Νέες ισορροπίες τείνουν να διαμορφωθούν -για πρώτη φορά τόσο δυναμικά- στους κόλπους της Ορθοδοξίας. Από τη μια πλευρά, οι ελληνόφωνες Εκκλησίες συγκροτούν ένα άτυπο μέτωπο γύρω από το Φανάρι ενώ από την άλλη, με επίκεντρο τη Ρωσία, βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια διαμόρφωσης νέων συμμαχιών.
Οι δυο αυτές τάσεις φαίνεται πως «σχηματοποιούνται» μόλις λίγες ημέρες πριν από την έναρξη των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, στο Κολυμπάρι Χανίων, όπου ορατός είναι ο κίνδυνος να μη συμμετάσχουν τα Πατριαρχεία Αντιοχείας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Γεωργίας ενώ αμφίβολη θεωρείται και η παρουσία του Πατριαρχείου Μόσχας καθώς και άλλων ορθόδοξων Εκκλησιών.
Ομως, είτε συμμετάσχουν είτε όχι, ήδη έχει διαμορφωθεί ένα αρνητικό κλίμα στους κόλπους της Ορθοδοξίας και μάλιστα σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο. Την ώρα που η Τουρκία επιδιώκει να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί, οι ορθόδοξες Εκκλησίες, για μια ακόμη φορά, αδυνατούν να βρουν κοινή «γλώσσα» επικοινωνίας, αφού όχι μόνο διαφωνούν για τη θεματολογία της Μεγάλης Συνόδου αλλά επικαλούνται και διάφορα τοπικά προβλήματα (η Αντιόχεια προβάλλει τη διαμάχη με τα Ιεροσόλυμα για το Κατάρ) διεκδικώντας την άμεση επίλυσή τους ως όρο για την παρουσία τους στην Κρήτη.
Σε αυτή την πρωτοφανή κόντρα κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει και τις πολιτικές σκοπιμότητες, αφού οι περισσότερες Εκκλησίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε κάθε χώρα.
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ
Σε μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους, όπως η τωρινή, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος καλείται να ξεπεράσει τις δυσκολίες που έχουν παρουσιαστεί λίγες μόλις ημέρες πριν από την έναρξη των εργασιών της Συνόδου.
Ο κ.κ. Βαρθολομαίος προσπαθεί -έστω και την τελευταία στιγμή- να αμβλύνει τις αντιδράσεις, υποστηρίζοντας ότι «το μέγιστο είναι η επιτυχία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου και όχι κάποια μικρά προβλήματα που κρατούν την Ορθοδοξία πίσω».
Αυτή τη στιγμή στο Φανάρι παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή το «μέτωπο» που διαμορφώνεται με καθοδηγητή τη Ρωσία. Αλλωστε, ο κ.κ. Βαρθολομαίος, από την ενθρόνισή του στον Οικουμενικό Θρόνο, λέγεται πως γνώριζε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει είναι οι σχέσεις του με το Πατριαρχείο Μόσχας.
Το Φανάρι έχει καλές σχέσεις με Ιεροσόλυμα και Κύπρο (έχει παρέμβει, κατά καιρούς, στις εν λόγω περιοχές για να επιλυθούν χρονίζοντα προβλήματα), Αλεξάνδρεια, Αλβανία. Θεωρεί «σύμμαχο» την Ελλαδική Εκκλησία, παρά την κόντρα για τις Νέες Χώρες. Οχι, όμως, τη Ρωσία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και (όπως προέκυψε) τη Σερβία.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΜΟΣΧΑΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ
Η πρώτη μεγάλη σύγκρουση Κωνσταντινούπολης-Μόσχας σημειώθηκε το 2000. Τότε ο μακαριστός Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος είχε απειλήσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο με διακοπή της μνημόνευσής του, με αφορμή τη διαμάχη για τις Βαλτικές Χώρες. Από τότε, ως φαίνεται, δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα στις μεταξύ τους σχέσεις.
Ο Πατριάρχης Κύριλλος, καθοδηγητής των σλαβόφωνων, θεωρείται από τους πιο δυνατούς «αντιπάλους» του κ.κ. Βαρθολομαίου και για την ώρα η συμμετοχή του στη Σύνοδο παραμένει «γρίφος». Πριν από λίγες ημέρες, «τορπίλισε» το κλίμα όταν ήγειρε ζήτημα ακόμη και για το πώς θα καθίσουν οι προκαθήμενοι στη μεγάλη συνεδριακή αίθουσα της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης. Μάλιστα, ζητά την αναβολή των εργασιών, καθώς θεωρεί «κώλυμα για τη διεξαγωγή της» τη μη συμμετοχή έστω και μιας εκ των Εκκλησιών.
Η Ρωσική Εκκλησία κατηγορείται πως διακατέχεται από «επεκτατικές διαθέσεις». Οι σχέσεις της με το Φανάρι είναι ψυχρές. Εξίσου, όμως, ψυχρές θεωρούνται οι σχέσεις της και με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Είναι χαρακτηριστικό πως το Πατριαρχείο Μόσχας έχει κατηγορηθεί ότι επιδιώκει τη δημιουργία ναών στα Ιεροσόλυμα με σκοπό την ενίσχυση της εκεί παρουσίας του.
Ανάμεσα στους συμμάχους της Μόσχας είναι οι Εκκλησίες της Πολωνίας και της Τσεχίας, τα Πατριαρχεία Βουλγαρίας, Αντιοχείας, Ρουμανίας, Γεωργίας και (πρόσφατα) το Σερβίας.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ
Ποιμαίνει σε μια φτωχή και συντηρητική Εκκλησία. Η επιμονή του Πατριάρχη Βουλγαρίας Νεόφυτου να μη συμμετάσχει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο για λόγους (και) οικονομικούς έχει εξοργίσει το Φανάρι. Το εάν «υποχωρήσει» και παραστεί τελικά στις εργασίες παραμένει για την ώρα άγνωστο.
Το Πατριαρχείο Βουλγαρίας, που θεωρείται ο παραδοσιακός «δορυφόρος» της Μόσχας, λέγεται ότι τελευταία ακολουθεί μια ιδιότυπη «διαπραγματευτική πολιτική» και με την «απειλή» της μη παρουσίας του στη Σύνοδο, διεκδικεί την επιστροφή των οστών του τσάρου Σαμουήλ που φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Στην ανακοίνωση που εξέδωσε πρόσφατα σχετικά με την απόφασή του να μη συμμετάσχει στη Σύνοδο, αναφέρει ανάμεσα στα άλλα: «είθε τα μέλη της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που εμφανίζουν υψηλή εκκλησιαστική συνείδηση ως προς την εμπιστοσύνη στους ιεράρχες τους και, μαζί με το βουλγαρικό λαό, να μην υποκύψουν σε περιττή και ανάξια χειραγώγηση».
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
Στράφηκε κατά του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου διότι -όπως υποστηρίζει ο Πατριάρχης Ιωάννης- δεν προώθησε νωρίτερα την επίλυση του προβλήματος που έχει δημιουργηθεί με την εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Κατάρ. Για το θέμα αυτό η Αντιόχεια έχει διακόψει την κοινωνία με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων το οποίο κατηγορεί για «εισπήδηση».
Στο πλαίσιο αυτό η παρουσία της Αντιόχειας στη Μεγάλη Σύνοδο είναι αμφίβολη, παρά τις πιέσεις που δέχεται -σύμφωνα με πληροφορίες- το διάστημα αυτό ο κ. Ιωάννης, προκειμένου να αλλάξει γνώμη.
Ο Πατριάρχης Αντιοχείας, στα βήματα του προκατόχου του Ιγνάτιου, πιστεύει πως οι αραβόφωνοι πρέπει να αναπτύξουν το δικό τους ρόλο στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας. Η Αντιόχεια συμμετέχει στο νέο «σχηματισμό» που έχει διαμορφωθεί με επίκεντρο το Πατριαρχείο Μόσχας.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΘΕΟΦΙΛΟΣ
Τάσσεται στο πλευρό του Φαναρίου και διατηρεί καλές σχέσεις με την Ελλαδική Εκκλησία. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τρία ισχυρά μέτωπα: τα Πατριαρχεία Μόσχας, Αντιοχείας και Ρουμανίας.
Ο κ. Θεόφιλος παρακολουθεί με ιδιαίτερη καχυποψία τις κινήσεις της Μόσχας. Παρακολουθεί στενά, όμως, και το Πατριαρχείο Ρουμανίας, μετά και την κόντρα που ξέσπασε με αφορμή την ανέγερση ναού στην Ιεριχώ. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων προχώρησε στη διακοπή της κοινωνίας με τη Ρουμανική Εκκλησία, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να αποτρέψει τα «επεκτατικά σχέδια» των Ρώσων στους Αγίους Τόπους. Εκεί η Ρωσία έχει πολλά μοναστήρια ενώ στο Ισραήλ ζουν χιλιάδες Ρωσοεβραίοι.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ ΔΑΝΙΗΛ
Τα τελευταία χρόνια επιθυμεί να εξελιχθεί σε «τρίτο πυλώνα των Ορθοδόξων», προκαλώντας προβληματισμό στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Πριν από λίγες ημέρες, με δήλωσή του, ο Πατριάρχης Δανιήλ τάχθηκε υπέρ της ενότητας και της συνεργασίας για αυτό και η συμμετοχή στη Μεγάλη Σύνοδο θεωρείται (εκτός απροόπτου) δεδομένη.
Παρά το γεγονός ότι πολλές φορές προτιμά να κινείται «αυτόνομα», διατηρεί καλές σχέσεις με τους Ρώσους. Οχι, όμως με το Φανάρι, αφού στο παρελθόν έχει αμφισβητήσει (και) τα προνόμιά του. Το Πατριαρχείο Ρουμανίας φέρεται να «απειλεί» την πνευματική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στους Αγίους Τόπους ενώ «αγκάθια» έχουν παρουσιαστεί και στις σχέσεις του με τους Σέρβους.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο Β’
Ο ρόλος του είναι (κυρίως) να κρατά τις ισορροπίες. Το έργο του στην Αφρική είναι αξιοθαύμαστο από όλους τους προκαθημένους. Εχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις με την Ελλαδική Εκκλησία και την Εκκλησία της Κύπρου αλλά και με τον κ.κ. Βαρθολομαίο.
Συμμετέχει στο «μέτωπο» υπέρ του Φαναρίου και υπερασπίζεται τα συμφέροντα της «Μητέρας Εκκλησίας». Τυπικές είναι οι σχέσεις με το Πατριαρχείο Μόσχας και αυτό γιατί επί πατριαρχίας Πέτρου το τελευταίο προσπάθησε να δημιουργήσει ενορίες στην Αφρική.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ
Σαν «βόμβα» στους ορθόδοξους κύκλους έπεσε και η απόφαση του Πατριαρχείου Σερβίας να μη συμμετάσχει στη Σύνοδο. Μπορεί τα προηγούμενα χρόνια να κρατούσαν ουδέτερη στάση, σήμερα όμως, ως φαίνεται, οι Σέρβοι αλλάζουν γραμμή, ανεβάζοντας επικίνδυνα τους τόνους.
Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, προβάλλουν τη διαμάχη που έχουν με το Πατριαρχείο Ρουμανίας. Κατηγορούν τους Ρουμάνους ότι εισχώρησαν «με αντικανονικό τρόπο στην Ανατολική Σερβία και ίδρυσαν μια παράλληλη εκκλησιαστική δικαιοδοσία, γεγονός που θα οδηγήσει σε επιδείνωση τις σχέσεις και τελικά σε διακοπή της κοινωνίας των δύο Εκκλησιών εφόσον δεν βρεθεί άμεσα λύση».
Ο Πατριάρχης Σερβίας Ειρηναίος δεν ξεχνά τη στήριξη που παρείχε η Ελλάδα στη Σερβία, κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών του 1999, γι’ αυτό και οι σχέσεις του με την Ελλαδική Εκκλησία είναι σε καλό επίπεδο. Από την άλλη, τάσσεται υπέρ της Ρωσίας.
ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΗΛΙΑΣ
Το «αντάρτικο» που σήκωσε για κάποια κείμενα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου προκάλεσε έκπληξη στους Φαναριώτες ιεράρχες. Στην ουσία, ο Πατριάρχης Ηλίας απέφευγε τις δημόσιες «συγκρούσεις» και κρατούσε χαμηλούς τόνους στις σχέσεις του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ωστόσο, όπως προκύπτει, πλέον τάσσεται με τις θέσεις του Πατριαρχείου Μόσχας και ήδη ανακοίνωσε πως δεν θα συμμετάσχει στις εργασίες της Συνόδου.
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΥΠΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
Σε περιόδους κρίσης, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος στηρίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Οπως τώρα. Με παρέμβασή του, προσπαθεί να εκτονώσει την ένταση, καλώντας όλους τους προκαθήμενους να δώσουν το παρών στη Σύνοδο.
«Η σύγκλιση της Μεγάλης Συνόδου αποφασίστηκε ομόφωνα (…), χωρίς να προβληθεί καμία ένσταση. Το γεγονός αυτό διασφαλίζει την ενότητα και ομοφωνία μεταξύ μας για αυτό και θεωρούμε ότι οποιαδήποτε άλλη θέση ή πρόταση, της τελευταίας στιγμής, απειλεί την ενότητα αυτή και η ευθύνη θα βαραίνει όσους, έστω και άθελά τους, θα συμβάλουν στη διάσπασή της», αναφέρεται σε δήλωση της κυπριακής Εκκλησίας.
Η Αρχιεπισκοπή Κύπρου ανήκει στις ελληνόφωνες εκκλησίες οι οποίες υποστηρίζουν τις επιλογές του Φαναρίου.
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ
Φωτισμένος ιεράρχης, ο κ. Αναστάσιος παρεμβαίνει όπου κρίνει πως υπάρχει πραγματική ανάγκη. Πολλές φορές, ο ρόλος του είναι «πυροσβεστικός» για την ενότητα της Ορθοδοξίας και ο Οικουμενικός Πατριάρχης τον εμπιστεύεται απόλυτα. Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας διατηρεί φιλικούς δεσμούς με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο καθώς και με τους Πατριάρχες Αλεξανδρείας Θεόδωρο και Ιεροσολύμων Θεόφιλο.
Ο «πυροσβεστικός» του ρόλος φάνηκε και από την παρέμβαση που έκανε την περασμένη Πέμπτη. Ο κ. Αναστάσιος απεύθυνε έκκληση σε όλους τους προκαθήμενους να συμμετάσχουν στη Σύνοδο για να μην «πληγωθεί» το κύρος της Ορθοδοξίας.
«Προφανώς τα υφιστάμενα προβλήματα είναι πολλά. Γι’ αυτό ακριβώς και η πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου είναι επιβεβλημένη. Δεν είναι δυνατόν να λυθούν όλα. (…). Η αναβολή της προγραμματισθείσης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου θα πληγώσει τους ανά τον κόσμον Ορθοδόξους και θα τραυματίσει διεθνώς το κύρος της Ορθοδοξίας», αναφέρει στην παρέμβασή του ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος.
Δουλεύει αθόρυβα για την επιτυχία της Συνόδου
Τη στιγμή που απειλείται η ενότητα της Ορθοδοξίας, ο κ. Ιερώνυμος, ήρεμος από τη φύση του, επιδιώκει την επιτυχία της Συνόδου. Αφήνει (τουλάχιστον για την ώρα) τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν με το Φανάρι για το θέμα των Νέων Χωρών και το στηρίζει. Ο Αρχιεπίσκοπος, υπενθυμίζεται, απουσίασε από την Πανορθόδοξη Σύνοδο στη Γενεύη. Οι λόγοι που είχε επικαλεστεί «δεν ήσαν προσωπικοί αλλά προέρχονταν από ενέργειες που υπονομεύουν την Εκκλησία της Ελλάδος και το κύρος της» φωτογραφίζοντας έτσι το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ο ίδιος εκτιμά ότι μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου θα επιχειρηθεί από το Φανάρι να ανοίξει το θέμα για τις Νέες Χώρες. Παρ’ όλα αυτά, συμμετέχει στο «σχηματισμό» που έχει δημιουργηθεί υπέρ του Οικουμενικού Πατριάρχη. Τυπικές είναι οι σχέσεις του με το Πατριαρχείο Μόσχας.
Για την ιστορία, επί μακαριστού Χριστόδουλου Αθήνα και Κωνσταντινούπολη έφτασαν σε οριακά σημεία. Το Φανάρι (2004), με αφορμή τη διαμάχη για τις Νέες Χώρες, είχε διακόψει τη μνημόνευση του Χριστόδουλου.
ΒΑΛΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής