Η νέα ρύθμιση προβλέπει ότι κάθε φυσικό πρόσωπο που είναι μισθωτός, συνταξιούχος, αυτοαπασχολούμενος και ιδιοκτήτης εκμισθούμενων ακινήτων πρέπει να εξοφλεί με πλαστικό χρήμα ή με άλλα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής ή με μετρητά (κατόπιν έκδοσης αποδείξεων) δαπάνες αγοράς αγαθών και παροχής υπηρεσιών συνολικής αξίας τουλάχιστον ίσης με το 30% του συνολικού ετήσιου ατομικού εισοδήματός του.

Στις δαπάνες που θα λαμβάνονται υπόψη για την κάλυψη του ποσοστού αυτού περιλαμβάνονται τα περισσότερα από τα καθημερινά, μηνιαία και ετήσια έξοδα κάθε νοικοκυριού, όπως οι δαπάνες για αγορές τροφίμων, ποτών, ρούχων, παπουτσιών, κλινοσκεπασμάτων, χαρτικών ειδών, τσιγάρων, ειδών υγιεινής και καθαριότητος, για αγορές ηλεκτρικών, ηλεκτρονικών συσκευών, επίπλων και άλλων διαρκών ειδών οικιακής χρήσης, καθώς και τα έξοδα για πληρωμές λογαριασμών ΔΕΚΟ και κοινοχρήστων, για δίδακτρα, ιατρικές επισκέψεις, ιατρικές εξετάσεις, νοσήλια και ασφάλιστρα.

Εξαιρούνται οι πληρωμές για ενοίκια, δάνεια, φόρους και τέλη υπέρ του Δημοσίου, καθώς και οι δαπάνες για αγορές περιουσιακών στοιχείων μεγάλης αξίας, αποταμιευτικών και επενδυτικών προϊόντων. Σε περίπτωση μη κάλυψης του ποσοστού 30% το ακάλυπτο ποσό θα φορολογείται με αυξημένο συντελεστή, που θα καθοριστεί στο 22%.

Σύμφωνα, ειδικότερα, με τη νομοθετική ρύθμιση που προωθεί το υπουργείο Οικονομικών:

1) Κάθε μισθωτός, συνταξιούχος, κατά κύριο επάγγελμα αγρότης, αυτοαπασχολούμενος και φορολογούμενος με εισοδήματα από ενοίκια ακινήτων θα πρέπει να πραγματοποιήσει εντός του έτους 2020 δαπάνες για αγορές αγαθών και παροχή υπηρεσιών συνολικού ύψους ίσου με το 30% του ετήσιου ατομικού εισοδήματός του. Οι δαπάνες αυτές για να αναγνωριστούν θα πρέπει να εξοφληθούν με πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες ή με άλλα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής (προπληρωμένες κάρτες, πληρωμές μέσω e-banking κ.λπ.). Ειδικά για φορολογούμενους που ανήκουν σε ορισμένες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, οι ανάπηροι, οι άνεργοι, οι περιστασιακά απασχολούμενοι και οι πρόσφυγες, καθώς και για ορισμένες άλλες ομάδες πολιτών προβλέπεται εξαίρεση από την υποχρέωση εξόφλησης των δαπανών αυτών με κάρτες ή άλλα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής. Για τις περιπτώσεις των φορολογουμένων αυτών θα ισχύει η δυνατότητα εξόφλησης των δαπανών που απαιτούνται με μετρητά, αλλά και η υποχρέωση συλλογής και διακράτησης των σχετικών αποδείξεων λιανικών συναλλαγών.

2) Από την κάλυψη του ποσοστού 30% εξαιρούνται τα εισοδήματα άνω των 66.667 ευρώ. Για τα εισοδήματα αυτά θα προβλέπεται ανώτατο όριο 20.000 ευρώ στο ποσό των δαπανών που θα πρέπει να συγκεντρωθούν. Δηλαδή όσοι από τους παραπάνω φορολογούμενους έχουν ετήσιο ατομικό εισόδημα άνω των 66.667 ευρώ θα αρκεί να καλύψουν ποσό δαπανών 20.000 ευρώ.

3) Σε κάθε περίπτωση φορολογουμένου ο οποίος δεν θα έχει πραγματοποιήσει το απαιτούμενο συνολικό ποσό δαπανών, το «ακάλυπτο» ποσό θα φορολογείται με 22%. Π.χ. σε περίπτωση που το ετήσιο ατομικό εισόδημα ανέρχεται σε 10.000 ευρώ, το απαιτούμενο ποσό δαπανών έτους 2020 ανέρχεται σε 3.000 ευρώ (30% των 10.000 ευρώ). Αν ο φορολογούμενος που έχει αυτό το εισόδημα πραγματοποιήσει συνολικό ποσό δαπανών 1.000 ευρώ, τότε θα χρεωθεί με επιπλέον φόρο 22% επί της «ακάλυπτης» διαφοράς των 2.000 ευρώ, δηλαδή θα κληθεί να καταβάλει επιπλέον φόρο 440 ευρώ (2.000 ευρώ Χ 22%).

