Γράφει η Μαρία-Νίκη Γεωργαντά

Επηρεάζει η Covid το κεντρικό νευρικό σύστημα και με ποιον τρόπο; Είναι το νευρικό σύστημα «στόχος» του συνδρόμου long Covid;

Υπάρχει πολλή συζήτηση για αυτό το θέμα, αλλά χρειάζεται περισσότερη έρευνα και παρακολούθηση σε βάθος ετών. Η Covid φαίνεται να μην είναι μόνο μια ασθένεια του αναπνευστικού, αλλά μπορεί να επηρεάσει πολλά άλλα όργανα, όπως την καρδιά, τα νεφρά, την πεπτική οδό και τον εγκέφαλο.
Πολύ πρόσφατα, μια επισκόπηση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science» επισήμανε την ετερογένεια των αποτελεσμάτων για τη μόλυνση από Covid σε επίπεδο εγκεφάλου και την ανάγκη κατανόησης των υποκείμενων παθοφυσιολογικών μηχανισμών, οι οποίοι είναι ακόμη άγνωστοι. Τόσο οι αναλύσεις στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό ζώντων ασθενών με εγκεφαλικά συμπτώματα όσο και οι μεταθανάτιες αναλύσεις του εγκεφάλου ασθενών που πέθαναν από Covid απέτυχαν να ανιχνεύσουν (ή ανίχνευσαν πολύ περιορισμένη συγκέντρωση) το RNA του ιού στον εγκέφαλο. Η νευροφλεγμονή θα μπορούσε να είναι μια έμμεση επίδραση της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού ή, για παράδειγμα, για τον αυξημένο κίνδυνο για εγκεφαλικό, μια επίδραση της αγγειακής δυσλειτουργίας που προκαλείται από τον ιό στον οργανισμό.

Σχετικά με τη μακροχρόνια Covid, πολλές μελέτες βασίστηκαν αποκλειστικά σε αυτοαναφορές ασθενών με Covid που ανέφεραν συμπτωματολογία, όπως κόπωση, άγχος, γνωστικά προβλήματα κ.λπ. Επιτρέψτε μου να υπενθυμίσω ότι η κόπωση είναι πολύ κοινή ύστερα από μόλυνση γενικά, επομένως δεν είναι σαφές εάν υπάρχει κάτι ιδιαίτερο σε αυτήν την κατάσταση μετά την Covid. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένες άλλες μελέτες, για παράδειγμα μία στο περιοδικό «Jama», αμφισβήτησαν την αξιοπιστία των ευρημάτων σχετικά με τη μακροχρόνια Covid. Παραδόξως, πολλοί ασθενείς που ανέφεραν Covid επί μακρόν ήταν νέοι, κάτω των 50 ετών, ή είχαν ήπια Covid. Η long Covid, πρότειναν ορισμένοι συγγραφείς, θα μπορούσε να είναι θέμα ψευδαισθήσεων των ασθενών και όχι απαραίτητα αληθινή κατάσταση (ένα είδος αυταπάτης). Δεν είναι σαφές εάν θα μπορούσε να οφείλεται σε προϋπάρχουσες συνθήκες και, κυρίως, δεν είναι ξεκάθαρη η βιολογία που κρύβεται από πίσω. Οσον αφορά στα ψυχιατρικά συμπτώματα, οι άνθρωποι μπορεί να αντιδρούν πολύ διαφορετικά σε τραυματικές εμπειρίες και αυτό μπορεί να εξαρτάται από τη συννοσηρότητα με κάποια προϋπάρχοντα γενετικά, ψυχιατρικά ή χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Χρειαζόμαστε πιο αυστηρή έρευνα.

Βλέπουμε εξελίξεις στις θεραπευτικές προσεγγίσεις των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Για παράδειγμα, έγκριση στις ΗΠΑ έλαβε νέο φάρμακο για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Υπάρχει ελπίδα για τους ασθενείς με άνοια;

Υπήρξε μεγάλος διχασμός σχετικά με αυτό το φάρμακο και την έγκρισή του από τον FDA στις ΗΠΑ. Το φάρμακο (aducanumab) αναπτύχθηκε από μια εταιρία βιοτεχνολογίας με έδρα τις ΗΠΑ, την Biogen, με την υπόσχεση να μειώσει τα επίπεδα της αμυλοειδούς πλάκας στον εγκέφαλο, έναν τυπικό δείκτη του Αλτσχάιμερ. Αυτό μπορεί να είναι επαναστατικό, αν σκεφτούμε ότι η μείωση των πλακών μπορεί να σημαίνει δράση στη νόσο και όχι μόνο στα συμπτώματα, όπως κάνουν άλλα φάρμακα. Πολλοί επιστήμονες, ωστόσο, αμφισβήτησαν την αποτελεσματικότητα αυτής της θεραπείας και τη γρήγορη οδό έγκρισης, η οποία θεωρήθηκε ασυνήθιστη, ειδικά λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι τα δεδομένα για τα πραγματικά οφέλη μιας τέτοιας θεραπείας δεν φαίνονταν τόσο σταθερά (μόνο μία πολύ μικρή ομάδα μεταξύ των πειραματικών ασθενών έδειξε γνωστικές βελτιώσεις). Ο FDA το ενέκρινε εξαρτώντας την απόφαση με περισσότερη έρευνα σε εννεαετή βάση.

Εκτός από αυτήν τη διαμάχη, οι νευροεκφυλιστικές διαταραχές είναι η «μάστιγα» του σύγχρονου κόσμου. Η έρευνα δεν επικεντρώνεται μόνο στην ανάπτυξη ψυχοφαρμακολογικών μέσων, αλλά και σε εγκεφαλικές διεγέρσεις ή γενετική μηχανική. Μεταξύ των πρόσφατων προόδων, η χειρουργική επέμβαση εν τω βάθει διέγερσης εγκεφάλου (DBS) για τη νόσο του Πάρκινσον έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για τον έλεγχο των κινητικών συμπτωμάτων. Υπάρχει, επίσης, προσδοκία για μη επεμβατική διέγερση. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πόσο χρόνο μπορεί να χρειαστεί για τη θεραπεία αυτών των ασθενειών, αλλά υπάρχουν απίστευτη ελπίδα και πίεση.

Επιδείνωσε η πανδημία τα ψυχικά νοσήματα και, εάν ναι, με ποιον τρόπο;

Υπάρχουν αντικρουόμενα στοιχεία και για αυτό το θέμα. Οι περιορισμοί και η δυναμική της πανδημίας καθόρισαν μεγάλες αλλαγές στην ψυχική και την κοινωνική μας ζωή. Ευνόησαν την παρατεταμένη εμπειρία αρνητικών συναισθημάτων (φόβος, αηδία, λύπη, θυμός). Επιπλέον, οι μηχανισμοί του εγκεφάλου μας επιλέχθηκαν με εξέλιξη στην Παλαιολιθική, πριν από τη μαζική έκθεση σε παθογόνα, επομένως δεν είναι εξοπλισμένοι για να αντιμετωπίσουν το τραύμα των επιδημιών. Οι άνθρωποι ανέφεραν περισσότερα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης κ.λπ. κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε σύγκριση με πριν. Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2020, αμέσως μετά τα πρώτα lockdowns, μια ανασκόπηση από τη Lara Aknin, τον Jamil Zaki και την Elizabeth Dunn, μεταξύ άλλων (ομάδα εργασίας που υποστηρίζεται από το Lancet), ανέφερε ότι τα πράγματα επέστρεφαν στο φυσιολογικό, μετά την επιστροφή σε κανονικές δραστηριότητες. Επιπλέον, τα ποσοστά αυτοκτονιών που υπολογίστηκαν σε 20 έθνη δεν φάνηκαν να αυξάνονται.

Χρειαζόμαστε έρευνα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να παρακολουθήσουμε τι συμβαίνει και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα. Υπήρχε, επίσης, μεγάλη ενασχόληση με τον πιθανό αναπτυξιακό αντίκτυπο της πανδημικής δυσφορίας στα παιδιά και το περιοδικό «Nature» ερεύνησε διαφορετικές εποχές για αυτό, αλλά και αυτό είναι κάτι που θα καταλάβουμε στο μέλλον.

Ο εμβολιασμός έναντι του κορονοϊού εξακολουθεί να έχει εχθρούς. Θεωρείτε ότι θα έπρεπε να καταστεί υποχρεωτικός γενικά για όλο τον ενήλικο πληθυσμό;

Στην Ιταλία, όπου ζω, οι εμβολιασμοί κατά της Covid έγιναν υποχρεωτικοί πρόσφατα για ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου (άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, επαγγελματίες Υγείας, δημόσιοι υπάλληλοι). Είμαι κατά των υποχρεωτικών εμβολιασμών για ενήλικες και γενικά άτομα με ικανότητα. Τα κρούσματα Covid εξακολουθούν να είναι υψηλά, αλλά τα ποσοστά εμβολιασμού στην Ιταλία είναι, επίσης, πολύ υψηλά. Δεν είμαι ακόμη πεπεισμένη ότι αυτή η κίνηση της κυβέρνησης δικαιολογήθηκε ως επιλογή βασισμένη σε στοιχεία. Νομίζω ότι η εισαγωγή περιορισμών, όπως το «πράσινο πάσο», ήταν επαρκής.

Οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί δεν είναι μόνο η έσχατη λύση, όπως είπε ο ΠΟΥ, είναι η ήττα του ακρογωνιαίου λίθου της σύγχρονης βιοηθικής, που είναι η αυτονομία των ασθενών.
Εχουμε ιστορικό κοινωνικών εντάσεων λόγω αυστηρών νόμων υποχρεωτικού εμβολιασμού (Ηνωμένο Βασίλειο, το 1800), που επιβλήθηκαν αμέσως μετά την εισαγωγή του πρώτου εμβολιασμού για την ευλογιά (1796). Υπήρξαν βίαιες μάχες το 1840-96 στο Ηνωμένο Βασίλειο και εκείνη την εποχή γεννήθηκε η αντιεμβολιαστική προπαγάνδα.

Νομίζω ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επενδύσουν περισσότερο σε προγράμματα επιστημονικής εκπαίδευσης, ειδικά στην αριθμητική, στα σχολεία και να σταματήσουν να αφήνουν το έργο στα δημοφιλή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν ότι, εάν εισαγάγουμε τις βασικές αρχές της στατιστικής και της θεωρίας των πιθανοτήτων από πολύ μικρή ηλικία (5-6 ετών), μπορούμε να έχουμε απίστευτα οφέλη για τη μείωση των μελλοντικών γνωστικών προκαταλήψεων και την τάση για ψευδοεπιστήμη. Πολλοί δυτικοί άνθρωποι εξακολουθούν να υποστηρίζουν τον δημιουργισμό. Μας εκπλήσσει που δεν μπορούν να κατανοήσουν βαθιά τα δεδομένα και νιώθουν ότι απειλούνται από τους εμβολιασμούς;

Ο εξελικτικός ψυχολόγος Gerd Gigerenzer το 2015 προσέφερε ορισμένα επιχειρήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν εδώ. Τείνουμε πολύ εύκολα να υποθέσουμε ότι οι μη ειδήμονες είναι παράλογοι, ότι δύσκολα μπορούν να εκπαιδευτούν στην επιστήμη, και πολύ εύκολα υποθέτουμε ότι εκείνοι που επηρεάζουν τις επιλογές μας (π.χ. οι πολιτικοί) είναι καλοπροαίρετοι. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι – μπορεί να εργάζονται για αυτοάμυνα ή σύγκρουση συμφερόντων.