνονται τη Δευτέρα όταν η ώρα αλλάζει σε θερινή (τον Μάρτιο), ενώ παρόμοια αύξηση σημειώνεται την Κυριακή, όταν η ώρα αλλάζει σε χειμερινή (τον Οκτώβριο).

Άλλα ευρήματα, ωστόσο, καταδεικνύουν την αύξηση των τροχαίων συγκρούσεων και στις δύο αλλαγές ώρας και ιδιαίτερα την αύξηση συγκρούσεων που σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ, ενώ άλλα δεδομένα υποστηρίζουν ότι η αύξηση σε τροχαίες συγκρούσεις διαρκεί έως και μια εβδομάδα μετά την αλλαγή της ώρας.

Η αιτιολογία για αυτά τα ευρήματα ποικίλει. Οι περισσότερες έρευνες, ωστόσο, προτείνουν ότι η στέρηση ύπνου και η αύξηση συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών είναι δυνατόν να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά, με δυσμενή τρόπο. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η επίδραση της αλλαγής της ώρας σε σχέση με το ωράριο εργασίας των επαγγελματιών οδηγών που εκτελούν δρομολόγια. Συστήνεται οι εν λόγω επαγγελματίες να προσαρμόσουν το ωράριό τους κατάλληλα καθώς η προσθήκη μιας ώρας λόγω της αλλαγής ενδέχεται να επιφέρει κόπωση.

Για τους λόγους αυτούς το Ινστιτούτο υπογραμμίζει ότι είναι πολύ σημαντικό να είμαστε πολύ προσεκτικοί/ές και να λάβουμε όλοι/ες υπόψη τα σημάδια της κόπωσης, τα οποία είναι:

– δυσκολία εστίασης,

– συχνό άνοιγμα – κλείσιμο των ματιών,

– προσωρινή απώλεια μνήμης,

– επαναλαμβανόμενο χασμουρητό,

– τάση του κεφαλιού να πέσει προς τα κάτω,

– αλλαγή λωρίδας και διόρθωση την τελευταία στιγμή

Εάν αντιληφθείτε ότι κάτι από τα παραπάνω συμβαίνει την ώρα που οδηγείτε, σταματήστε αμέσως σε ασφαλές σημείο. Ο καφές, το μάσημα τσίχλας, το φαγητό ή το ανοιχτό παράθυρο δεν είναι αποτελεσματικά ή έχουν περιορισμένη διάρκεια δράσης. Η καλύτερη λύση είναι ένας σύντομος ύπνος 15 – 20 λεπτών σε συνδυασμό με ένα δυνατό καφέ, αφού αυτός θα αρχίσει να επενεργεί μετά τα πρώτα 30 λεπτά από την κατανάλωσή του.

Η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επιφέρει δυσάρεστες συνέπειες σε συνδυασμό με την κόπωση και την υπνηλία, ενώ οι άνθρωποι που ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να είναι σίγουροι ότι δεν δημιουργεί παρενέργειες κατά την οδήγηση. «Η ασφάλεια όλων στους δρόμους είναι προσωπική ευθύνη καθενός από εμάς. Ας μη θέτουμε σε κίνδυνο τον εαυτό μας και τους υπόλοιπους χρήστες των δρόμων», υπογραμμίζει στην ανακοίνωσή του το Ινστιτούτο

Άλλοι πιθανοί κίνδυνοι που αποδίδονται στην αλλαγή ώρας:

• αυξημένος κίνδυνος καρδιαγγειακών συμβάντων και διαταραχών της διάθεσης
• αυξημένος κίνδυνος εγκεφαλικού και εισαγωγής σε νοσοκομείο
• αυξημένη παραγωγή φλεγμονωδών πρωτεϊνών, που βοηθούν τον οργανισμό να ανταποκρίνεται στο στρες
• αυξημένες πιθανότητες για ατυχήματα την εβδομάδα μετά την αλλαγή της ώρας

Πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε καλύτερα

Φροντίζουμε να κοιμηθούμε τουλάχιστον επτά ώρες τη μέρα πριν και μετά την αλλαγή ώρας

Προσπαθούμε να κοιμηθούμε νωρίτερα το βράδυ της Κυριακής αλλά και τις επόμενες ημέρες

Αλλάζουμε ανάλογα τις ώρες των γευμάτων και άλλα “σημάδια χρόνου” για το σώμα μας

Γυρίζουμε το ρολόι μας μπροστά από το μεσημέρι του Σαββάτου (σ.σ. έτσι ώστε να προσαρμοστούμε ευκολότερα αν και αυτή η μέθοδος είναι κερδοφόρα για την αλλαγή κατά τη θερινή περίοδο).