4) Στις δαπάνες που θα «μετρούν» για τη συγκέντρωση του απαιτούμενου ποσοστού 30% ή του ανώτατου ορίου των 20.000 ευρώ, κατά περίπτωση, περιλαμβάνονται όλα σχεδόν τα έξοδα για αγορές αγαθών και λήψη υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, αναγνωρίζονται δαπάνες που αφορούν σε αγαθά και υπηρεσίες των παρακάτω κατηγοριών:

– Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά: Ψωμί, δημητριακά, ρύζι, ζυμαρικά, κρέας, ψάρια, αλλαντικά, γαλακτοκομικά, έλαια, φρούτα, λαχανικά, σοκολάτες, γλυκά, παγωτά, χυμοί, νερό, αναψυκτικά κ.λπ.

– Αλκοολούχα ποτά και καπνός: Αλκοολούχα, οινοπνευματώδη ποτά, κρασιά, μπίρες, καπνός, τσιγάρα, πούρα, πουράκια.

– Ενδυση και υπόδηση: Υφάσματα, ενδύματα, καθαρισμός και μεταποίηση ενδυμάτων, παπούτσια, επιδιορθώσεις υποδημάτων.

– Στέγαση: Ηλεκτρικό ρεύμα, ύδρευση, φυσικό αέριο, υγραέριο, πετρέλαιο θέρμανσης, αποχέτευση, κοινόχρηστα, δημοτικά τέλη, επισκευή και συντήρηση κατοικίας, εργασίες υδραυλικού, ηλεκτρολόγου, ελαιοχρωματιστή κ.λπ., υπηρεσίες για τη συντήρηση πολυκατοικιών. Περιλαμβάνονται, δηλαδή, όλες οι δαπάνες για την πληρωμή λογαριασμών ΔΕΚΟ και κοινοχρήστων καθώς και όλα τα έξοδα επισκευής και συντήρησης κατοικιών.

– Διαρκή αγαθά, είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες: Επιπλα, διακοσμητικά είδη, έπιπλα κήπου, φωτιστικά, χαλιά, μοκέτες, κουρτίνες, κλινοσκεπάσματα, οικιακές συσκευές, ψυγεία, πλυντήρια, ηλεκτρικές κουζίνες, κλιματιστικά, συσκευές θέρμανσης, εργαλεία, υπηρεσίες καθαρισμού, είδη καθαρισμού κ.ά., καθώς και επισκευές όλων αυτών των ειδών.

– Μεταφορές: Ποδήλατα, ανταλλακτικά και αξεσουάρ αυτοκινήτου, καύσιμα, λιπαντικά, μίσθωση γκαράζ και χώρων στάθμευσης, μαθήματα οδήγησης, εισιτήρια τρένων, λεωφορείων, ταξί, αεροπλάνων και πλοίων.

– Επικοινωνίες: Κινητή και σταθερή τηλεφωνία, σύνδεση Internet, ταχυδρομικές υπηρεσίες.

– Αναψυχή, πολιτιστικές δραστηριότητες: Υπολογιστές, κάμερες, μουσικά όργανα, άνθη, κατοικίδια ζώα, αθλητικές δραστηριότητες, θέατρα, κινηματογράφοι, συναυλίες, μουσεία, βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, πακέτα διακοπών.

– Εκπαίδευση: Δίδακτρα για προσχολική, πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

– Ξενοδοχεία, καφέ, εστιατόρια, κυλικεία.

– Υγεία: Εξοδα ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης (πληρωμές για αμοιβές γιατρών κατόπιν επισκέψεων, έξοδα για νοσήλια, εξετάσεις σε διαγνωστικά κέντρα, φάρμακα, φαρμακευτικά είδη κ.λπ.). Περιλαμβάνονται, επίσης: φακοί επαφής και υγρά καθαρισμού, τεστ εγκυμοσύνης, προφυλακτικά, οινόπνευμα καθαρό, ιατρικά προϊόντα, γυαλιά μυωπίας, πατερίτσες, πιεσόμετρα, ζώνες παθήσεων, θεραπευτικές συσκευές και εξοπλισμός, οδοντιατρικές υπηρεσίες (σφράγισμα, λεύκανση, καθαρισμός δοντιών, τοποθέτηση θήκης), μικροβιολογικές εξετάσεις, υπηρεσίες φυσιοθεραπείας κ.ά.

– Αλλα αγαθά και υπηρεσίες: Κουρεία, κομμωτήρια, κοσμήματα, ρολόγια, είδη για μωρά, οίκοι ευγηρίας και ιδρύματα για άτομα με ειδικές ανάγκες, υπηρεσίες για βοήθεια στο σπίτι, ασφάλιστρα κατοικίας, ασφάλιστρα ζωής και υγείας, ασφάλιστρα οχημάτων.

Δαπάνες που εξαιρούνται

5) Εξαιρούνται και δεν περιλαμβάνονται στις δαπάνες που αναγνωρίζονται για την κάλυψη του 30% του εισοδήματος:

– Τα ενοίκια

– Τα τέλη κυκλοφορίας

– Οι αγορές οχημάτων (αυτοκινήτων, δικύκλων)

– Οι αγορές σκαφών, αεροπλάνων και αεροσκαφών

– Οι αγορές κατοικιών, οικοπέδων και λοιπών ακινήτων

– Οι πληρωμές φόρων

– Οι πληρωμές δόσεων δανείων

– Οι αγορές επενδυτικών προϊόντων (μετοχών, ομολόγων κ.λπ.).

Η παγίδα των τεκμηρίων

6) Σε κάθε περίπτωση κατά την οποία το τεκμαρτό εισόδημα, δηλαδή αυτό που προκύπτει από την εφαρμογή των τεκμηρίων διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, είναι μεγαλύτερο του δηλωθέντος και η επιπλέον διαφορά δεν καλύπτεται από το φορολογούμενο με ποσά δηλωθέντα στον πίνακα 6 της φορολογικής δήλωσης, το ύψος της ετήσιας δαπάνης για αγορές αγαθών και λήψη υπηρεσιών που πρέπει να έχει εξοφληθεί με ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής ή με μετρητά θα προσδιορίζεται ως ποσοστό 30% επί του (υψηλότερου) τεκμαρτού κι όχι επί του (χαμηλότερου) δηλωθέντος εισοδήματος.

Ουσιαστικά, από αυτή την παγίδα κινδυνεύουν ιδιαίτερα οι έχοντες πολύ χαμηλά εισοδήματα, οι οποίοι φορολογούνται όχι με βάση τα ποσά που δηλώνουν στην εφορία αλλά με βάση τα εξωπραγματικά τεκμαρτά εισοδήματα που τους προσδιορίζουν τα τεκμήρια διαβίωσης (τα ελάχιστα ποσά τεκμηρίων και τα τεκμήρια για τα σπίτια στα οποία διαμένουν και για τα αυτοκίνητα που χρησιμοποιούν. Σε πολλές από τις περιπτώσεις αυτές τα συνολικά ποσά των δαπανών που θα πρέπει οι φορολογούμενοι αυτοί να πραγματοποιήσουν θα υπερβαίνουν το 50% των πραγματικών εισοδημάτων τους!

Για να γίνουν καλύτερα αντιληπτά τα όσα προαναφέραμε παραθέτουμε το παρακάτω χαρακτηριστικό παράδειγμα:

Χαμηλοσυνταξιούχος 68 ετών, που λαμβάνει κάθε μήνα την κατώτατη προνοιακή σύνταξη των 345 ευρώ από τον ΟΠΕΚΑ και, ως εκ τούτου, δηλώνει ετησίως εισόδημα 4.140 ευρώ (345 ευρώ Χ 12 μήνες) αλλά βαρύνεται με τεκμήρια διαβίωσης συνολικού ύψους 8.000 ευρώ, λόγω ελάχιστου τεκμηρίου 3.000 ευρώ, διαμονής του σε διαμέρισμα 60 τ.μ. και χρήσης Ι.Χ. αυτοκινήτου 1.300 κυβικών εκατοστών 15ετίας, θα πρέπει να πληρώσει με πλαστικό χρήμα ή μέσω e-banking ή με άλλα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής καταναλωτικές δαπάνες συνολικού ύψους ίσου με το 30% όχι επί των 4.140 ευρώ που είναι το πραγματικό του εισόδημα, αλλά επί των 8.000 ευρώ που είναι το εξωπραγματικό τεκμαρτό του εισόδημα. Δηλαδή, ο συγκεκριμένος φορολογούμενος θα πρέπει να εξοφλήσει με ηλεκτρονικές μεθόδους δαπάνες συνολικού ύψους 2.400 ευρώ (το 30% των 8.000 ευρώ), που αντιστοιχούν στο 58% του πενιχρού πραγματικού του εισοδήματος (στο 58% των 4.140 ευρώ).

