Από το ίδιο ηλεκτρονικό «βήμα», η δρ Νεοελληνικής Ιστορίας του ΑΠΘ, Σωτηρούλα Βασιλείου, υπογράμμισε ότι «οι εικαστικές πηγές συνηγορούν στην πολυμορφία του κόσμου των παλαιών αγωνιστών και την πολλαπλότητα των διαδρομών τους».

Οι όψεις του ηρωισμού στον δημόσιο λόγο των εφημερίδων της Επανάστασης και οι απεικονίσεις της μετεπαναστατικής πορείας των αγωνιστών του 1821 ήταν δύο από τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εισηγήσεις της διαδικτυακής εκδήλωσης. Συνολικά, 13 νέοι ερευνητές του ΑΠΘ, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και νέοι διδάκτορες παρουσίασαν πρωτότυπες εργασίες. Πρόκειται για τα αποτελέσματα ερευνητικού έργου, το οποίο εκπονήθηκε με την ευγενική χορηγία της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, στο πλαίσιο των δράσεων της «Πρωτοβουλίας 1821-2021», προκειμένου να ενισχύσει τη στοχευμένη έρευνα πεδίου.

» Κωνσταντίνος Διώγος

Ο δρ Νεότερης Ιστορίας του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Διώγος, μελέτησε και παρουσίασε τις όψεις του ηρωισμού στον δημόσιο λόγο των εφημερίδων της Επανάστασης. Στόχος ήταν να διερευνήσει, μέσα από τον δημόσιο λόγο τριών εφημερίδων της Επανάστασης (Ελληνικά Χρονικά, Φίλος του Νόμου, Εφημερίς των Αθηνών), τη διαμόρφωση, το περιεχόμενο και τη λειτουργία του ηρωικού προτύπου. «Στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 το περιεχόμενο του ηρωισμού νοηματοδοτήθηκε εκ νέου. Στο επίκεντρο βρέθηκαν κριτήρια νεωτερικά, που προέρχονταν από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση και που εξυπηρετούσαν τόσο τις ανάγκες του Αγώνα όσο και τα προτάγματα που έθετε η εθνική ιδεολογία και η ανάγκη συγκρότησης έθνους-κράτους», είπε.

Σύμφωνα με την εισήγησή του, οι εφημερίδες της Επανάστασης καλλιέργησαν συνειδητά τον ηρωικό λόγο, προβάλλοντας συστηματικά στις σελίδες τους το ήθος των ηρώων και τις γενναίες πράξεις στα πεδία των μαχών, ως μέσο εμψύχωσης και καλλιέργειας του πατριωτισμού. Ηρωισμός και πατριωτισμός αναδείχθηκαν σε υπέρτατες ατομικές και κοινωνικές αξίες. Γρήγορα καθιερώθηκε ένα «ηρωικό πρότυπο», που απέδιδε στους ήρωες συγκεκριμένες ιδιότητες, χαρακτηριστικά και κίνητρα. Σύμφωνα με αυτό, ο ιδανικός ήρωας όφειλε να υποτάσσει την ατομική ανδρεία στην εξυπηρέτηση του γενικού καλού και του έθνους και να συγκεντρώνει όχι μόνο πολεμικές αρετές αλλά και πολιτικοκοινωνικές: ήθος, ανιδιοτέλεια, δικαιοσύνη, σεβασμό στους νόμους και την κεντρική διοίκηση.

Μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων ξεπηδούσαν μικρο-ιστορίες ηρωικών κατορθωμάτων καθημερινών ανθρώπων, υποβάλλοντας τον απόλυτο εκδημοκρατισμό του ηρωισμού. Ηρωας δεν νοούνταν, πλέον, μόνο ο επώνυμος πρόκριτος ή στρατηγός αλλά ο κάθε πολεμιστής. Οι εφημερίδες καλούσαν το σύνολο της κοινωνίας να «ηρωοποιηθεί», αν ήθελε να γευτεί τους καρπούς της ελευθερίας και έδιναν τη δυνατότητα στους, μέχρι πρότινος, ανώνυμους αγωνιστές να απαθανατιστούν δίπλα στους διάσημους στρατηγούς και ηγήτορές τους. Οι έμφυλες ταυτότητες επηρεάστηκαν και αυτές από τη διαδικασία επανα-νοηματοδότησης του ηρωισμού.

«Ο ηρωικός λόγος αναγνώριζε και σε γυναίκες τη δυνατότητα ισότιμης συμμετοχής σε πράξεις αυτοθυσίας, ανοίγοντας νέους ορίζοντες ένταξής τους στη δημόσια ζωή. Επιπλέον, οι συντάκτες των εφημερίδων εκμεταλλεύτηκαν την ηρωική παρακαταθήκη του αρχαίου ελληνικού παρελθόντος, δημιουργώντας εύκολα αναλογικά σχήματα. Ο Μπότσαρης προβαλλόταν ως ισάξιος του Λεωνίδα, ο Μιαούλης του Θεμιστοκλή, ο Γκούρας του Μιλτιάδη, ενώ οι νίκες σε στεριά και θάλασσα παραλληλίζονταν με τις Θερμοπύλες, τον Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα», πρόσθεσε. Καλώντας τον λαό να φανεί αντάξιος των ενδόξων προγόνων του, οι εφημερίδες αναδείκνυαν τους Eλληνες ως ένα διαχρονικό «έθνος ηρώων», το οποίο αυτοπροσδιοριζόταν από τη σταθερή βούλησή του να επιδεικνύει γενναιότητα σε κρίσιμες στιγμές.

Ωστόσο, το ηρωικό πρότυπο κλονίστηκε από τους εμφυλίους πολέμους (1823-1825), στη διάρκεια των οποίων η έννοια ήρωας «εργαλειοποιήθηκε» για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της κεντρικής εξουσίας.

Οι εφημερίδες, πιστές στην ιδέα της κεντρικής διοίκησης, στοχοποίησαν ως «προδότες» επιφανείς προύχοντες και οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου και ανέλαβαν μια «εκστρατεία απο-ηρωοποίησής» τους. Κάτω από την πίεση, όμως, της προέλασης των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ το έθνος δεν είχε την πολυτέλεια να φείδεται δυνάμεων. Η διοίκηση έσπευσε να χορηγήσει αμνηστία στους «αποστάτες» και οι εφημερίδες ανέλαβαν εκ νέου μια εκστρατεία «επανα-ηρωοποίησης», αποδεικνύοντας τη μεταβλητότητα του ηρωικού προτύπου, το οποίο προσαρμοζόταν κάθε φορά στις ανάγκες του Αγώνα.

» Σωτηρούλα Βασιλείου

Στην εισήγησή της με τίτλο: «Ζωγραφίζοντας -για- την αποκατάσταση. Απεικονίσεις της μετεπαναστατικής πορείας των αγωνιστών του 1821», η δρ Νεοελληνικής Ιστορίας του ΑΠΘ, Σωτηρούλα Βασιλείου, τόνισε ότι μέσα από την αποκρυπτογράφηση των εικαστικών αναπαραστάσεων της αποκατάστασης επιβεβαιώνεται η σύνδεση και ενίοτε η αλληλεπίδραση ανάμεσα στη δράση των αγωνιστών, τη φήμη τους, τα επαναστατικά φιλελληνικά έργα, τις διεκδικήσεις των συντελεστών του Αγώνα, τις κυβερνητικές πολιτικές ανταμοιβής τους, την εξέλιξή τους και τις εικαστικές αποδόσεις της. Αποτυπώνοντας στάδια, εκδοχές και προοπτικές της αποκατάστασης, οι απεικονίσεις της συνθέτουν μία εικονογραφική αφήγηση, η οποία συναντά και συμπληρώνει τις σχετικές γραπτές μαρτυρίες.

Αναθέτοντας, στα 1836-1839, την απεικόνιση των σπουδαιότερων γεγονότων του αγώνα στον Παναγιώτη Ζωγράφο, ο Ιωάννης Μακρυγιάννης θέλησε να τιμήσει τους εικονιζόμενους και να τους συστήσει στους κυβερνώντες, ώστε να λάβουν τη δέουσα ανταμοιβή. Οι υδατογραφίες του Ludwig Köllnberger με τους πεζικάριους των ελαφρών ταγμάτων, τους εθνοφύλακες, τους χωροφύλακες και τους ναύτες παρουσιάζουν τις κύριες επαγγελματικές διεξόδους των μάχιμων πολεμιστών», είπε. Ανήμπορος να αποκατασταθεί επαγγελματικά, ο «Ανάπηρος του Αγώνα» (1840) του Θεοδώρου Βρυζάκη έχει μόνες βεβαιότητες το ηρωικό παρελθόν, τη χωλότητα, την τυφλότητα και τον ανήλικο συνοδό. Η σιγουριά του ζευγαριού στο μεταγενέστερο έργο του ζωγράφου «Τυφλός Τραυματίας» (1850) υποδηλώνει την κρατική μέριμνα, την οποίαν διασαλπίζουν και οι τοιχογραφίες των Ανακτόρων (1840-1843).

«Από την άλλη, η απόγνωση του “Αγοριού που οδηγεί τυφλό” και ακόμα περισσότερο του “Παλαίμαχου Ζητιάνου” και του “Γέρου αγωνιστή που παίζει λύρα”, έργα όλα του Διονυσίου Τσόκου, κατά την περίοδο 1849-1860, αποτυπώνουν την κρατική αδιαφορία και την προοδευτική επιδείνωση της θέσης των αποκλήρων.

Τα σατιρικά έντυπα σκαρίφησαν τόσο τη χειροτέρευση αυτή όσο και τη δυσφορία απέναντι στην πολιτική ελίτ, στην οποίαν χρεωνόταν η διάψευση των ελπίδων της Γ΄ Σεπτεμβρίου», πρόσθεσε.
Φυσικά, «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» και ο ζωγράφος της, ο Βρυζάκης, δεν εξαίρεσαν τους επιφανείς πολιτικούς από την απονομή του στεφάνου της αιώνιας δόξας. Συνολικά οι 48 εικονιζόμενοι και οι δύο εικονιζόμενες επανασυστήθηκαν στη νέα γενιά και την Ευρώπη ως αξιοβράβευτοι θεμελιωτές και αντιπρόσωποι του έθνους. Ως τέτοιοι αυτοσυστήνονταν και οι ίδιοι οι επιζώντες επιφανείς του Αγώνα μέσα από πορτρέτα, τα οποία επιβεβαιώνουν τόσο την κοινωνική θέση όσο και τις βραβεύσεις τους.

«Συνεπώς, σε διάλογο με τα γεγονότα και τις γραπτές μαρτυρίες, οι εικαστικές πηγές συνηγορούν στην πολυμορφία του κόσμου των παλαιών αγωνιστών και την πολλαπλότητα των διαδρομών τους. Τεκμήρια και κίνητρα πατριωτισμού, η αίγλη, η ανέλιξη και η ευημερία των ετερόκλητων πρωταγωνιστών της Παλιγγενεσίας συνυπήρχαν με την εξαθλίωση μερίδας αφανών απομάχων», κατέληξε.

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής

Ακολούθησε το eleftherostypos.gr στο Google News και μάθε πρώτος όλες τις ειδήσεις

Ειδήσεις σήμερα

• Ανοιχτή γραμμή της Ελλάδας με ΗΠΑ – Τι σηματοδότησε η επικοινωνία Μητσοτάκη – Μπάιντεν
• Μαλεσίνα: Η χαλαρότητα και η ανευθυνότητα έφεραν την τραγωδία – Πώς ο κορωνοϊός έκανε πάρτι
• Κορωνοϊός: Πάσχα και εφέτος στην πόλη – Τι θα γίνει με λιανεμπόριο, σχολεία και εστίαση
• Συνεπιμέλεια: Τα παιδιά χρειάζονται και τους δύο γονείς – Οι 4 αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο
• Συναυλία – πείραμα στη Βαρκελώνη: 5.000 θεατές με μάσκες και αρνητικό τεστ κορωνοϊού, αλλά χωρίς αποστάσεις [εικόνες & βίντεο]

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr