Τότε, που η ασιατική ή ισπανική γρίπη, όπως γίνεται γνωστή, σκοτώνει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, στα τέλη της δεκαετίας του ‘10, απώλειες που σε κάποιες χώρες ξεπερνούν και αυτές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Παρότι δεν μπορεί να υπάρξει ακριβής αριθμών θυμάτων, αφού λόγω του Παγκοσμίου Πολέμου οι κυβερνήσεις αποφεύγουν να δώσουν στοιχεία για να μην πανικοβάλουν τους πολίτες, τα θύματα στην Ελλάδα είναι μεν αρκετά, αλλά λιγότερα από εκείνα άλλων χωρών, αφού η γρίπη φτάνει στα μέρη μας λίγο πριν κλείσει τον κύκλο της, το 1920, όταν ανακαλύπτεται η αντιγριπική θεραπεία. Μάλιστα, ένα μέρος αυτών των απωλειών δεν είναι θύματα της ασθένειας, αλλά φαρμάκων, παρασκευασμάτων και ιατρικών πειραμάτων που γίνονταν εκείνο το διάστημα. Η παντελής απουσία ουσιαστικού φαρμακευτικού μέσου αντιμετώπισης της νόσου σπείρει απόγνωση στον κόσμο που «θερίζουν» έμποροι, απατεώνες, φαρμακοτρίφτες, θαυματοποιοί, κομπογιαννίτες αλλά και γιατροί της εποχής.

Οι επίσημες ανακοινώσεις μάλλον επιτείνουν τον πανικό αφού επιβεβαιώνουν την ανυπαρξία θεραπευτικού φαρμάκου καθώς προτείνουν μόνο προληπτικά μέτρα αντιμετώπισης: «Το μικρόβιον της γρίππης μεταδιδόμενον διά του αέρος δεν είνε δυνατόν ν’ απομονωθή. Εφόσον δε, δεν υπάρχει φάρμακον, το οποίον θα θανατώνη τούτο, ούτε εμβόλιον προληπτικόν η άμυνα κατά της γρίππης δεν είνε ευχερής. Τουλάχιστον κρατικά μέτρα δεν δύνανται να φέρουν άμεσον αποτέλεσμα. Τα άτομα δέον να λαμβάνουν αφ’ εαυτών τα υποδεικνυόμενα μέτρα. Και συγκεντρούνται ταύτα εις ένα και μόνον σχεδόν: την αποφυγήν των συγκεντρώσεων. Είνε το μόνον φάρμακον».

Τα κρούσματα είναι τόσα που πολλοί γιατροί, εκμεταλλευόμενοι την έκρυθμη κατάσταση, ζητούν, όπως γράφει εφημερίδα των ημερών, προκαταβολή για την ιατρική επίσκεψη: «Το δεινότερον είναι η πλήρης έλλειψις φαρμάκων και αυτής της κινίνης η ανεπάρκεια και ακόμη η αναπτυχθείσα ατυχώς αισχροκέρδεια μεταξύ των ιατρών τινών οίτινες ζητούν δι’ εκάστην επίσκεψην 20 δραχμών προκαταβολήν. Εξαίρεσιν αποτελεί ο ιατρός κος Σακαλής, προθύμως σπεύδων παντού». Ακόμα και αυτοί που φαίνονται τυχεροί βρίσκοντας τον ιατρό Σακαλή, έχουν ν’ αντιμετωπίσουν άλλοτε την έλλειψη του κινίνου και άλλοτε τη νόθευσή του: «Το κινίνο δε δυσεύρετον, προς 10 λεπτά ο κόκκος και αυτόν νοθευμένο με σόδαν».

Τα πειράματα και οι ιατρικές πατέντες δίνουν και παίρνουν. Το πρώτο διάστημα εκδήλωσης της γρίπης εμφανίζεται ένα νέο «θαυματουργό» φάρμακο που «ανεκάλυψεν ότι αιτία της γρίπης είναι στρεπτόκοκκος, όστις καταστρέφεται ασφαλώς με ενέσεις διαλύσεως άχνης υδραργύρου (σουπλιμέ)» αλλά λίγο καιρό μετά έρχεται η διάψευση των προσδοκιών: «Φέρουσιν εις γνώσιν υμών, ότι κατόπιν διαταγής του υπουργείου των Εσωτερικών, εκδοθείσαν κατόπιν γνωμοδοτήσεως του Ιατροσυνεδρίου, δέον να αποφεύγητε την χρήσιν του υδραργύρου κατά της γρίπης, λόγω των δυσαρέστων αποτελεσμάτων, άτινα η εφαρμοσθείσα εσχάτως διά του υδραργύρου επέφερεν».

Το ιατρικό κενό έρχεται να καλύψει το εμπόριο ελπίδας που «βαφτίζει» φάρμακο οποιαδήποτε ευρεσιτεχνία μπορεί να φανταστεί κανείς: «Ξένος στρατιωτικός ιατρός, υπηρετών εις τα στρατιωτικά νοσοκομεία της πόλεως, θεραπεύει τους γριπιώντας, δίδων καθημερινώς κατά την αρχήν της ασθενείας εις τους πάσχοντες 200 εκατοστόγραμμα χυμού κοπανισμένου κρομμύου, αναμεμιγμένου, εις τρεις δόσεις εντός θερμού τεΐου. Ο πυρετός πίπτει εντός 2 ημερών. Επί 80 ασθενών, υποβληθέντων εις την θεραπείαν ταύτην, ουδείς απέθανεν». Κάποιος φοιτητής νοσηλευτικής προτιμά να μην προβληματιστεί για τη δημιουργία νέου σκευάσματος, αφού μπορεί να προσδώσει θεραπευτικές ιδιότητες στο νερό: «Τη γρίπη θεραπεύει απλούστατα και συντομότατα το ΝΕΡΟ, διά της μεθόδου της εφιδρώσεως. Οδηγίες στέλλονται δωρεάν εις τον ζητούντα». Οι εφημερίδες κατακλύζονται από τέτοιου είδους αντιγριπικές πατέντες: «Εναντίον της γρίπης χρειάζεται ενίσχυσις του οργανισμού και ελαφρό στομάχι. Τοιαύτα επιτυγχάνονται μονάχα διά της χρήσεως των φαρινών εξ οσπρίων και ορύζης της μάρκας EXCELSIOR ALFA». Αλλοι ελπίζουν στη… μαυροδάφνη: «Τη γρίπη εξασθενεί και η Μαυροδάφνη-Τουλ Κεφαλληνίας, που είναι γεγονός ότι επαναφέρει τας δυνάμεις». Μέχρι και τα μολυβένια στρατιωτάκια επιστρατεύονται -στην κυριολεξία- στη μάχη κατά της γρίπης: «Ευρέθη το φάρμακο κατά της γρίπης διά τα μικρά παιδάκια. Είναι οι μολύβδινοι στρατιώται με τους οποίους παίζοντα απασχολούνται και δεν τρέχουν στους δρόμους να πουντιάσουν».

Οι περισσότεροι στρέφουν το βλέμμα τους σε κάποιο μαγικό φάρμακο που θα σταματήσει την πανδημία στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα κάθε λίγο να εμφανίζονται ειδήσεις από διάφορες χώρες ότι βρέθηκε η κατάλληλη αντιγριπική θεραπεία. Επιτήδειοι αξιοποιούν τη σύγχυση και διαφημίζουν φάρμακα «πασπαρτού» διά πάσα νόσο μεταξύ των οποίων φυσικά και η γρίπη: «Οι διασημότεροι γιατροί της υφηλίου θεραπεύουσι τα πνευμονικά νοσήματα ήτοι γρίπην, βήχα, βρογχίτιδα, βρογχοπνευμονίαν, πνευμονίνα, πλευρίδα, κοκίτη κ.λπ. Ειδικότης αναγνωρισμένη παρ’ όλων των ιατρικών ακαδημιών του κόσμου».

Ιδια τραγική είναι η κατάσταση και στην επαρχία, με αναφορές ότι «πανικός έχει καταλάβη την πόλη της Πάτρας», ενώ ο αριθμός των θυμάτων που αναφέρει δημοσίευμα της εποχής για την περιοχή του Βαρθολομιού στον Νομό Ηλείας είναι απίστευτα, αφού μιλά για 700 κρούσματα μέσα σε ένα μήνα εκ των οποίων τα 150 θανατηφόρα. Αντιμετώπιση των παραπάνω: μαντζούνια, βδέλλες, σκόρδα, ξεματιάσματα, γιατροσόφια, βεντούζες, γαργάρες, τακτική αλλαγή εσωρούχων, αλλά και πλήθος φημών που κάποτε σκορπούν τον πανικό.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι γιατροί του Δήμου Αθηναίων αναφέρουν ότι τα περισσότερα κρούσματα παρουσιάζονται στις μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις και όχι στις λαϊκές και εργατικές περιοχές. Θύμα της ισπανικής γρίπης της περιόδου είναι και ο κορυφαίος σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής που χάνει τη ζωή του μετά από αιφνίδια επιδείνωση της υγείας του τον Αύγουστο του 1920 στο εξοχικό του στο Νέο Φάληρο.

Συμβουλές για γαργάρες

Σε όλη τη διάρκεια έξαρσης της ισπανικής γρίπης η Πολιτεία, μέσω του Ιατροσυνεδρίου, που αποτελεί συμβουλευτικό σώμα, εκδίδει συνεχείς ανακοινώσεις οι οποίες επιχειρούν την αποτροπή μετάδοσης της νόσου και όχι τη θεραπεία της. Ετσι, συνιστάται αποφυγή των μαζικών συναθροίσεων «διότι η νόσος αύτη είναι ιδιαιτέρως μεταδοτική από άτομο εις άτομο διά των σταγονιδίων των εκπεμπομένων κατά τον βήχα», αποφυγή «πάσης ψύξεως» καθώς και άμεση κατάκλιση σε όσους αισθανθούν αδιαθεσία.

Οι πιο απλοί φαρμακευτικοί τρόποι αντιμετώπισης είναι οι γαργάρες από το στόμα και οι εισπνοές καμφοράς από τη μύτη. Οι γαργάρες γίνονται με απλό μαγειρικό αλάτι ή άλλες χημικές ενώσεις (βορικό νάτριο, οξυγονούχο νερό, χλωρικό κάλιο κ.λπ.). Για όσους θέλουν να αντιμετωπίσουν προληπτικά από το σπίτι τον κίνδυνο παρέχονται αντίστοιχες συμβουλές: «Οι γαργαριζόμενοι συνήθως ανυψούσι την ράχην της γλώσσης προς τον ουρανίσκον και εμποδίζουσιν ούτο το υγρόν να φθάση στα αμυγδαλάς τας οποίας κυρίως πρέπει να διαβρέξη. Ούτω σπαταλώσιν ανωφελώς μεγάλην ποσότητα του προς γαργαρισμούς διαλύματος και θορυβούσι μάλλον διά τίποτε ή δι’ ελάχιστον. Ενώ αν γνωρίζωσι να καταβιβάζωσι τη γλώσσα εκουσίως, το ύδωρ του γαργαρισμού θα διέλθη άνευ θορύβου μέχρι του οπισθίου τοιχώματος του φάρυγγος, και μέχρι της επιγλωτίτιδος και θα διαβραχώσιν ούτω καθ’ ολοκληρίαν αι αμυγδαλαί διά του απολυμαντικού διαλύματος. Τρεις μόνον γαργαρισμοί δι’ ημέρας, πρωίαν, μεσημβρίαν και εσπέραν, αρκούσιν γενικώς προς αποφυγήν της μολύνσεως».

Από τον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής