Γράφει ο Στέργιος Πουλερές

Ο Στέφαν Χέρτμανς συγγράφει μια βιογραφία σταχυολογώντας τις αναμνήσεις του παππού του. Αναμνήσεις που του άφησε γραπτώς, αλλά και…ζωγραφικώς. Ο παππούς του έζησε σε δύο αιώνες. Τον 19ο και τον 20ο. Από τα τελευταία στάδια της ανθρώπινης άγνοιας στον αιώνα των ανακαλύψεων και της γνώσης. Μια γνώση που δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο για καλό. Για την ακρίβεια στο πρώτο μισό του αιώνα χρησιμοποιήθηκε μόνο για κακό.

Για τον παππού του Χέρτμανς ήρθε πρώτα ο πόλεμος και μετά η τερεβινθίνη. Γεννημένος το 1890, βρέθηκε σε ηλικία 22 ετών να στρατολογείται και μέσα σε λίγους μήνες να μεταβαίνει από την ηρεμία της Γάνδης στα χαρακώματα των πεδίων μαχών της Ευρώπης. Ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος είχε μόλις ξεκινήσει.

Ο Μαρσιέν ο Φλαμανδός έγινε μέρος ενός αγήματος που κατευθυνόταν στον θάλαμο του ολέθρου. Όταν ξεκίνησε η καταιγίδα, δεν σταμάτησε να μετρά αίμα, νεκρά σώματα, τη σήψη την ίδια. Ναι, η σήψη είχε γίνει μετρήσιμο μέγεθος. Όταν τελείωσε ο πόλεμος και η θητεία του, είχε βρεθεί τρεις φορές κοντά στο θάνατο. Τρεις φορές τον πήραν από το πεδίο της μάχης και τον μετέφεραν σε νοσοκομείο όπου ξύπνησε μετά από μέρες.

Κι αυτός ο άνθρωπος που έπαιξε το παιχνίδι του θανάτου τόσο έντονα, κατάφερε να ζήσει ως τα 90 του. Το πνεύμα του φυσικά αρνήθηκε αρκετές φορές. Και θα είχε νικήσει αν ο Μαρσιέν δεν του παρείχε ένα καταφύγιο στη ζωγραφική. Άρχισε να ζωγραφίζει γνωστούς πίνακες άλλων ζωγράφων επιχειρώντας μικρές αλλαγές στους χρωματισμούς, στην σκίαση. Το ερώτημα όμως δεν είναι γιατί επέλεξε αυτή τη μορφή τέχνης, την μιμητική. Το ερώτημα είναι από τι ήθελε να ξεφύγει.

Δεν είναι μυστικό αυτό που σου τοποθετεί ο πόλεμος στην ψυχή. Για τον Μαρσιέν όμως δεν ήταν μόνο ο απανθρωπισμός λόγω των τόσων νεκρών. Ήταν και η συνήθεια της ζωής. Το δικό του τραύμα δεν ήταν ο όλεθρος, αλλά οι δεσμοί που αναπτύχθηκαν με τους συντρόφους του στα αναχώματα. Δεσμοί που δεν έχουν ανάγκη από καμία πίεση, δεν σε ρωτάνε. Γίνονται από μόνοι τους και γίνονται τόσο στέρεοι που ούτε νάρκη δε μπορεί να τους ξετινάξει.

Μέσα σε αυτόν τον ψυχισμό προστέθηκε και η απώλεια του μεγάλου έρωτα από μια από τις ανίατες ασθένειες της εποχής και κάπως έτσι ο Μαρσιέν έφτασε να απορεί με την αξία της ζωής του. Αναρωτήθηκε τι νόημα υπάρχει να επιτρέπει στον οργανισμό του να αναπνέει. Η τερεβινθίνη του έδωσε την απάντηση.

Το βιβλίο του Χέρτμανς που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη είναι τόσο απλά δομημένο. Είναι όμως απ΄αυτή την απλότητα που εισβάλει παντού μέσα σου και σε κάνει να αναζητάς απαντήσεις.

Το γεγονός ότι ο παππούς του είχε δύο σημειωματάρια με απομνημονεύματα, με έβαλε στη σκέψη του τι μνήμη θα κληροδοτήσουμε εμείς στις επόμενες γενιές. Μάλλον καμία. Όποια μνήμη δεν θα είναι αποτέλεσμα δικής μας συνείδησης, αλλά παθητικών λειτουργιών του σύγχρονου κόσμου. Κι ίσως πια να μην θεωρούμε ότι οι εποχές μας αξίζουν μνήμης. Ίσως να είμαστε πια ανήμποροι να τις τοποθετήσουμε κάπου.

Κι αν συμβαίνει αυτό, τότε το δικό μας πνεύμα θα θελήσει κάτι πολύ περισσότερο από την τερεβινθίνη του Χέρτμανς για να μην ξεσκίσει τη σάρκα μας!

Πόλεμος και Τερεβινθίνη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Μετάφραση Μαργαρίτα Μπονάτσου