Και η μεσαία τάξη σε κίνδυνο

7) Αντιμέτωποι με υπέρογκες επιβαρύνσεις θα βρεθούν και φορολογούμενοι με μεσαία εισοδήματα που είναι έγγαμοι. Σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις τα ποσά των δαπανών που θα απαιτείται να πραγματοποιούνται με πλαστικό χρήμα ή μέσω e-banking ή με άλλες μεθόδους ηλεκτρονικής πληρωμής θα είναι τεράστια και θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθούν.

Για παράδειγμα, ζευγάρι εργαζομένων, στο οποίο ο σύζυγος έχει ετήσιο εισόδημα 25.000 ευρώ και η σύζυγος άλλα 20.000 ευρώ, θα πρέπει εντός του 2020 να πραγματοποιήσει, με ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής, δαπάνες για αγορές αγαθών και παροχή υπηρεσιών, συνολικού ύψους 13.500 ευρώ (το 30% των 25.000 ευρώ + το 30% των 20.000 ευρώ)!

Οι εξαιρέσεις που παράγουν άλλες… υποχρεώσεις

8) Από την υποχρέωση να έχουν εξοφλήσει με ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής (πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες ή e-banking) τις δαπάνες που κατοχυρώνουν το αφορολόγητο, εξαιρούνται (εφόσον τα πραγματικά ή τεκμαρτά εισοδήματά τους θα φορολογηθούν με την κλίμακα υπολογισμού του φόρου για τα εισοδήματα από μισθούς και συντάξεις):

α) Φορολογούμενοι 70 ετών και άνω.

β) Ατομα με ποσοστό αναπηρίας 80% και άνω.

γ) Φορολογούμενοι που βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση.

δ) Φορολογικοί κάτοικοι της Ε.Ε. ή του ΕΟΧ, που υποχρεούνται σε υποβολή δήλωσης στην Ελλάδα.

ε) Δημόσιοι λειτουργοί και δημόσιοι υπάλληλοι που υπηρετούν στην αλλοδαπή, καθώς και φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας που διαβιούν ή εργάζονται στην αλλοδαπή.

στ) Ανήλικοι που υποχρεούνται σε υποβολή δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.

ζ) Φορολογούμενοι που κατοικούν μόνιμα σε χωριά με πληθυσμό έως 500 κατοίκους και σε νησιά με πληθυσμό κάτω των 3.100 κατοίκων, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, εκτός αν πρόκειται για τουριστικούς τόπους.

η) Οι φορολογούμενοι που δεν έχουν εισόδημα από καμία κατηγορία ή έχουν εισόδημα μόνο από κεφάλαιο (από ακίνητα, τόκους καταθέσεων κ.λπ.) ή και από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου και το τεκμαρτό τους εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.500 ευρώ.

θ) Πολίτες των οποίων το ετήσιο πραγματικό εισόδημα του έτους 2018 δεν υπερβαίνει το ποσό των 6.000 ευρώ και το ετήσιο τεκμαρτό τους εισόδημα για το ίδιο έτος δεν υπερβαίνει τα 9.500 ευρώ. Σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι περιστασιακά απασχολούμενοι.

ι) Υπήκοοι τρίτων χωρών που αιτούνται ή/και λαμβάνουν διεθνή προστασία από την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

ια) Οι φορολογούμενοι που είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ, για τη διαφορά που προκύπτει μεταξύ του τεκμαρτού και του συνολικού εισοδήματός τους.

ιβ) Οι φορολογούμενοι που είναι δικαιούχοι Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης (ΚΕΑ).

ιγ) Οι υπηρετούντες την υποχρεωτική στρατιωτική τους θητεία.

ιδ) Οι φορολογούμενοι που βρίσκονται σε κατάσταση μακροχρόνιας νοσηλείας (πέραν των 6 μηνών).

Κάθε φορολογούμενος που υπάγεται σε μία από τις παραπάνω 14 περιπτώσεις «εξαιρέσεων» οφείλει, ωστόσο, να καλύψει το 30% του ετήσιου -δηλωθέντος ή τεκμαρτού- εισοδήματος με δαπάνες αγοράς και παροχής υπηρεσιών, εξοφληθείσες με μετρητά. Για το λόγο αυτό πρέπει να συγκεντρώσει και να διαφυλάξει τις αποδείξεις των δαπανών αυτών στην κατοικία του, ώστε να είναι σε θέση να τις προσκομίσει στις αρμόδιες φορολογικές αρχές σε περίπτωση που του ζητηθούν για έλεγχο.

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου