Γράφει ο Δημήτρης Καπετανόπουλος

Συνεχίζουμε λοιπόν και αυτήν την εβδομάδα τι αφιέρωμα στους… μεσαιωνικούς ρυθμούς της Ελλάδας, μιας και η χώρα μας «βρίθει» από κάστρα και καστροπολιτείες.

Το κάστρο της Ναυπάκτου – Αιτωλοακαρνανία

Το Κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένα από τα πλέον καλοδιατηρημένα παραδείγματα στην Ελλάδα και ένα από τα ωραιότερα κάστρα στην Ευρώπη.

Χτισμένο στον λόφο πάνω απ’ την πόλη, το Κάστρο της Ναυπάκτου δελέασε κάθε τύπου και διαθέσεων λαούς να το αποκτήσουν. Έλληνες, Τούρκοι, Ενετοί, Άγγλοι, πειρατές κ.α. το χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριό τους, βάζοντας ο καθένας και τη δική του σφραγίδα στην σημερινή εικόνα.

Τη σημερινή του μορφή την οφείλει στους Ενετούς .Η Ναύπακτος είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για τη Βενετία και κατά την πρώτη περίοδο της Ενετοκρατίας (1407-1499) προσπάθησαν να την προστατέψουν από τους προελαύνοντες Οθωμανούς χτίζοντας ισχυρό κάστρο.

Το Κάστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου που δεσπόζει στη πόλη. Στα Δυτικά αυτής σε υψόμετρο περίπου 200 μέτρων. Ο λόφος αυτός έχει σχήμα πυραμίδας.

 

Ένα εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως το κάστρο ξεκινά από τον λόφο και «κατεβαίνει» μέχρι το λιμάνι της πόλης, την οποία και «έκλεινε» μέσα προκειμένου να την προστατεύει. Ακόμα και σήμερα είναι ορατά πολλά τμήματα των τειχών μέσα στην πόλη, ενώ το πανέμορφο λιμάνι της Ναυπάκτου είναι στην ουσία η κατάληξη του Κάστρου.

Το Κάστρο της Ναυπάκτου βρίσκεται τη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Αρχικά το κατείχαν οι Λοκροί. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν η σημαντικότερη ναυτική βάση των Αθηναίων. Το 191 π.Χ. κατελήφθη από τους Ρωμαίους. Το 553 μ.Χ. η Ναύπακτος καταστράφηκε από σεισμό.

Από τον 8ο μ.Χ. αιώνα έγινε πρωτεύουσα του Ε’ θέματος. Ως το 1204 βρισκόταν υπό την βυζαντινή κυριαρχία (με την ονομασία «Έπαχτος»).

Το 1204, στη μοιρασιά που ακολούθησε την πτώση της Κωνσταντινούπολης, η Ναύπακτος παραχωρήθηκε στους Ενετούς. Το 1210 ο Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός την περιέλαβε στις κτήσεις του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Το 1294 δόθηκε προίκα στο Φίλιππο Ανδηγαυό (πρίγκιπα του Τάραντος) και το 1360 καταλήφθηκε από τον Αλβανό ηγεμόνα Γκίνο Μπούα Σπάτα.

Από το 1407 έως το 1499 διήρκεσε η Α’ Ενετοκρατία ενώ ως το 1687 ήταν υπό Τουρκική κυριαρχία. Από το 1687 έως το 1699 ήταν η περίοδος της Β’ Ενετοκρατίας για να ακολουθήσει η Τουρκική κατάκτηση ως το 1829.

Στις 18 Απριλίου 1829, απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους, όταν ο Ανδρέας Μιαούλης απέκλεισε το λιμάνι της πόλης και ανάγκασε τους Τούρκους να παραδώσουν το φρούριο. Φεύγοντας οι κατακτητές, άφησαν πίσω τους ελάχιστες οικογένειες Ελλήνων οι οποίες, μάλιστα, ήρθαν σε αντιπαράθεση με τις Σουλιώτικες οικογένειες (Μποτσαραίοι, Τζαβελαίοι κλπ), στις οποίες το νεοσύστατο ελληνικό κράτος είχε παραχωρήσει τα τουρκικά αρχοντικά, ως αντιστάθμισμα για την προσφορά τους στον Αγώνα.

Η καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς – Λακωνία

Αναμφίβολα στην πανέμορφη Μονεμβασιά βρίσκεται μία από τις πιο ωραίες καστροπολιτείες που μπορεί να βρει κάποιος.

Η Μονεμβασιά είναι χτισμένη πάνω σε ένα βράχο με μοναδική πρόσβαση από τη στεριά μια στενή λωρίδα γης από την οποία πήρε καὶ το όνομά της. Η φυσική τοποθεσία της την είχε καταστήσει ιδανικό καταφύγιο κατά τις επιδρομές των βαρβάρων.

 

Ιδρύθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Μαυρικίου, το 583, όταν οι κάτοικοι των γύρω περιοχών έψαχναν να βρουν καταφύγιο από τις επιδρομές των Αβάρων και των Σλάβων.

Στα μέσα του 12ου αιώνα η πόλη διέθετε ψηλό τείχος, ενώ λίγο αργότερα έγινε έδρα Μητρόπολης. Τότε το κάστρο ενισχύθηκε τόσο, ώστε έγινε οχυρό που αντιστάθηκε σθεναρά σε όσους το επιβουλεύτηκαν, όπως στον Ρογήρο Β’, βασιλιά των Νορμανδών, το 1147, και στον Γουλιέλμο Β’ Βιλλεαρδουίνο , έναν αιώνα μετά, στις δυνάμεις του οποίου τελικά υπέκυψε το 1248, μετά τον αποκλεισμό των Φράγκων πολιορκητών και ικανές διαπραγματεύσεις για τη διατήρηση παλαιότερων προνομίων των κατοίκων.

Η πόλη, ωστόσο, επέστρεψε στους Βυζαντινούς το 1262, μαζί με τα κάστρα του Μυστρά, του Γερακίου και της Μεγάλης Μαΐνης, με τη συνθήκη που ακολούθησε τη συμφωνία μεταξύ Φράγκων και Βυζαντινών μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259). Τότε η Μονεμβασία έγινε βάση του Βυζαντινού στόλου για την ανακατάληψη εδαφών της Πελοποννήσου.

Ακριβώς πάνω από την είσοδο της καστροπολιτείας βρίσκεται το σπίτι όπου μεγάλωσε ο σπουδαίος «ποιητής της Ρωμιοσύνης» Γιάννης Ρίτσος.

Χλεμούτσι/ Το κάστρο της Ανδραβίδας – Ηλεία

Σε περιοχή της Ηλείας κατοικημένη από τους Προϊστορικούς Χρόνους, κοντά στο χωριό Κάστρο, ορθώνεται επιβλητικό, στην κορυφή λόφου, το φημισμένο μεσαιωνικό κάστρο Χλεμούτσι.

Συχνά σήμερα αναφέρεται ως το «κάστρο της Κυλλήνης», ωστόσο αυτός ο χαρακτηρισμός δεν ευσταθεί, καθώς το κάστρο χτίστηκε τα έτη 1220-1223 επί Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο και επί Γοδεφρείδου Β’ Βιλεαρδουίνου, πρωτίστως για να προστατεύει την πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, την Ανδραβίδα.

Ονομάστηκε από τους Φράγκους Clermont (η ντοπιολαλιά το μετέτρεψε σε… Χλεμούτσι) και από τους Βενετσιάνους Castel Tornese.

Στο διάβα του χρόνου το επιβλητικό κάστρο που ίδρυσαν οι Φράγκοι γνώρισε επίσης την κυριαρχία των Καταλανών, του Καρόλου Τόκκου, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, των Τούρκων και των Βενετσιάνων. Παρ’ όλες τις καταστροφές που υπέστη, ιδίως από τον Ιμπραήμ (το 1826), το Χλεμούτσι διατηρεί και σήμερα τη μεγαλοπρέπειά του.

Παλαμήδι – Ναύπλιο

Το Παλαμήδι είναι φρούριο στο Ναύπλιο το οποίο κατασκευάστηκε το 1687 από τους Βενετούς, ύστερα από την κατάληψη του λόφου στον οποίο βρίσκεται, μετά από σφοδρή μάχη με τους Οθωμανούς κατά τον Βενετοτουρκικό Πόλεμο. Ο λόφος πάνω στο οποίο βρίσκεται έχει ύψος 216 μέτρα και η ανάβαση στο Παλαμήδι γίνεται είτε μέσω αμαξωτής οδού είτε μέσω μιας σκάλας με πολλά σκαλοπάτια (αναφέρονται ως 999 σκαλοπάτια). Το 1715, κατά την διάρκεια του τελευταίου Βενετοτουρκικού Πολέμου οι Οθωμανοί το κυρίευσαν αφού ανατίναξαν τμήμα του.

Τότε, οι προμαχώνες που στην αρχή είχαν ενετικά ονόματα και κατόπιν τουρκικά, «ξαναβαπτίστηκαν» από τους Έλληνες. Έτσι, ο πρώτος προμαχώνας λέγεται Αγίου Ανδρέα, ο επόμενος Ρομπέρ (Γάλλος φιλέλληνας που σκοτώθηκε στη μάχη της Ακρόπολης) και οι υπόλοιποι πήραν ονόματα αρχαίων Ελλήνων πολεμιστών: Μιλτιάδης, Αχιλλέας, Επαμεινώνδας, Φωκίων, Θεμιστοκλής και Λεωνίδας.

Το κάστρο της Λήμνου

Το κάστρο της Μύρινας ή “Παλιόκαστρο” αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα κάστρα των νησιών του Αιγαίου. Σ’ αυτό μπορούν να αναγνωριστούν πολλές περίοδοι της ιστορίας του νησιού. Στα νότια της πρώτης πύλης του γενουάτικου κάστρου διατηρείται ένα τμήμα των κυκλώπειων πελασγικών τειχών.

Οι βυζαντινοί έκτισαν το 1186, επί αυτοκρατορίας Ανδρόνικου Α’ Κομνηνού, ένα μικρό αλλά ισχυρό κάστρο, από το οποίο όμως σώζονται ελάχιστα στοιχεία. Στη συνέχεια, την περίοδο της Φραγκοκρατίας επισκευές πραγματοποιήθηκαν από τον Filocalo Navigajoso. Κυρίως όμως το κάστρο αναδιαμορφώθηκε και επισκευάστηκε από τους Γενουάτες και κατόπιν από τους Οθωμανούς. Σήμερα διακρίνονται ερείπια από κτήρια διοίκησης, και διαμονής της οθωμανικής φρουράς, συγκροτήματα δεξαμενών, στοές κ.α.

Το κάστρο είναι επισκέψιμο, όμως δε διαθέτει ειδικούς χώρους υποδοχής και ξενάγησης, επίσης χρειάζεται λίγη προσοχή κατά την περιδιάβασή του γιατί υπάρχει ελαφρά ολισθηρότητα στα πλινθόστρωτα δρομάκια του.

Ακροκόρινθος

Ποιος από εμάς δεν έχει περάσει έξω από την Κόρινθο, κατεβαίνοντας στην Πελοπόννησο προς Ηλεία, Ναύπλιο, Τρίπολη, Καλαμάτα, Σπάρτη; Πόσοι από εμάς δεν έχουμε παρατηρήσει τον ψηλό βράχο του Ακροκόρινθου με το κάστρο που τον περιβάλλει; Και πόσοι από εμάς έχουμε σταματήσει και επισκεφτεί το κάστρο του Ακροκόρινθου; Η απάντηση είναι μάλλον ελάχιστοι. Η αλήθεια είναι όμως πως πρόκειται για ένα κτίσμα που έχει πολύ ενδιαφέρον και είναι και αυτό αν μη τι άλλο εντυπωσιακό.

Ο Ακροκόρινθος (και όχι η Ακροκόρινθος, όπως συχνά τη λέμε) είναι ένας ψηλός λόφος που δεσπόζει πάνω από τη σύγχρονη πόλη της Κορίνθου με απεριόριστη θέα στον Ισθμό, τον Κορινθιακό κόλπο και τον Σαρωνικό. Οι Ο λόφος είναι οχυρωμένος με 3 διαφορετικά επίπεδα οχύρωσης, που ακολουθούν το περίγραμμα και τη μορφολογία του εδάφους. Αυτό σε συνδυασμό με τις μεγάλες κλίσεις, καθιστούσαν το οχυρό «άπαρτο» κατά την αρχαιότητα αλλά και μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Το κάστρο της Πύλου – Μεσσηνία

Η θέση του Κάστρου ταυτίζεται από μερικούς μελετητές με την αρχαία πόλη Κάνηθο, καθώς σώζονται σποραδικά ίχνη κτισμάτων και τάφων, στην επιφάνεια του εδάφους. Η ονομασία του λόφου την περίοδο της κατασκευής του κάστρου ήταν Φούρκα (το όνομα φούρκα που μεταφράζεται σε αγχόνη δηλώνει την χρησιμοποίηση του λόφου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ως χώρου απαγχονισμού των καταδικασμένων σε θάνατο).

Το όνομά του, πιθανόν το πήρε από τον Καρά – Μπαμπά Σουλτάν που ήταν θαμμένος στο λόφο αυτόν, ενώ η θέα από τον λόφο είναι εκπληκτική.

Υπάρχουν δυο κάστρα χτισμένα στα υψώματα που δεσπόζουν πάνω από τον κόλπο του Ναυαρίνου: το παλαιότερο κάστρο του Ναυαρίνου που λέγεται Παλαιόκαστρο ή Παλαιοναβαρίνο, και το σχετικά νεότερο που είναι το Νιόκαστρο.

To Νιόκαστρο είναι αυτό που βρίσκεται στη νότια πλευρά της Πύλου, πάνω στη θάλασσα.

Σκοπός της κατασκευής του ήταν ο έλεγχος της νότιας εισόδου στον όρμο του Ναυαρίνου, αφού πλέον η βόρεια πρόσβαση (Στενό Συκιάς ή Φάλτσα Μπούκα) και το εκεί λιμάνι, στη λιμνοθάλασσα της περιοχής Διβάρι ή Ριβάρι, δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν λόγω προσχώσεων. Ονομάστηκε “Νιόκαστρο” σε αντιδιαστολή με το προγενέστερο φρούριο του Κυρυφασίου (Παλιόκαστρο ή Παλιό Ναβαρίνο), που ήλεγχε τη βόρεια είσοδο και το παλιό λιμάνι

Το φρούριο της Πύλου (Νιόκαστρο ή Νεόκαστρο) άρχισε να κτίζεται από τους Οθωμανούς το 1573, λίγο μετά την ήττα τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571).

Έκτοτε το Νιόκαστρο ακολούθησε την κοινή «μοίρα» των υπολοίπων φρουρίων της περιοχής εμπλεκόμενο στα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο. Έμεινε στην κατοχή των Τούρκων μέχρι το 1686, οπότε και κατελήφθη από τους Ενετούς του Μοροζίνι. Το 1715 οι Τούρκοι ανακατέλαβαν το Νιόκαστρο μαζί με την Κορώνη και το Παλαιοναβαρίνο. Οι Ενετοί κατέστρεψαν το κάστρο πριν αποχωρήσουν.
Την περίοδο 1789-1807 το Νεόκαστρο αποτελεί τιμάριο της Μπεγιάν Σουλτάνας, αδελφής του Σελήμ Γ’ .

Το 1770 οι αδελφοί Ορλώφ καταλαμβάνουν προσωρινά το Νιόκαστρο το οποίο με την απομάκρυνση του ρωσικού στόλου γνωρίζει την 6η Ιουλίου 1770 την εκδικητική μανία των Τουρκαλβανών που έστειλε η Πύλη.

Οι κάτοικοι του Νεόκαστρου εξεγέρθηκαν το 1821 με αρχηγούς τους Γεωργάκη και Νικόλαο Οικονομίδη και πολιόρκησαν το Νιόκαστρο την 25η Μαρτίου 1821. Το κάστρο παραδόθηκε στους Έλληνες στις 7 Αυγούστου 1821.

Το 1825 ο Ιμπραήμ πασάς αποβιβάζεται στη Μεθώνη και το Νιόκαστρο γίνεται θέατρο μιας από τις πιο σημαντικές επιχειρήσεις της εκστρατείας του.

Μετά από το 1828 το κάστρο εγκαταλείπεται ως χώρος κατοικίας καθώς ο πληθυσμός μεταφέρεται στην πόλη που σχεδίασαν οι Γάλλοι έξω από το κάστρο και που από το 1834 μετονομάζεται σε Πύλο.

Χρησιμοποιήθηκε σαν φυλακή από την εποχή του Όθωνα μέχρι το 1936, αλλά και ξανά κατά τις περιόδους 1938-39 και 1947-48. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε σαν Φρουραρχείο από τους Ιταλούς, αρχικά, και από τους Γερμανούς αργότερα.

Μετά τις μάχες του Μελιγαλά και των Γαργαλιάνων το 1944, κλείνονται σε αυτό οι ηττημένοι πρώην συνεργάτες των Ναζί προκειμένου να προστατευτούν από τους αντάρτες. Μετά τον Εμφύλιο παραχωρήθηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Έτσι, παρατηρούνται στο μνημείο αρκετές φθορές, επισκευές, μετασκευές και προσθήκες.