Γράφει η Κωνσταντίνα Νικοπούλου

Ο Νίκος Γκάτσος είναι από τους σημαντικότερους ποιητές της γενιάς του. Σίγουρα δε ο ποιητικότερος. Εκατομμύρια στίχοι που σιγοτραγουδάμε ως σήμερα και η παραδοχή των μεγαλυτέρων καλλιτεχνών που γέννησε αυτός ο τόπος τον καθιστούν διαχρονικό όσο λίγοι.

Λίγα λόγια για τη ζωή του

Οι ρίζες μας είναι ο καλύτερος καθρέφτης της ζωής. Ας δούμε λοιπόν, από πού ξεκίνησαν όλα.

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1911 στην Ασέα Αρκαδίας. Γονείς του Ο Γιώργος Γκάτσος και η Βασιλική Βασιλοπούλου. Είχε και μία αδερφή.

Σε ηλικία μόλις πέντε ετών ο μικρός τότε Νίκος κατάλαβε πως η ζωή δε θα ήταν ποτέ εύκολη. Μετά από απόπειρα του πατέρα του να μεταναστεύσει στην Αμερική, αρρώστησε και πέθανε στο καράβι που ταξίδευε και τα παιδιά έμειναν ορφανά σε πολύ μικρή ηλικία.

Με τη μάνα του σε σοκ, ο Νίκος Γκάτσος, παιδάκι ακόμα, κατάλαβε πως πλέον ήταν ο αρχηγός του σπιτιού.

Λέγεται μάλιστα, πως από τη στιγμή που είδε τη μητέρα του πανικόβλητη να κλαίει μετά το κακό μαντάτο, άρχισαν τα χέρια του να τρέμουν και αυτό δε σταμάτησε ποτέ.

Στην Ασέα τελείωσε το Δημοτικό και για το Γυμνάσιο μετέβη στην κοντινή Τρίπολη, όπου γνώρισε τα λογοτεχνικά βιβλία, τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Το 1930 μετέβη στην Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, σπουδές που διέκοψε μετά το δεύτερο έτος καθώς ήξερε ήδη αρκετά καλά Αγγλικά και Γαλλικά, είχε μελετήσει τον Παλαμά, τον Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι και παρακολουθούσε τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης. Η μάθηση και η μελέτη δε θα σταματούσαν ποτέ.

Με τη εγκατάστασή του στην Αθήνα μαζί με τη μητέρα του και την αδερφή του ξεκινά να έρχεται σε επαφή με λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Δημοσιεύει τα πρώτα ποιήματά του, μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, στα περιοδικά «Νέα Εστία» (1931-32) και «Ρυθμός» (1933), «Καλλιτεχνικά Νέα» και «Φιλολογικά Χρονικά».

Οδυσσέας Ελύτης και υπερρεαλισμός

Μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές στη ζωή του είναι η γνωριμία του με τον Ελύτη. Στα 1936 γνωρίζονται και ενώνονται από την αγάπη τους για το ρεύμα του υπερρεαλισμού. Είναι δύο από τους κυριότερους εκφραστές αυτού του είδους με αναφορές και έργα.

Αργότερα, παρέα με άλλους «νέους», το Σεφέρη, τον Σαραντώνη, τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο, δημιουργούν μια παρέα και προωθούν τις ιδέες και απόψεις τους μέσα από το περιοδικό «Νέα Γράμματα».

Ο Γκάτσος με τον Ελύτη προχωρούν κι άλλο ιδρύοντας το πρώτο φιλολογικό καφενείο ονόματι «Ηραίον», στην διασταύρωση των οδών Αγίου Μελετίου και Πατησίων στην Αθήνα.

Μάνος Χατζηδάκις: Συνάντηση σταθμός

«Ο Γκάτσος επηρέασε εμένα, όχι εγώ τον Γκάτσο. Εγώ ήμουν ο μαθητής. Είχα την τύχη να εισπράξω πολύτιμα μαθήματα [….] Ο Γκάτσος γνωρίζει πολύ περισσότερα από όσα σου αφήνει να καταλάβεις όταν είσαι σε μια κατευθείαν συνομιλία μαζί του. Αυτό είναι ίδιον των σοφών ανθρώπων: δεν σου κάνουνε επίδειξη γνώσεων, σου λένε τ’ απαραίτητα, και σε σένα εναπόκειται ν’ αντιληφθείς ότι αυτά τ’ απαραίτητα εμπεριέχουν βαθύτατη γνώση, και δεν είναι απλώς μια στοιχειώδης έκφραση τυχαίων απόψεων» είχε πει ο Χατζηδάκις σε συνέντευξή του για το Γκάτσο.

Τον θαύμαζε, τον αγαπούσε και οι δυό τους επρόκειτο να κληροδοτήσουν σε εμάς τους επόμενους ένα υπερπλήρες και πολύτιμο καλλιτεχνικό έργο. Στίχοι επί στίχων. Νότες μαγικές και τραγούδια που δε θα πάψουν ποτέ να ακούγονται παγκοσμίως.

Για την ιστορία, ο νεαρός Γκάτσος συναντά τον έφηβο Χατζηδάκι το 1943, στο πατάρι του Λουμίδη. Πενήντα χρόνια μετά θα ήξεραν και οι δύο πως αυτή η στιγμή τους είχε σημαδέψει τη ζωή.

«Ματωμένος Γάμος», «Λεωφορείον ο Πόθος», «Χάρτινο το φεγγαράκι» και δεκάδες άλλες στιγμές καλλιτεχνικής ηδονής όπου οι δύο αυτοί σπουδαίοι συναντήθηκαν πνευματικά και απογείωσαν το έργο!

Αργότερα συνεργάζεται και με άλλους κορυφαίους καλλιτέχνες όπως το Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Δήμο Μούτση, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, καθώς και με νεώτερους συνθέτες.

Πάντα όμως γράφει για τον κόσμο. Για να τον αγγίξει, να μιλήσει κατευθείαν στις βαθύτερες εσοχές της ψυχής του. Και μαγικά, πάντα το πετυχαίνει!

Ο άνθρωπός του

Το 1975 γνωρίζει τη γυναίκα που έμελλε να τον συντροφεύσει ως το τέλος της ζωής του. Η Αγαθή Δημητρούκα, ποιήτρια και στιχουργός έμεινε στο πλάι του 17 ολόκληρα χρόνια.

Όπως έχει δηλώσει η ίδια, η γνωριμία τους ήταν καρμική. Ένιωσαν πως γνωρίζονταν από παλιά.

Η Αγαθή άρχισε να γράφει στίχους και συνεργάστηκε και με το Χατζηδάκι.

Από συνεντεύξεις της μαθαίνουμε διάφορα χαρακτηριστικά του μέγιστου Γκάτσου. Κι αυτά που ξεχωρίζουν είναι πως παρά τη βλοσυρή του όψη, είχε ζεστή καρδιά και χιούμορ ξεχωριστό!

Μια φορά βγαίναμε από του Φλόκα και βλέπει στην Πανεπιστημίου κάποιον να τον κοιτάζει και να ‘ρχεται γελαστός προς το μέρος του. Ο Νίκος δεν συγκρατούσε φιγούρες ή ονόματα, αλλά σου λέει «για να με κοιτάζει, κάποιος γνωστός είναι». Έρχονται κοντά και του κάνει ο Νίκος όλο χαρά «βρε, τι κάνεις, τι γίνεται;», οπότε γυρνάει ο άλλος και του απαντάει αυστηρά: «Με γνωρίζετε, κύριε;». Είχαμε γελάσει πολύ μ’ αυτό, διηγείται η Αγαθή Δημητρούκα.

Μια μικρή γεύση από το έργο του

Μόνο αυτό θα μπορούσαμε να δώσουμε σε αυτές τις λίγες γραμμές. Γιατί το έργο του Γκάτσου είναι αναρίθμητο. Και ποσοτικά, μα κυρίως ποιοτικά.

Η μοναδική ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή που εξέδωσε ήταν «Η Αμοργός». Το έργο, αν και στην αρχή επικρίθηκε αρκετά, στη συνέχεια αναγνωρίστηκε και επανεκδόθηκε πολλές φορές.

Ακολούθησαν μεταφράσεις έργων κορυφαίων δημιουργών της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ο Ερρίκος Ο’ Νηλ, ο Τένεσι Ουίλιαμς και άλλοι.

Και τώρα ας ταξιδέψουμε στους στίχους και ας σιγοτραγουδήσουμε ξανά παλιά κι αγαπημένα μας τραγούδια:

«Χάρτινο το φεγγαράκι»

Το πρώτο μελοποιημένο ποίημα του Γκάτσου σε μουσική Μάνου Χατζηδάκι και πρώτη ερμηνεία από τη Νάνα Μούσχουρη.

«Η ενδεκάτη εντολή» σε μουσική Μάνου Χατζηδάκι με πρώτη ερμηνεία και πάλι από τη Νάνα Μούσχουρη.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=28&v=gGm29JwCbA8

«Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου» σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και πρώτην εκτέλεση από τη Γιοβάννα.

«Αθανασία» σε μουσική Μάνου Χατζηδάκι και πρώτη ερμηνεύτρια τη Δήμητρα Γαλάνη.

«Μια Κεφαλλονίτισσα» σε μουσική Λουκιανού Κηλαηδόνη και πρώτη εκτέλεση από το Μανώλη Μητσιά.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=20&v=2vnJb1k1vrM

«Το δίχτυ» σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και πρώτη εκτέλεση από τον Τάκη Μπίνη.

«Αθήνα». Αφιερωμένο στην πόλη που γνώρισε τη λογοτεχνία και ξεδίπλωσε όλο του το ταλέντο. Η μουσική είναι του Μάνου Χατζηδάκι και η πρώτη εκτέλεση του Στέλιου Καζατζίδη με τη Μαρινέλλα.

Και φυσικά: «Μάνα μου Ελλάς». Το τραγούδι που περιγράφει καλύτερα από οτιδήποτε την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου με πρώτο ερμηνευτή το Νίκο Δημητράτο.

https://www.youtube.com/watch?time_continue=120&v=XCLjer-Qfp0

Ασφαλώς, όλα έχουν επανεκτελεστεί από δεκάδες καλλιτέχνες μέσα στα χρόνια.

Εκεί που η μουσική και οι στίχοι ξεκινούν τα λόγια μας τελειώνουν. Το μόνο που μένει είναι ο θαυμασμός στο μέγιστο μεταπολεμικό ποιητή. Το Νίκο Γκάτσο.

[dynamic-sidebar id=”post-area-diabaste”]