Καλύτερα να μη μιλήσουμε για υποδομές, αφού χαρακτηριστικά η Αθήνα μέχρι και τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ξεδιψά ακόμα το υδραγωγείο που κατασκευάζεται από τους Αδριανό και Πίο Αντώνιο τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Η ανενεργή ουσιαστικά κατασκευή κατεδαφίζεται μόλις το 1778 από τον Τούρκο βοεβόδα της Αθήνας, Αλή Χασεκή, και τα υλικά της χρησιμοποιούνται στην οχύρωση της πόλης. Οι μόλις επτά βρύσες που διαθέτει η Αθήνα δεν αρκούν για τους ελάχιστους κατοίκους της, πολύ δε περισσότερο για τον αυξανόμενο πληθυσμό της μετά το 1834, που γίνεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Ανυδρο καλοκαίρι

Τα πράγματα χειροτερεύουν σε περιόδους λειψυδρίας, που δεν είναι λίγες, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Το πρώτο άνυδρο καλοκαίρι της Αθήνας ως πρωτεύουσας έρχεται το 1836 και όσοι το ζουν μιλούν γι’ αυτό με απόγνωση, όπως ο Αγγλος περιηγητής σερ Αρθουρ Ελινγκτον που γράφει στο ημερολόγιό του: «Η Αθήνα πάντα υπέφερε από έλλειψη νερού. Αυτόν τον χρόνο όμως θα έλεγε κανένας ότι έπεσε κατάρα. Είναι σπάνιο πράγμα να βρεις ένα ποτήρι νερό. Και αν το βρεις, εκτός που είναι θολό και ζεματάει, το πληρώνεις με χρυσάφι. Η πόλη μοιάζει με Σαχάρα. Ολοι είναι διψασμένοι και προσπαθούν να ξεδιψάσουν με χυμούς από φρούτα. Ευτυχώς, τούτα αφθονούν. Σταφύλια, πεπόνια, καρπούζια, βερίκοκα και πολλοί άλλοι ευλογημένοι καρποί αντικαθιστούν το νερό, αλλά για πολύ λίγο. Μόλις πιεις τον χυμό αρχίζεις πάλι να διψάς περισσότερο από πριν. Η Αθήνα θα μπορούσε να ήταν παράδεισος αληθινός αν είχε νερό ή τουλάχιστον αν έβρεχε λίγο, ώστε να γεμίζουν οι κάτοικοι τις στέρνες και τα λαγήνια τους. Αλλά ο παράδεισος αυτός δεν θα γίνει ποτέ, αφού ο Θεός δεν καταδέχεται, όπως ανέφερα πιο πριν, να ρίξει μερικές από τις σταγόνες Του».

Λύση δροσιάς στη λειψυδρία αποτελούν οι πλούσιες πηγές σε Πεντέλη και Πάρνηθα, στις οποίες όμως πρόσβαση έχουν μόνο όσοι διαθέτουν μέσα μεταφοράς -άμαξες, άλογα και υπηρετικό προσωπικό-, ενώ παραμένουν απλησίαστες για τους πολλούς, λόγω απόστασης και ληστών που τις λυμαίνονται. Οι περισσότεροι περιορίζονται στις δημόσιες κρήνες, που, παρότι αυξάνονται, παραμένουν σταθερά λιγότερες από τις πληθυσμιακές ανάγκες. Δημοφιλέστερη εξ αυτών είναι η λεγόμενη «Μπουμπουνίστρα», που βρίσκεται στη σημερινή θέση του Εθνικού Κήπου. Στην οδό Πανδρόσου δίπλα στο τουρκικό τζαμί υπάρχει οκτάγωνη βρύση, κοντά στη Ριζάρειο Σχολή βρύση που αποτελεί δώρο της Δούκισσας της Πλακεντίας, ενώ στη γωνία Σοφοκλέους και Γερανίου υπάρχει πηγάδι που ανοίγεται πάνω σε παλιό υδραγωγείο, όπου η άντληση γίνεται με γερανό (από εκεί παίρνουν το όνομα η περιοχή και η οδός Γερανίου, αφού γεράνι σημαίνει ύπαρξη νερού σε χαμηλό βάθος).

Εκτός των 55 δημοτικών βρυσών υπάρχουν και αρκετές ιδιωτικές, οι οποίες στην πορεία ονοματίζουν και τις οδούς όπου βρίσκονται. Στη συμβολή Λέκκα και Κολοκοτρώνη υπάρχει η βρύση της οικογένειας Λέκκα, ενώ Ευαγγελιστρίας και Καλαμιώτου η πηγή της οικογένειας Καλαμιώτου. Ιδιωτικές ή δημόσιες, οι βρύσες που, κατά τον Δημήτρη Καμπούρογλου, «…είναι μαρμάρινες με μια σιωπηλή μεγαλοπρέπεια κι ένα ανάγλυφον ψάρι με μεγάλους κρουνούς, σαν να επρόκειτο να περάσουν από εκεί ορμητικοί χείμαρροι», στην πραγματικότητα όταν λειτουργούν (τρεις ή τέσσερις φορές την εβδομάδα, συνήθως τις νυχτερινές ώρες) προσφέρουν νερό χωρίς πίεση που τραβιέται με χειροκίνητες αντλίες.

Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για να ξεδιψάσει η πρωτεύουσα γίνεται όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης επιχειρεί, χωρίς αποτέλεσμα, να φέρει νερό από τη Στυμφαλία Λίμνη, ενώ οι γεωτρήσεις στο έρημο Θριάσιο Πεδίο κοστίζουν πολλά χρήματα έχοντας ως αποτελέσματα μόλις εκατό οκάδες υφάλμυρο νερό. Η Αττική διαθέτει αρκετές υπόγειες πηγές, αλλά η παντελής έλλειψη υποδομών στρέφει τους διψασμένους Αθηναίους στο εμπόριο. Ιδίως το καλοκαίρι οι δρόμοι της πόλης γεμίζουν από πλανόδιους νερουλάδες, που με κάρα ή μεγάλα κανάτια και φλασκιά αναζητούν διψασμένους κατοίκους που χρυσοπληρώνουν ένα ποτήρι νερό. Οσοι τυχεροί διαθέτουν κάποιο πηγάδι στο χωράφι τους το νοικιάζουν πανάκριβα στον δήμο, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ύδρευση.

Οριστική λύση στο πρόβλημα της λειψυδρίας δίνεται μόλις το 1924. Τότε, υπογράφεται σύμβαση για τη δημιουργία της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα, με την αμερικανική εταιρία Ούλεν και την Τράπεζα Αθηνών να χρηματοδοτούν το έργο με δάνειο 10 εκατ. δολαρίων και επιτόκιο 8% εξοφλητέο σε 22 χρόνια. Πράγματι, η τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα εγκαινιάζεται το 1931 ξεδιψώντας, επιτέλους, την Αθήνα και τον Πειραιά, που αφήνουν πίσω τους εποχές που, όπως γράφουν οι εφημερίδες, το νερό «…χύνεται κατά σταγόνας εν είδει αγιάσματος».

«Θολόν και ακάθαρτον το νερό της πόλεως»

Ακόμα και όταν το πολύτιμο νερό φτάνει μετά κόπων και βασάνων στα σπίτια των πόλεων, όχι μόνο δεν είναι καθόλου ασφαλές για την υγεία τους, αλλά πολλές φορές αποτελεί υγειονομική βόμβα. Οι αγωγοί είναι γεμάτοι ρήγματα που επιτρέπουν την κάθε είδους παρείσφρηση… Το 1907 ο δήμαρχος Αθηνών, Σπύρος Μερκούρης, έχει τεράστιο πολιτικό πρόβλημα να δικαιολογήσει πώς από τον αγωγό νερού πετάγονται μέσα σε σπίτι της οδού Ευριπίδου 25 γυρίνοι… Το 1917 χρειάζονται τέσσερις ημέρες για να βρεθεί ο φύλακας του υδραγωγείου Πατησίων πνιγμένος μέσα σε αυτό, με τους κατοίκους να εξακολουθούν αμέριμνοι να πίνουν από εκεί νερό…

Αρκετά σοκαριστικό για την κατάσταση των υδραγωγείων της εποχής είναι το ρεπορτάζ εφημερίδας της περιόδου που ζητά από την Πολιτεία να αυξήσει τα μέτρα φύλαξής τους, αφού μέσα τους βρίσκονται σκουλήκια, ακαθαρσίες, ενώ άλλοι πλένουν εκεί τα πόδια και τα ρούχα τους…

«Το νερόν της πόλεως εις τινά θολόν και ακάθαρτον. Τούτο βέβαια προέρχεται κατά μέγα μέρος από τινάς αίτινες διά να λάβουν νερόν ανοίγουν διαφόρους οπάς εις τα υδραγωγεία, όπου έπειτα οι παίδες ρίπτουν λίθους και ακαθαρσίας. Το δε νερόν της βρύσεως πλησίον του στρατώνος επάνωθεν της Αγοράς παρά τω λουτρώ έχει σκώληκας ως εκ της ακαθαρσίας. Ομοίως δε το νερόν του πηγαδιού επάνωθεν της οικίας Γ. Γενναδίου. Παρετηρήθη δε επίσης ότι τα υδραγωγεία είναι εις πολλά μέρη ανοιχτά και ως εκ τούτου ωφελούμενοι πολλοί ασυνείδητοι απέρχονται εκεί μεν διά να πλύνουσι τα φορέματά των, άλλοι δε τους πόδας και άλλας ανάγκας των να εκπληρώσωσιν, επειδή δε το ύδωρ τούτο χρησιμεύει διά τας ανάγκας των κατοίκων, προτρέπομεν την αρμοδίαν αρχήν να λάβει σύντομα μέτρα όπως κλεισθώσι ασφαλώς όλα τα ανοιχτά μέρη των υδραγωγείων».

Ειδήσεις σήμερα