Ο συγγραφέας ερευνά τι ήταν αυτό που έκανε τον Σωκράτη αυτό που ήταν, που μετέτρεψε έναν ελκυστικό νέο, ηρωικό πολεμιστή και παθιασμένο εραστή σε έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της παγκόσμιας ιστορίας, τι ήταν αυτό που τον συνέδεε μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του με μία από τις πιο δυναμικές και ευφυείς γυναίκες της εποχής του, την Ασπασία από τη Μίλητο.
[fwduvp preset_id=”test” playlist_id=”Test”]
Καθηγητής κλασικών σπουδών στο Τζίζας Κόλετζ της Οξφόρδης, με αρκετές έρευνες και δημοσιεύσεις σε πολλούς τομείς των αρχαιοελληνικών σπουδών, ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ δηλώνει στον «Ε.Τ.» την αισιοδοξία του. Αλλωστε, όπως λέει, αν κάτι μάθαμε από τον Λοιμό της αρχαίας Αθήνας, είναι πως είμαστε καταδικασμένοι να επιζήσουμε.
«Ο Σωκράτης εθεωρείτο ένας προσγειωμένος άνθρωπος, ακόμη και από τους πιο σεβαστούς θαυμαστές του – τον Πλάτωνα και τον Ξενοφώντα. Τον απεικονίζουν σαν έναν θαρραλέο μαχητή, έναν άνθρωπο με ισχυρό ανταγωνισμό, σαν έναν εγκάρδιο πότη, με ευδιάκριτη την αίσθηση του χιούμορ και κάποιες φορές με μια ασυνείδητη λαγνεία. Στόχος της έρευνάς μου ήταν να θέσει ερωτήματα για το πώς ένας άνθρωπος με αυτά τα χαρακτηριστικά κληροδότησε στην ανθρωπότητα κάποιες από τις πιο σημαντικές φιλοσοφικές και ηθικές ιδέες: ότι η γνώση είναι προσωρινή και αποκτάται δύσκολα, ότι η αναζήτηση της αλήθειας θα πρέπει να είναι στόχος ζωής, ότι η ανεξέλεγκτη ζωή είναι μια ζωή που δεν αξίζει να ζει κάποιος», μας απαντά ο Βρετανός ακαδημαϊκός όταν τον ρωτάμε αν η παρουσίαση του ερωτευμένου Σωκράτη απομυθοποιεί τον φιλόσοφο Σωκράτη και συνεχίζει:
«Οσα έχουν γραφτεί για τον Σωκράτη υποδηλώνουν ότι ποτέ δεν επιδίωξε να του φέρονται σαν να ήταν αντικείμενο σεβασμού ή να τον τοποθετήσουν στο βάθρο ενός “κοσμικού αγίου”, άλλωστε, σε εκείνον ανήκει η φράση “Το μόνο πράγμα που γνωρίζω είναι ότι δεν γνωρίζω τίποτα”. Επίσης, όχι μόνο παντρεύτηκε δύο φορές (τη Μυρτώ και την Ξανθίππη), αλλά ήταν γνωστός ο έρωτάς του για τον Αλκιβιάδη, όπως και η έλξη που ένιωθε για άλλους νεαρούς άντρες. Ερευνώντας τη ζωή του σαν παιδί και αργότερα σαν ενήλικα της εποχής του, και ανακαλύπτοντας τον πολύπλευρο χαρακτήρα του, αλλά και έναν αξιοθαύμαστο άνθρωπο και πρωτότυπο στοχαστή, προσπάθησα να είμαι δίκαιος με τις ιστορικές πηγές και τις λεπτομέρειες που αδίκως έμειναν στην αφάνεια, αλλά κυρίως θέλησα να αποτυπώσω την πραγματική ανθρώπινη πλευρά του Σωκράτη και έτσι να γίνει περισσότερο κατανοητή η έκταση του εξαιρετικού επιτεύγματός του».
Γνωρίζουμε τον Σωκράτη σαν έναν ηλικιωμένο, άσχημο και φτωχό άντρα. Αυτό οφείλεται στο ότι ο Πλάτων τον συνάντησε όταν ήταν ήδη περασμένης ηλικίας ή ήταν συνειδητή επιλογή των βιογράφων του, αφού μια «ασκητική μορφή» θα ταίριαζε καλύτερα σε έναν φιλόσοφο;
Ο Πλάτωνας γεννήθηκε το 424 π.Χ., όταν ο Σωκράτης ήταν ήδη 45 ετών, έτσι όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά ο Πλάτωνας θα ήταν περίπου 15 και ο Σωκράτης 60. Το ίδιο ισχύει και για τον Ξενοφώντα. Οπότε δεν αποτελεί έκπληξη να τον παρουσιάζουν σαν έναν σεβάσμιο γέροντα, και παρόλο που και οι δύο κάνουν αναφορές στη νεότητα του Σωκράτη και τα στρατιωτικά του επιτεύγματα, σίγουρα δεν υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες. Oσον αφορά στην εξωτερική του εμφάνιση, προγενέστερες πηγές, όπως ένας ιστορικός με το όνομα Iων και ο Αριστοφάνης, δεν κάνουν καμία αναφορά περί ασχήμιας. Και στην περίπτωση του Αριστοφάνη είναι αξιοσημείωτο, μια και ένας κωμικός θεατρικός συγγραφέας θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την εξωτερική εμφάνιση στα έργα του. Οπότε μάλλον ο Σωκράτης δεν ήταν ιδιαίτερα άσχημος ή παχύς στη νεότερη ή μέση ηλικία του και σαν απόδειξη αυτού είναι η ιδιότητά του σαν οπλίτης, που θα πρέπει να ήταν σε καλή φυσική κατάσταση για να πολεμάει μέχρι τα 48 του χρόνια. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, άρχισε να παίρνει βάρος όταν σταμάτησε να μάχεται, κάτι που είναι σύνηθες σε άτομα που ασχολούνται με τον αθλητισμό και ιδιαίτερα τις πολεμικές τέχνες. Στο «Συμπόσιο» ο Πλάτωνας είχε στόχο να αναδείξει την εσωτερική ομορφιά του Σωκράτη και όχι την εξωτερική και το 416 π.Χ. που λαμβάνει χώρα ο διάλογος, ο Σωκράτης βρίσκεται στην ηλικία των 53 ετών. Σχετικά με τον ασκητισμό, ο Πλάτωνας το κάνει ξεκάθαρο στην «Απολογία» ότι ο Σωκράτης επέλεξε τη φτώχεια. Ολα τα στοιχεία δείχνουν ότι προερχόταν από ένα καλό υπόβαθρο, δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει οπλίτης σε διαφορετική περίπτωση. Στην «Απολογία» ο Πλάτωνας αναφέρει ότι όταν ο Σωκράτης αποφάσισε ότι είχε μία φιλοσοφική αποστολή στη ζωή του απέρριψε τα υλικά αγαθά. Δεν ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που το έκανε, ούτε ο τελευταίος.
«Θα επιζήσουμε από την πανδημία»
Εχει διδαχθεί κάτι η ανθρωπότητα από τον Λοιμό της αρχαίας Αθήνας;
Η πανούκλα ήταν ένα καταστροφικό πλήγμα για την Αθήνα, όμως οι Αθηναίοι όχι μόνο επέζησαν, αλλά κατάφεραν να έχουν μεγάλη επιτυχία τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και σε καιρό πολέμου τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Αυτή η ανάκαμψη αποτελεί ένα θετικό μάθημα για την ανθρωπότητα: θα επιζήσουμε. Ο Θουκυδίδης, ο μεγάλος ιστορικός, προσπάθησε να αποτυπώσει λεπτομερώς τα θετικά αποτελέσματα αυτού του γεγονότος για την ανθρωπότητα. Είχε πει ότι ήλπιζε πως θα φανούν χρήσιμα αν κάτι παρόμοιο συνέβαινε στο μέλλον – όπως και συνέβη αρκετές φορές, με πρόσφατη την πανδημία του Covid-19. Μεταξύ των μαθημάτων εκείνων ήταν ότι οι πρώτοι που πεθαίνουν είναι οι ιατρικοί φροντιστές, ότι όσοι χάνουν την ελπίδα τους πεθαίνουν πιο γρήγορα και πως ο νόμος και η τάξη υποφέρουν σε συνθήκες πανούκλας. Θα έπρεπε οι κυβερνήσεις να έχουν καταλάβει ότι η προμήθεια προστατευτικού εξοπλισμού για τους ανθρώπους της πρώτης γραμμής είναι προτεραιότητα, ότι το δημόσιο ηθικό θα πρέπει να διατηρείται με κάθε τρόπο και ότι ο νόμος και η τάξη οφείλουν να τηρούνται με σταθερότητα και σαφήνεια. Δυστυχώς, δεν είναι αρκετοί οι ηγέτες των χωρών που έχουν μελετήσει την Ιστορία με τη δέουσα προσοχή και έχουν αντλήσει τα διδάγματά της. Το κύριο δίδαγμα, όμως, είναι ότι η ανθρωπότητα μπορεί να επιζήσει από μια πανδημία και να προχωρήσει σε καλύτερα πράγματα και αυτό είναι κάτι από το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε μια άνεση.
Ο Μπόρις Τζόνσον και ο Περικλής
Είναι γνωστός ο θαυμασμός που θρέφει ο Μπόρις Τζόνσον για τον Περικλή. Πιστεύετε ότι αυτό έχει επηρεάσει τον τρόπο σκέψης του;
Ο Μπόρις Τζόνσον θαυμάζει τον Περικλή λόγω του «Επιταφίου», για τον οποίο αναφέρει ο Θουκυδίδης ότι είναι ένα αριστούργημα της ρητορικής και της πολιτικής ικανότητας, αλλά και μια υπέροχη και συγκινητική έκφραση των ιδανικών της αρχαίας Αθήνας. Ο Μπόρις Τζόνσον γνωρίζει πολύ καλά τον «Επιτάφιο» και συχνά αναφέρει αποσπάσματά του. Ο Περικλής έχει τονίσει την ειλικρίνεια και το μεγαλείο του αθηναϊκού οράματος για την κοινωνία, τη σημασία του πατριωτισμού, της ευελιξίας και της ανιδιοτέλειας, τα ιδανικά του συνδυασμού της ανάπτυξης της πόλης του με καλή διακυβέρνηση και ανταμοιβή των ανθρώπων σύμφωνα με τα προσόντα τους. Είμαι βέβαιος ότι και ο ίδιος θα ήθελε η πρωθυπουργία του να ανταποκριθεί σε αυτά ιδανικά. Ελπίζω, παρά το δύσκολο ξεκίνημα που βίωσε, ότι θα καταφέρει αυτά τα ιδανικά να λάμψουν κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Από τον πρόλογο του βιβλίου
«Η μορφή του νεαρού Σωκράτη που αναδύεται δεν εμπλουτίστηκε ποτέ καθ’ ολοκληρίαν από αρχαίους ή νεότερους βιογράφους. Αυτό που διασαφηνίζεται είναι ότι τα πρώτα χρόνια της νεότητάς του αποτέλεσαν την περίοδο κατά την οποία έκανε τη συνειδητή επιλογή, χάρη σε διάφορες μετασχηματιστικές εμπειρίες -εκ των οποίων η σχέση του με την Ασπασία μπορεί να ήταν η πιο σημαντική-, να επικεντρωθεί στην πνευματική ζωή. Μέχρι εκείνο το σημείο αλλά και πέρα απ’ αυτό, παρουσιαζόταν ως ένας εντυπωσιακός πολεμιστής, ως ένας γυμνασμένος παλαιστής και χορευτής, ως ένας βαθιά πεπαιδευμένος ομιλητής και ως ένας παθιασμένος εραστής. Για να αντικρίσουμε τον Σωκράτη υπό ένα τέτοιο πρίσμα που δεν έχει προηγούμενο, απαιτείται να ακολουθήσουμε στοιχεία σχετικά με το πώς διαμορφώθηκαν η ζωή και η προσωπικότητά του και να ανακαλύψουμε εκ νέου τις εμπειρίες της νεότητάς του που τον κατέστησαν ένα νέο είδος ήρωα – έναν φιλόσοφο, του οποίου οι πρωτότυπες θεωρήσεις, η αντισυμβατική συμπεριφορά και το ηρωικό θάρρος ενώπιον του θανάτου έχουν μαγέψει τους στοχαστές και τους ερευνητές για σχεδόν δυόμισι χιλιάδες χρόνια».
Info:
Arman D’ Angour
«Ερωτευμένος Σωκράτης. Η γέννηση ενός φιλοσόφου»
Μετάφραση: Χαράλαμπος Μαγουλάς
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Από την έντυπη έκδοση