Η κρατική αδιαφορία κάθε άλλο παρά προβληματίζει τα τελευταία, αφού έχουν σημαντικότερα πράγματα να κάνουν, όπως το να παίξουν και όταν δεν υπάρχουν παιχνίδια, να τα δημιουργήσουν. Αλλωστε χώροι παιχνιδιού υπάρχουν άφθονοι. Πόλεις και συνοικίες είναι γεμάτες από αλάνες, στην επαρχία οι εκτάσεις είναι απέραντες, ενώ ακόμα και οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι ανήκουν περισσότερο σε πεζούς και παιδιά παρά στα αυτοκίνητα.

Δύο κατηγορίες

Τα παιδικά παιχνίδια μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: αγορίστικα και κοριτσίστικα, αν και πολλές φορές οι ρόλοι αυτοί μπερδεύονται. Τα πρώτα είναι κυρίως δράσης, έντασης ή πολεμικά, που προϋποθέτουν πολλή φασαρία και μεγάλους χώρους, ενώ τα δεύτερα μπορούν να περιοριστούν σε μικρότερο χώρο, μέσα στο σπίτι ή την αυλή. Τα περισσότερα παιχνίδια είναι συλλογικά, αφού απαιτούν συμμετοχή πολλών παιδιών (κλέφτες και αστυνόμοι, γαϊτανάκι, τα αγάλματα, κολοκυθιά, μέλισσα με τα μελισσόπουλα, κουτσό, τυφλόμυγα, καθώς και όλα τα αθλητικά), ενώ τα μοναχικά είναι σαφώς λιγότερα (κούνια, σβούρα, γιο-γιο, τσέρκι κ.λπ.).

Δημοφιλέστερο παιχνίδι στον αγορίστικο μικρόκοσμο είναι (ποιο άλλο;) η μπάλα. Η τελευταία φτιάχνεται από τα παιδιά της γειτονιάς με χαρτιά, πανιά και ό,τι άλλο ευτελές υλικό βρίσκεται πρόχειρο και ράβεται εξωτερικά με ένα μεγάλο πανί ή κάλτσα. Αν η τελική κατασκευή «μπιστά», αναπηδά δηλαδή στο χώμα, τότε αρχίζει ο μεγάλος αγώνας. Χρέη τερμάτων σε πλάτος αποτελούν δύο μεγάλες πέτρες, ενώ το ύψος δίνεται κατά… προσέγγιση, με αποτέλεσμα να υπάρχει μόνιμη αμφισβήτηση αν το γκολ μετρά ή όχι. Ολα αυτά βέβαια μέχρι η πρόχειρη κατασκευή να διαλυθεί, μεταβαλλόμενη σταδιακά σε άμορφη μάζα, με αποτέλεσμα την πρόωρη λήξη του αγώνα.

Μπάλα με σαμπρέλα σημαίνει μεγαλύτερη αντοχή στην κλοτσοπατινάδα, ενώ μόλις αρχίζει να ξεφουσκώνει επιστρατεύονται ο σαμπρελάς ή ο τσαγκάρης της γειτονιάς: «Κύριε, μπορείτε να μας τη φουσκώσετε;». Μόνιμος φόβος της πολύβουης παρέας ο «κακός» ή δύσκολος γείτονας που αν πέσει σπίτι του η μπάλα, θα την κρατήσει για πάντα ή θα την κομματιάσει με ψαλίδι.

Δημοφιλές παιχνίδι αποτελούν και οι βόλοι ή μπίλιες ή γκαζές. Τοποθετούνται στη σειρά στο χώμα και αν πετύχεις κάποια από ψηλά, την αποκτάς. Η αξία τους στο παιδικό «χρηματιστήριο» είναι ανάλογη του μεγέθους και της ποιότητάς τους. Οι πιο ευτελείς είναι οι αυτοσχέδιες, φτιαγμένες από πηλό που ξεραίνονται στον ήλιο, και ακολουθούν οι αγοραστοί βόλοι. Κορυφαίες και ακριβότερες είναι οι πολύχρωμες μεγάλες «γκαζές», που αποκτάς με πολύ κόπο και παρακάλια στους γονείς.

Η «Κυρά Μαρία»

Στα κοριτσίστικα όνειρα περίοπτη θέση κατέχουν οι παντός είδους κούκλες. Πορσελάνινες ή πλαστικές, χτενισμένες ή ξεμαλλιασμένες, ντυμένες με ύφασμα ή κουρέλια αποτελούν μόνιμη συνοδεία στην κοριτσίστικη αγκαλιά, στο κρεβάτι ή σερνάμενες στον χωματόδρομο. Στην «Κυρά Μαρία» τα κορίτσια σχηματίζουν κύκλο πιασμένα χέρι χέρι και τραγουδούν «Πού θα πας, κυρά Μαρία, δεν περνάς, δεν περνάς, πού θα πας, κυρά Μαρία, δεν περνάς, περνάς». Στο κέντρο του κύκλου ένα κοριτσάκι προσπαθεί να βγει από αυτόν και να αντικατασταθεί από άλλο που ακούει το όνομά του. Στα κοριτσίστικα παιχνίδια υπάρχουν, μεταξύ πολλών άλλων, το «Γκέο-Βαγκέο», το λαστιχάκι, το κουτσό, η μικρή Ελένη κ.λπ.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν τα, όχι και λίγα, θορυβώδη παιχνίδια, όπως το τσέρκι (κρικιλασία στην αρχαιότητα). Πρόκειται ουσιαστικά για αυτοσχέδιο τροχό από ξύλο ή μέταλλο που προσπαθείς να κυλήσεις με κάποιο ξύλο μέχρι να φτάσει στον τελικό του προορισμό. Εκκωφαντικό θόρυβο κάνει και το αυτοσχέδιο, φτιαγμένο από κομμάτι ξύλο, πατίνι, στο οποίο μπαίνει από κάτω το ρουλεμάν. Σπανιότερα φτιάχνεται μεγαλύτερο, στο οποίο μπορούν να ανέβουν με δυσκολία και να ισορροπήσουν πάνω του περισσότερα παιδιά. Η αυτοσχέδια κατασκευή ρίχνεται στην κατηφόρα και (στην κυριολεξία) όποιον πάρει ο χάρος…

Τιμωρία

Φασαρία, τραυματισμοί παιδιών και διερχομένων έχουν ως αποτέλεσμα κλάματα, ξύλο στο σπίτι («εσύ δεν είσαι παιδί»), απειλές πολυήμερης απαγόρευσης εξόδου από αυτό, απομόνωσης ή, ακόμα χειρότερα, διαβάσματος… Ποιος μπορεί όμως να διαβάσει όταν την επόμενη μέρα το βουητό των φίλων φτάνει στα αφτιά; Ετσι, έχουμε τις «δραπετεύσεις» με κάθε τρόπο (πίσω πόρτα, παράθυρα, «θα πάω για πολύ λίγο») και μόλις σκοτεινιάζει, πίσω στο σπίτι, μούσκεμα στον ιδρώτα («Θα κρυώσεις πάλι»), τη σκόνη και τη λάσπη («Αν δεν πλύνεις τα χέρια σου και κάνεις μπάνιο, δεν θα φας»).

Τμήμα του θορυβώδους φολκλόρ αποτελεί ο δύστροπος γείτονας, αυτός που έχει «παιδί που διαβάζει» και η ιδιότροπη κυρία που απειλεί να καλέσει την αστυνομία. Οταν αυτοί απομακρύνονται, τα παιδιά, ανακουφισμένα, τους κοροϊδεύουν ή τους «βαφτίζουν» με παρατσούκλια, όπως «η κυρία ξου-ξου»…

Τραγούδια για την… αλάνα

Ο ποιητής της «αθηναϊκής αλάνας» είναι σίγουρα ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, αφού τα παιχνίδια του δρόμου αποτελούν αγαπημένο θέμα του.

Γέλαγε η Μαρία

Κύλαγε το τσέρκι στην οδό Φυλής
άστραφτε στον ήλιο κάποια τζαμαρία
άρπαζες την πέτρα δίχως να σκεφτείς
τίναζες το χέρι, κάτω η τζαμαρία,
γέλαγε η Μαρία.

Κόβαμε διχάλες απ’ τη μυγδαλιά
είχαμε ρημάξει τη φτωχή πλατεία
έβαζες σημάδι γλόμπους και πουλιά
και του κυρ-Αλέκου τη χοντρή κυρία,
γέλαγε η Μαρία.

Πάνω στο πατίνι με τα ρουλεμάν
τρέλαινες τον κόσμο απ’ τη φασαρία
κι οι νοικοκυραίοι φώναζαν αμάν
λέγαν θα καλέσουν την αστυνομία,
γέλαγε η Μαρία.

Χρόνια χελιδόνια

Χωματένιοι δρόμοι, κλέφτες κι αστυνόμοι

κι ήσουν πάντα ο κλέφτης, μάτια μου,

μου κρατούσες πάντα τη σχισμένη τσάντα

κι αστραποβολούσες, μάτια μου.

Αρχηγός

Φτιάχναμε καπέλα από χαρτί
είχαμε και ξύλινα ντουφέκια
κι ήτανε ο πόλεμος γιορτή
στα παλιά μας στέκια.

Οδός Αριστοτέλους

Παίζανε οι μικρότεροι

κλέφτες κι αστυνόμους

κι ήταν αρχηγός η Αργυρώ

και φωτιές ανάβαμε

στους απάνω δρόμους

του Αϊ-Γιάννη θάτανε θαρρώ.

Με το ίδιο θέμα ασχολείται και ο Λάκης Λαζόπουλος στο «Ψάξε στο όνειρό μας»:

Θυμάσαι τις μέρες εκείνες

που βάζαμε σκληρό χαρτί

στων ποδηλάτων τις ακτίνες

τρέχαν τα νιάτα μας σε μια κατηφόρα

κι ήρθαν τα χρόνια και μας έκοψαν τη φόρα.

Η Λίνα Νικολακοπούλου στα «Παιδικά τραγούδια» θυμάται παιδικούς ρυθμούς («περνά περνά η μέλισσα», «δεν περνάς, κυρά Μαρία», «και τότε ρίξαμε τον κλήρο να δούμε ποιος θα φαγωθεί») και παιχνίδια (τρενάκι, κούκλα, μολυβένιο στρατιωτάκι, ποιος θα τα φυλάει), ενώ τη δεκαετία του ‘70 ο Γιώργος Κοινούσης νοσταλγεί τα παιδικά του χρόνια:

Να ξαναγινόμαστε πάλι πιτσιρίκοι
με κοντοπαντέλονο, μπάλα και ξυλίκι.
Στο Χατζηκυριάκειο και στην Τερψιθέα
στάκαμαν να παίζαμε όλη η παρέα.
Παίζαμε και γελούσαμε
ξυπόλυτοι γυρνούσαμε
παίζαμε και γελούσαμε
ξένοιαστα χρόνια ζούσαμε.