Ο Πούτιν απέρριψε αυστηρά τις φιλοδοξίες του Ερντογάν να παίξει τον ρόλο του ειρηνοποιού στον ρωσοουκρανικό πόλεμο και να χαλαρώσει εν μέρει τον αποκλεισμό των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών από τη Ρωσία. Υποδεχόμενος τον Ερντογάν ο Πούτιν κατέστησε σαφές ότι δεν είχαν καμία χρησιμότητα οι προσπάθειές του εκτός αν ευθυγραμμιστούν με τους στόχους της Μόσχας σχετικά με την Ουκρανία και τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Ερντογάν, ωστόσο, δεν επέστρεψε από το Σότσι με άδεια χέρια. Ο Πούτιν πρόσφερε αρκετά μεγάλα επιχειρηματικά έργα που αν υλοποιηθούν θα αυξήσουν περαιτέρω την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία σε βασικούς οικονομικούς τομείς.

Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις συχνά περιγράφονται ως ένα μίγμα συνεργασίας και ανταγωνισμού. Αυτός ο τύπος σχέσεων παρέχει ένα γενικό επεξηγηματικό πλαίσιο για τη σχέση συνολικά. Ωστόσο, χρειάζεται να αναλυθεί ανά θέμα και να εξεταστεί σε κάθε γεωπολιτικό θέατρο ξεχωριστά. Η Τουρκία δεν έχει τη φιλοδοξία, πόσω μάλλον τα μέσα, να ανταγωνιστεί τη Ρωσία στο θέατρο Ουκρανίας-Μαύρης Θάλασσας. Η σχετική ισοτιμία δυνάμεων που υπήρχε πριν από το 2014 -που ενέπνεε το όραμα της Αγκυρας για μια ρωσοτουρκική συγκυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα- έχει δώσει τη θέση της στη μονόπλευρη ρωσική ανωτερότητα μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και τη στρατιωτικοποίηση από τη Ρωσία.

Η θεωρία της ισορροπίας δυνάμεων θα προέγραφε, τουλάχιστον, στην Τουρκία να ενισχύσει τις αμυντικές ικανότητες της Ουκρανίας στη λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας. Η Αγκυρα προμήθευσε την Ουκρανία με εναέρια μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar που αποδείχθηκαν αποτελεσματικά κατά το αρχικό στάδιο της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας. Ωστόσο, η σημασία αυτών των drones έχει μειωθεί καθώς η Ουκρανία ανέπτυξε το δικό της και καθώς η στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση αυξήθηκε.

Στο μεταξύ, ο τουρκικός στόλος στο νότιο τμήμα της Μαύρης Θάλασσας, ακόμη και όταν ρωσικά πολεμικά πλοία περιπολούν στα βόρεια σύνορα των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ) Τουρκίας και Βουλγαρίας, ενεργεί αποθαρρύνοντας τα εμπορικά πλοία να κατευθυνθούν προς τα ουκρανικά λιμάνια. Ακόμα και έτσι, ο πλήρους κλίμακας πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας άνοιξε άνευ προηγουμένου οικονομικές ευκαιρίες για την Αγκυρα και τα επιχειρηματικά της συμφέροντα. Η Τουρκία συναλλάσσεται με τη Ρωσία παρακάμπτοντας τις δυτικές κυρώσεις. Οταν η πρωτοβουλία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα ήρε εν μέρει τον αποκλεισμό της Ρωσίας στις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας, η Τουρκία εισήχθη ως ενδιάμεσος και αποκόμισε κέρδος με την έγκριση της Ρωσίας υπό την ομπρέλα των Ηνωμένων Εθνών. Η Ρωσία έχει επιβάλει εκ νέου πλήρη αποκλεισμό της Ουκρανίας από τον Ιούλιο και επιθυμεί την άρση ορισμένων δυτικών κυρώσεων με αντάλλαγμα την επιστροφή από τον πλήρη σε έναν μερικό αποκλεισμό. Η Τουρκία υποστηρίζει την εκπλήρωση των όρων της Μόσχας από τη Δύση και έχει διπλασιάσει αυτή την προσπάθεια μετά τη συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στο Σότσι.

Ο Ερντογάν άφησε να εννοηθεί στο Σότσι ότι οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να προχωρήσουν ακόμη και όταν οι ρωσικές δυνάμεις παραμένουν παράνομα εδραιωμένες στο ουκρανικό έδαφος! Το Κίεβο είχε αναγκαστεί να διαπραγματευτεί σε αυτή τη βάση τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2022 από μια επισφαλή στρατιωτική θέση. Ωστόσο, διέκοψε τις συνομιλίες καθώς βελτιώθηκε η στρατιωτική θέση της Ουκρανίας και ήρθαν στο φως τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου. Εκτοτε, το Κίεβο υποστήριξε ότι οι διαπραγματεύσεις είναι απαράδεκτες όσο η Ρωσία κατέχει ουκρανικό έδαφος. Από την πλευρά του, ο Πούτιν δεν έδειξε καμία εκτίμηση για τον Ερντογάν που προεξοφλούσε τα ουκρανικά συμφέροντα. Ο Ρώσος πρόεδρος υπενθύμισε απότομα στον καλεσμένο του ότι το Κίεβο είχε ρίξει στον σκουπιδότοπο τα προσχέδια συμφωνιών της Κωνσταντινούπολης του 2022, μια οδυνηρή παρατήρηση καθώς ο Ερντογάν είχε μεσολαβήσει σε αυτές τις διαδικασίες.

Ο Ερντογάν στοίβαξε τα χαρτιά επιδεικνύοντας αδυναμία εν όψει της συνάντησης. Δεν διαμαρτυρήθηκε ούτε καν σχολίασε τις συνεχιζόμενες, βάναυσες ενέργειες της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, οι οποίες περιλαμβάνουν: Πλήρη ναυτικό αποκλεισμό της Ουκρανίας. Αεροπορικές επιδρομές στα ουκρανικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και του Δούναβη (χτυπώντας τα λιμάνια ακόμη και την ημέρα της επίσκεψης του Ερντογάν). Αρνηση της Μόσχας να επιτρέψει σε 12 τουρκικά φορτηγά πλοία που έχουν εγκλωβιστεί στο Mykolaiv και τη Kherson να αποπλεύσουν προς την πατρίδα τους. Αναγκαστική επιβίβαση και παράνομη έρευνα του ρωσικού πολεμικού ναυτικού στο τουρκικής ιδιοκτησίας και πληρώματος εμπορικού πλοίου Sükrü Okan, λίγο έξω από την ΑΟΖ της Τουρκίας.

Με τη δοκιμασία του Sükrü Okan, οι τουρκικές αρχές αγνόησαν το περιστατικό για τέσσερις ημέρες έως ότου ένας ανώνυμος εκπρόσωπος δήλωσε ότι το πλοίο έπλεε υπό τη σημαία του Παλάου. Επομένως, εναπόκειτο στο Παλάου να απαντήσει. Ο Ερντογάν παρέλειψε επίσης τη συνήθη ευγένεια να τηλεφωνεί στον Ουκρανό πρόεδρο Ζελένσκι και να μοιράζεται πληροφορίες μαζί του μετά τη συνάντηση στο Σότσι με τον Πούτιν. Το να επιδεικνύει αδυναμία δημόσια είναι αρκετά ασυνήθιστο για τον Ερντογάν. Σε αυτή την περίπτωση φαινόταν πρόθυμος να κερδίσει την καλή θέληση του Πούτιν για τα μεγάλης κλίμακας επιχειρηματικά έργα που φαινόταν να προσφέρει ο Ρώσος ηγέτης. Κατά την πτήση της επιστροφής για την Αγκυρα, ο Ερντογάν είπε στο περιβάλλον του και στον τύπο ότι το τέλος του πολέμου δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Συνολικά, η επίσκεψη στο Σότσι έθεσε σοβαρές αμφιβολίες για τις φιλοδοξίες του Ερντογάν στο να διευκολύνει μια λύση στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας. Και μένει να δούμε πώς θα απαντήσει ο Τούρκος πρόεδρος.

Οι στόχοι της Αγκυρας

1 Μεσολάβηση για την έναρξη διπλωματικών συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, κατά προτίμηση στην Τουρκία, που θα οδηγήσει σε ανακωχή υπό κάποια μορφή και ενδεχομένως σε ειρήνη μέσω διαπραγματεύσεων.

2 Προώθηση ρωσοτουρκικών εμπορικών και ενεργειακών έργων, παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων στη Ρωσία ή βοήθεια στη χαλάρωση ορισμένων κυρώσεων, με την αποκατάσταση της συμφωνίας για τα σιτηρά ως κορυφαία προτεραιότητα.

3 Τοποθετώντας τον εαυτό του προσωπικά ως έναν απαραίτητο διαμεσολαβητή που προωθεί τη σταθερότητα και, τελικά, την ειρήνη στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, ο Ερντογάν φιλοξένησε τις ρωσοουκρανικές διαπραγματεύσεις για τα σιτηρά στην Κωνσταντινούπολη τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2022 και έκτοτε έχει προσφερθεί επανειλημμένα να συγκαλέσει εκ νέου αυτές τις διαπραγματεύσεις.

Οδικός χάρτης για κόμβο φυσικού αερίου στην Τουρκία

Κατά τη συνάντηση των δύο προέδρων στο Σότσι, η ρωσική Gazprom παρέδωσε στην Botas τον οδικό χάρτη του έργου για έναν κόμβο φυσικού αερίου στην Τουρκία.

Μετά την απώλεια του συστήματος αγωγών Nord Stream στη Βαλτική Θάλασσα, το Κρεμλίνο προτείνει την εκ νέου δρομολόγηση ορισμένων από αυτές τις προμήθειες φυσικού αερίου μέσω της Μαύρης Θάλασσας και της Τουρκίας προς την Ευρώπη. Ο Πούτιν πρότεινε για πρώτη φορά αυτήν την ιδέα στον Ερντογάν αμέσως μετά την κατάρρευση των αγωγών Nord Stream. Ο Πούτιν και άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι ανέπτυξαν περαιτέρω αυτό το σχέδιο στη συνάντηση του Σότσι. Το έργο θα περιλαμβάνει την επανεξαγωγή ρωσικών και άλλων όγκων φυσικού αερίου από την Τουρκία σε ευρωπαϊκές χώρες από ένα κέντρο διανομής φυσικού αερίου στην ανατολική Θράκη, κοντά στα βουλγαρικά και ελληνικά σύνορα. Η ηλεκτρονική πλατφόρμα συναλλαγών που συνδέεται με το κέντρο διανομής υποτίθεται ότι θα διαμορφώνει τιμές για τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Η κρατικά ελεγχόμενη ενεργειακή εταιρία της Τουρκίας Botas υπέγραψε συμφωνίες προμήθειας και διαμετακόμισης φυσικού αερίου με τους Βούλγαρους και τους ουγγρικούς ομολόγους φέτος τον Ιανουάριο και τον Αύγουστο, αντίστοιχα.

Η Μόσχα και η Αγκυρα προφανώς αναμένουν να χρησιμοποιήσουν αγωγούς Βουλγαρίας, Σερβίας και Ουγγαρίας για να συνδέσουν τον προτεινόμενο τουρκικό κόμβο φυσικού αερίου με τις βασικές ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου. Μαζί με τους όγκους ρωσικού φυσικού αερίου που ανακατευθύνονται από τη διαδρομή της Βαλτικής, ο τουρκικός κόμβος αντιπροσωπεύει επίσης εισροές ρωσικού φυσικού αερίου από τους αγωγούς South Stream και Blue Stream και μικρότερους όγκους από άλλες πηγές εφοδιασμού. Η Ε.Ε. σκοπεύει να καταργήσει σταδιακά τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου έως το 2027. Η Μόσχα προφανώς οραματίζεται τον τουρκικό κόμβο φυσικού αερίου ως μέσο για την αντιμετώπιση της ενεργειακής πολιτικής των Βρυξελλών. Θέλει η Τουρκία να φαίνεται συνένοχη με τη Ρωσία στον εκτροχιασμό των στόχων της Ε.Ε., θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την ατζέντα της ίδιας της Αγκυρας για προσέγγιση με τις Βρυξέλλες.

Πυρηνικός σταθμός

Η κρατική εταιρία πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας Rosatom και οι θυγατρικές της κατασκευάζουν τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Τουρκίας στο Aκουγιού (επαρχία Μερσίνης) με πίστωση. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Rosatom Σεργκέι Λιχάτσεφ, κατά την εμπιστευτική αναφορά του στον Πούτιν, η τελευταία αποτίμηση της επένδυσης ανέρχεται στα 23 έως 24 δισεκατομμύρια δολάρια (από την προηγούμενη εκτίμηση των 20 έως 22 δισεκατομμυρίων δολαρίων). Με τις πλήρεις κατασκευαστικές εργασίες να βρίσκονται σε εξέλιξη από το 2018, οι τέσσερις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του εργοστασίου προγραμματίζεται να αρχίσουν να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια διαδοχικά μεταξύ 2024 και 2027. Ο Πούτιν και ο Ερντογάν, με τους υπουργούς ενέργειας, εξέτασαν την τρέχουσα κατάσταση του έργου στη συνάντησή τους στο Σότσι. Το εργοστάσιο στο Aκουγιού έχει σχεδιαστεί για να παράγει 35 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες ετησίως, ίσο με το 10% της αναμενόμενης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας.

Τα κρυφά χαρτιά

Οι δύο πρόεδροι συμφώνησαν επίσης στο Σότσι ότι η Ρωσία θα προμήθευε στην Τουρκία 1 εκατομμύριο τόνους σιτηρών σε μειωμένη τιμή. Η αλευροποιία της Τουρκίας θα επεξεργαζόταν αυτό το σιτάρι και θα παρέδιδε το προϊόν σε ορισμένες αφρικανικές χώρες είτε ως αλεύρι είτε ως ψωμί. Η Μόσχα και η Αγκυρα ισχυρίζονται ότι συμφώνησαν με το Κατάρ να αποζημιώσουν τη Ρωσία για την έκπτωση στην τιμή που χορηγήθηκε στην Τουρκία και να καλύψουν τα έξοδα αποστολής στην Αφρική. Ο Ερντογάν πρότεινε στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής της G20 στην Ινδία ότι οι πλήρεις λεπτομέρειες δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί. Σε αυτό, ο Τούρκος πρόεδρος υπονοεί ότι αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μια μεμονωμένη συμφωνία, αλλά μια επαναλαμβανόμενη συμφωνία. Αυτή η συμφωνία υποδηλώνει την αποζημίωση της Μόσχας στην αλευροποιία της Τουρκίας για την απώλεια μειωμένων ουκρανικών όγκων σιτηρών που προκλήθηκαν από τον αποκλεισμό της Ουκρανίας από τη Ρωσία.

Ολοκληρώνοντας την εικόνα, η Τουρκία φέρεται να κατέγραψε περισσότερες από πέντε εκατομμύρια ρωσικές τουριστικές επισκέψεις το 2022 και 2,2 εκατομμύρια το πρώτο εξάμηνο του 2023. Ο δηλωμένος στόχος του Ερντογάν για ετήσιο εμπορικό τζίρο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων είναι λίγο υπερβολικός. Ωστόσο, το εμπόριο πιθανότατα θα αυξηθεί. Συνολικά, ο Ερντογάν και τα τουρκικά επιχειρηματικά συμφέροντα έχουν επενδυθεί σε μεγάλο βαθμό στις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με τη Ρωσία. Ο βαθμός στον οποίο αυτός ο παράγοντας επηρεάζει τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Η Αγκυρα είναι σχεδόν σίγουρα ικανή να ισορροπήσει μεταξύ των δύο πλευρών με συναλλακτικό τρόπο.