Γράφει ο Δημήτριος Ασημακόπουλος (ΟΜΟΤΙΜΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ)

1 Οι μέχρι τώρα έρευνες δείχνουν ότι η μετάλλαξη «Ο» του SARS-CoV-2 έχει συνολικά πάνω από 50 δομικές αλλαγές στο γονιδίωμα του ιού, όπου ο αριθμός, το είδος και οι θέσεις τους αλλάζουν τη συμπεριφορά του. Οι 36 από αυτές αφορούν την πρωτεΐνη S της ακίδας (η μετάλλαξη «Αλφα» είχε 10 μόνο αλλαγές, η «Γάμμα» 12 και η «Δέλτα» 9), που είναι ο στόχος των εμβολίων και των εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Οι πολλαπλές αλλαγές της «Ο» έχουν αλλάξει τελείως το προφίλ του ιού και στην ουσία έχουμε έναν τελείως καινούργιο ιό. Ειδικότερα, οι αλλαγές της ακίδας καθιστούν ευκολότερη την προσκόλληση του ιού στους κυτταρικούς υποδοχείς ACE2 και την είσοδό του στα ανθρώπινα κύτταρα για πολλαπλασιασμό. Παράλληλα, οι αλλαγές αυτές βοηθούν στο «καμουφλάρισμα» του ιού καθιστώντας τον δύσκολα αναγνωρίσιμο από τα εξουδετερωτικά αντισώματα που αναπτύσσει ο οργανισμός μας έπειτα από εμβολιασμό ή ύστερα από νόσηση. Ακόμη οι αλλαγές αυτές καθιστούν πρακτικά αναποτελεσματικά τα μονοκλωνικά αντισώματα και τον υπεράνοσο ορό αναρρωνυόντων ασθενών που χρησιμοποιούμε για την αντιμετώπιση βαρέως πασχόντων ασθενών. Επί του παρόντος, μόνο το μονοκλωνικό αντίσωμα Sotrovimab φαίνεται να παραμένει αποτελεσματικό κατά της μετάλλαξης «Ο».

2 Η μετάλλαξη «Ο» χαρακτηρίζεται από πολύ μεγαλύτερη μεταδοτικότητα από οποιαδήποτε άλλη μετάλλαξη που προηγήθηκε, μιας και παρουσιάζει διπλασιασμό των κρουσμάτων κάθε 2-3 ημέρες (περιοδικό «Lancet R M»). Αυτό σημαίνει ότι σε λίγο χρονικό διάστημα θα προσβληθεί πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων. Μελέτη από το Χονγκ Κονγκ δείχνει ότι ο ιός με τη μετάλλαξη «Ο» πολλαπλασιάζεται 70 φορές ταχύτερα από τη μετάλλαξη «Δέλτα», ενώ, σύμφωνα με το περιοδικό «Nature», η «O» μπορεί να μολύνει 3 έως 6 φορές περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι η «Δέλτα», κατά την ίδια χρονική περίοδο. Αλλωστε, ο δείκτης μεταδοτικότητας R0 (που αδρά δείχνει ένα μολυσμένο άτομο πόσα άλλα άτομα μπορεί να μολύνει), ενώ για το αρχικό στέλεχος ήταν 2,5 και για τη «Δέλτα» λιγότερο από 7, για την «Ο» φαίνεται να είναι 10.

2 Τόσο οι εμβολιασμοί όσο και η προηγούμενη νόσηση από κορονοϊό δεν προστατεύουν από νέα μόλυνση με τη μετάλλαξη «Ο», μιας και αυτή παρουσιάζει την ικανότητα της «ανοσοδιαφυγής», της αγνόησης δηλαδή των κυκλοφορούντων εξουδετερωτικών αντισωμάτων (περιοδικό «JAMA»). Τα μέχρι σήμερα δεδομένα δείχνουν ότι οι 2 δόσεις εμβολιασμού προφυλάσσουν πολύ λίγο από τη μόλυνση με τη μετάλλαξη «Ο», ενώ η 3η δόση φαίνεται να προσφέρει μεγαλύτερη προστασία.

3 Η μετάλλαξη «Ο» προκαλεί ήπια νόσηση. Δεδομένα τόσο από τη Ν. Αφρική όσο και από τη Σκωτία και το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν ότι η νόσηση από τη μετάλλαξη «Ο» σπάνια οδηγεί σε νοσηλεία σε νοσοκομείο, ενώ ακόμα σπανιότεροι είναι και οι αναφερθέντες θάνατοι. Η αγγλική μελέτη (από το Imperial College του Λονδίνου) και η μελέτη της Σκωτίας (από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου) δείχνουν σαφώς τον σημαντικά μικρότερο κίνδυνο νοσοκομειακής νοσηλείας. Ειδικότερα, τα συμπεράσματα από τη μελέτη της Σκωτίας δείχνουν ότι ο κίνδυνος νοσοκομειακής νοσηλείας ήταν 60% μικρότερος με τη μετάλλαξη «Ο» σε σύγκριση με αυτήν της «Δέλτα». Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγει και η μελέτη του Imperial College του Λονδίνου, η οποία έδειξε ότι οι ασθενείς με μετάλλαξη «Ο» είχαν 20% μικρότερη πιθανότητα προσφυγής στο νοσοκομείο και 40% μικρότερη πιθανότητα να νοσηλευτούν έστω και μία ημέρα σε νοσοκομείο.

