Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος

Στις 13 Μαρτίου, ρωσικά αεροσκάφη φέρεται να εκτόξευσαν πυραύλους κατά του Διεθνούς Κέντρου Ειρηνευτικών Αποστολών και Ασφάλειας στο Γιαβορίβ της Δυτικής Ουκρανίας, 20 χιλιόμετρα από τα σύνορα της Ουκρανίας με την Πολωνία (όπου επί χρόνια λάμβανε χώρα συνεκπαίδευση Νατοϊκών και Ουκρανών). Η πιθανότητα μιας μονάδας του ρωσικού ή του λευκορωσικού στρατού να εμπλακεί σε διασυνοριακό επεισόδιο είναι επίσης υψηλή. Λάθη συμβαίνουν σε όλους τους στρατιωτικούς οργανισμούς, κάτι που φάνηκε έντονα προ ημερών όταν η Ινδία εκτόξευσε κατά λάθος έναν πύραυλο που κατέληξε στο Πακιστάν (δύο πυρηνικά οπλισμένα κράτη που έχουν συγκρουστεί πολεμικά τρεις φορές και βρίσκονται σε κατάσταση υψηλής έντασης). Η πιθανότητα αντιποίνων από το Πακιστάν ήταν σημαντική, αλλά σε αντίθεση με την Ουκρανία, δεν υπάρχει αυτή τη χρονική περίοδο ανοιχτή σύγκρουση που να περιπλέκει την κατάσταση (στην Ουκρανία έχουμε γεωγραφική διασπορά μετώπων).

Αν είχε συμβεί ένα τέτοιο συμβάν μεταξύ της Πολωνίας και των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, για παράδειγμα, θα ήταν απίθανο η πολωνική κυβέρνηση να πειστεί ότι η εκτόξευση του ρωσικού πυραύλου έγινε κατά λάθος. Η ανησυχία σχετικά με τις προθέσεις της Ρωσίας βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο, ειδικά στα ανατολικά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, από τη σκανδιναβική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Στις 15 Μαρτίου, οι πρωθυπουργοί της Πολωνίας, της Σλοβενίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας διακινδύνευσαν να μεταβούν με τρένο στην Ουκρανία για να συναντήσουν τον Ουκρανό πρόεδρο, Β. Ζελένσκι, στο Κίεβο. Αυτές οι χώρες -όπως και η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και τα Βαλτικά κράτη- αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να είναι οι επόμενες στη σειρά, αν συνεχιστεί ο ρωσικός επεκτατισμός – όπως αναμένουν αρκετοί.

Οι απαράδεκτες δηλώσεις του Πούτιν φαίνεται να απειλούν τα κράτη της Βαλτικής, ενώ επιδιώκει να αποκαταστήσει την κυριαρχία της Ρωσίας σε άλλα γειτονικά κράτη, που απωλέσθη με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991. Ορισμένα από αυτά τα κράτη έχουν υπολογίσιμες ρωσικές μειονότητες (π.χ., Εσθονία) και έχουν βιώσει αναταραχές τα τελευταία χρόνια. Η πιθανότητα κλιμάκωσης αυξάνεται όταν αναλογιστούμε τις πιθανές ενέργειες ή αντιδράσεις των στρατιωτών στο έδαφος, οι οποίοι είναι ψυχροί και φοβισμένοι. Ενας μόνο πυροβολισμός σε ένα κατά τα άλλα ήσυχο αλλά τεταμένο γεωγραφικό σύνορο ή αν ένας υπαξιωματικός παρεξηγήσει μια συγκεκριμένη κατάσταση και προχωρήσει σε επιθετική δράση θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μια μάχη που γρήγορα κλιμακώνεται πέρα από τον έλεγχο των τοπικών διοικητών.

Ο Ζελένσκι έχει επανειλημμένα ζητήσει μια «ζώνη απαγόρευσης πτήσεων» πάνω από την Ουκρανία, η οποία να εφαρμόζεται από το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα (κατανοητό) ότι αυτό ενέχει τον κίνδυνο άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταξύ της Ρωσίας και των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, που ενδεχομένως να οδηγήσει σε ταχεία κλιμάκωση. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για ένα άλλο από τα αιτήματα του Ζελένσκι – την προμήθεια αεροσκαφών προς ενίσχυση της ουκρανικής Αεροπορίας. Αλλά αν το ΝΑΤΟ παρείχε απευθείας αεροσκάφη στην Ουκρανία, η Ρωσία θα μπορούσε κάλλιστα να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτό είναι επιθετικό παρά αμυντικό όπλο και να αναλάβει δράση για να σταματήσει την προμήθεια/μεταφορά των αεροπλάνων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει πλήγματα σε αεροδρόμια όπου εδρεύουν τα αεροσκάφη -για παράδειγμα, στην Πολωνία ή στη Σλοβακία- πριν μεταφερθούν στην Ουκρανία.

Στην πρόσφατη συναισθηματική ομιλία του στο αμερικανικό Κογκρέσο, ο Ουκρανός πρόεδρος θύμισε στην Αμερική την αιφνιδιαστική επίθεση του Δεκεμβρίου του 1941 στο Περλ Χάρμπορ ως και τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις. Ο Ζελένσκι προειδοποιεί συνέχεια μέσω των ομιλιών του σε ξένα Κοινοβούλια για τις συνέπειες της συνεχιζόμενης αδράνειας του ΝΑΤΟ.

Το άρθρο 5

Η ένταξη στο ΝΑΤΟ επιτρέπει σε ένα κράτος να επικαλεστεί το άρθρο 5 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού του Απριλίου του 1949 για να ζητήσει υποστήριξη από τα άλλα κράτη-μέλη της Συμμαχίας. Αυτό το άρθρο το έχουν επικαλεστεί μόνο μία φορά στην ιστορία του ΝΑΤΟ από τις ΗΠΑ, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Αλλά το άρθρο 5 δεν εγγυάται ότι είναι δεδομένο και απόλυτα σίγουρο πως όλα τα άλλα κράτη του ΝΑΤΟ θα στείλουν άμεσα ένοπλες δυνάμεις για να αποκρούσουν μια επίθεση, αλλά μόνο ότι η στρατιωτική δράση είναι μια επιλογή που μπορεί να συμπεριληφθεί ως μέρος της αρχής της Συμμαχίας περί της «συλλογικής άμυνας».

Λαμβάνοντας υπόψη τις δημόσιες δηλώσεις από το Westminster, το Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να τηρήσει την υποχρέωσή του και να πολεμήσει απέναντι σε μια ρωσική επίθεση. Οπως είπε ο υπουργός Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, Σατζίντ Τζάβιντ, μόλις πριν από λίγες ημέρες σε συνέντευξή του στο ΒBC: «Αν ένα μόνο ρωσικό δάχτυλο εισέλθει στο έδαφος του ΝΑΤΟ, θα υπάρξει πόλεμος με το ΝΑΤΟ». Στις 25 Φεβρουαρίου, μία ημέρα μετά την εισβολή των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, οι αρχηγοί των κυβερνήσεων του ΝΑΤΟ συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες. Εκαναν μια δήλωση που αποδοκίμαζε την εισβολή και υποσχέθηκαν βοήθεια στην Ουκρανία. Η Συμμαχία δεσμεύτηκε να «συνεχίσει να λαμβάνει όλα τα μέτρα και τις αποφάσεις που απαιτούνται για να διασφαλίσει την ασφάλεια και την άμυνα όλων των Συμμάχων».

Αντίστοιχα, το ΝΑΤΟ έχει αναπτύξει χερσαία, εναέρια και θαλάσσια μέσα στις ανατολικές του περιοχές και «ενεργοποίησε τα αμυντικά σχέδια για να είναι προετοιμασμένο να ανταποκριθεί σε μια σειρά απρόοπτων σε ασφαλή περιοχή της Συμμαχίας».

Η επί πολλά χρόνια ενασχόληση και έρευνά μου για το ΝΑΤΟ περιλάμβανε πάντα πολλές άτυπες συζητήσεις σε όλες τις πρωτεύουσες των κρατών-μελών της Συμμαχίας με αρκετούς και ιδιαίτερα υψηλόβαθμους αξιωματικούς από διάφορες χώρες. Αυτό με οδήγησε να πιστέψω ότι ορισμένα μέλη του ΝΑΤΟ που γεωγραφικά βρίσκονται πιο μακριά από την καυτή ζώνη είναι λιγότερο πρόθυμα να στείλουν μάχιμες δυνάμεις – ακόμη και σε περίπτωση που ενεργοποιηθεί το άρθρο 5.

Υπάρχει επίσης το ερώτημα αν οι πολιτικοί ηγέτες του ΝΑΤΟ θα ήταν πρόθυμοι να πραγματοποιήσουν επιθέσεις σε ρωσικό έδαφος, κάτι που θα αντιπροσώπευε μια σημαντική εντατικοποίηση και αναβάθμιση της σύγκρουσης, ενώ θα εγκυμονούσε τον πρόσθετο κίνδυνο να απαντήσει η Ρωσία με πυρηνικά ή χημικά όπλα. Η αποτροπή -είτε συμβατική είτε πυρηνική- απαιτεί ορθολογικό υπολογισμό και από τις δύο πλευρές. Οπως έχω γράψει, ο «ορθολογισμός» του Πούτιν είναι εντελώς διαφορετικός από αυτόν των Δυτικών ηγετών, γεγονός που είναι μέρος του λόγου για τον οποίο συνέβησαν αυτή η κρίση και η σύγκρουση εξαρχής.

Μέχρι στιγμής, ο Πούτιν δεν έχει αποθαρρυνθεί από το ΝΑΤΟ. Αντίθετα, έχει απειλήσει τη Συμμαχία με «συνέπειες που δεν έχετε δει ποτέ στην ιστορία»(!). Εν τω μεταξύ, οποιεσδήποτε παραχωρήσεις κερδίσει η Ρωσία στις όποιες ειρηνευτικές συνομιλίες είναι πιθανό να οδηγήσουν τη Μόσχα σε περισσότερες και προκλητικές απαιτήσεις. Κι αυτό ανησυχεί ιδιαίτερα τα ανατολικοευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ. Αυτό που δεν είναι ξεκάθαρο είναι αν τα πιο απομακρυσμένα μέλη του ΝΑΤΟ βλέπουν την απειλή με τον ίδιο τρόπο. Η ενότητα δράσης είναι ζωτικής σημασίας για το ΝΑΤΟ – όχι μόνο τώρα, αλλά τις επόμενες εβδομάδες και μήνες. Για αυτό και η Σύνοδος του ΝΑΤΟ σε τρεις ημέρες από κοινού με τη Σύνοδο ΝΑΤΟ-Ε.Ε. είναι καθοριστικές για τον ευρωατλαντισμό.