4 H μετάλλαξη «O» χαρακτηρίζεται από προσβολή, κυρίως, του ανώτερου αναπνευστικού και λιγότερο των πνευμόνων, του ΚΝΣ ή του καρδιαγγειακού. Ερευνητές από το Χονγκ Κονγκ διαπίστωσαν ότι η μετάλλαξη «Ο» αναπαράγεται 70 φορές πιο γρήγορα από τη «Δέλτα» στους βρόγχους αλλά 10 φορές πιο αργά από τη «Δέλτα» στα κύτταρα των πνευμόνων. Αυτά φαίνεται να εξηγούν τόσο την «εκρηκτική εξάπλωση» της «Ο» όσο και το γιατί θεωρείται λιγότερο σοβαρή ασθένεια. Υποστηρίζεται ότι πολλαπλασιάζεται στον στοματοφάρυγγα και τους παραρρίνιους κόλπους. Ο εντοπισμός και η εύκολη αναπαραγωγή της μετάλλαξης «Ο», κυρίως, στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα συμβάλλουν στην αποβολή περισσότερων μολυσματικών αναπνευστικών σωματιδίων προς το περιβάλλον, με τον βήχα, το φτέρνισμα και την ομιλία, με αποτέλεσμα να διασπείρεται ευκολότερα στην κοινότητα και να μολύνει περισσότερα άτομα. Στην εγκατάσταση του ιού, κυρίως, στο ανώτερο αναπνευστικό (μύτη, φάρυγγας) οφείλεται και η συχνότερη εμφάνιση συμπτωμάτων από το σύστημα αυτό (ρινική καταρροή, πονόλαιμος, βήχας, φτερνίσματα) που μοιάζουν με αυτά του κοινού κρυολογήματος.

ΓΙΑΤΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ότι η μετάλλαξη «Ο» μπορεί να είναι η τελευταία και η πιο καθοριστική για την εξέλιξη της πανδημίας Covid-19.

1 Η ιστορική αναδρομή στις πανδημίες που έχουν πλήξει στο παρελθόν την ανθρωπότητα, όπως π.χ. αυτές της γρίπης, δείχνει ότι με την πάροδο του χρόνου οι ιοί προοδευτικά «εκφυλίζονται», δηλαδή χάνουν τη νοσογόνο δύναμή τους, προκαλούν λιγότερο σοβαρή νόσηση και παύουν να επιβαρύνουν τα υγειονομικά συστήματα. Αυτό πρακτικά σημαίνει λήξη της πανδημίας.

2 Στη Ν. Αφρική η μετάλλαξη «Ο» εμφανίστηκε στις αρχές Νοεμβρίου, τα κρούσματα κορυφώθηκαν μέσα σε έναν μήνα χωρίς το υγειονομικό τους σύστημα να υποστεί κάποια σημαντική επιβάρυνση και χωρίς να πάρουν κάποιο περιοριστικό μέτρο, ενώ τα κρούσματα ήδη από τα μέσα Δεκεμβρίου άρχισαν να μειώνονται (περιοδικό «BMJ»). Την ίδια διαδρομή φαίνεται να ακολουθεί η μετάλλαξη «Ο» και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Στο Ηνωμένο Βασίλειο π.χ., που αποτέλεσε και το επόμενο hotspot της πανδημίας από μετάλλαξη «Ο», καθημερινά προσμετρούνται πάνω από 100.000 νέα κρούσματα, χωρίς αυτήν τη στιγμή να καταγράφεται σημαντική επιβάρυνση του υγειονομικού συστήματος, παρότι δεν έχουν παρθεί ιδιαίτερα περιοριστικά μέτρα. Στη Δανία τα κρούσματα με μετάλλαξη «Ο» κορυφώθηκαν μέσα σε δύο εβδομάδες και σταθεροποιήθηκαν με τάσεις καθόδου. Τα ευρήματα αυτά οδήγησαν επιστήμονες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να εκφράσουν ανοιχτά την ελπίδα τους ότι μέσα στο 2022 η πανδημία Covid-19 θα πάψει να μας κρατά αιχμάλωτους σε ασφυκτικό κλοιό.

3 Οι ειδικοί συμφωνούν ότι με τη μετάλλαξη «Ο» θα περάσουμε γρήγορα από τη φάση της πανδημίας στην ενδημική φάση ακολουθώντας ανάλογη πορεία με αυτήν της γρίπης, αρκεί να δοθεί η δυνατότητα να εμβολιαστούν και οι τεράστιοι πληθυσμοί του Τρίτου Κόσμου που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα προμήθειας των εμβολίων.

4 Hδη εγκρίθηκαν στις ΗΠΑ ειδικά αντιιικά φάρμακα, π.χ. το Paxlovid, το οποίο χορηγούμενο έγκαιρα σε νοσούντα άτομα μειώνει κατά 89% τον κίνδυνο νοσοκομειακής νοσηλείας. Τα εμβόλια παραμένουν το πιο σημαντικό εργαλείο για τη μετάβαση της πανδημίας στην επόμενη φάση, οι εξαιρετικά μεταδοτικές μεταλλάξεις «Δέλτα» και «Oμικρον» (σχεδόν τόσο μεταδοτική όσο η ιλαρά) απαιτούν όμως αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού πάνω από 80% – 85% («JAMA») για ολόκληρο τον ανθρώπινο πληθυσμό του πλανήτη «χωρίς ανισότητες», σε συνδυασμό με τη σωστή τήρηση των μέτρων πρόληψης.