«Ακόμα και όταν βλέπεις μια μείωση του ρυθμού των δονήσεων, το ερώτημα που τίθεται είναι αν βαίνει προς εκτόνωση ή αν μαζεύει ενέργεια για να δώσει κάτι μεγαλύτερο», μας λέει από το Γεωφυσικό Κέντρο των Κανάριων Νησιών όπου εργάζεται τις τελευταίες δεκαετίες ο δρ ηφαιστειολόγος Σταύρος Μελετλίδης.

«Το πρόβλημα στη σεισμική δράση είναι ότι ξέρουμε πώς ξεκινά και πώς εξελίσσεται, αλλά όχι πόσο γρήγορα υποχωρεί. Σε αντίθεση με τα ηφαίστεια, όπου υπάρχει ένας βασικός κανόνας, όχι ο χρυσός αλλά εν πάση περιπτώσει μας δείχνει τον δρόμο, που ορίζει ότι αν ένα ηφαίστειο λειτούργησε για παράδειγμα 3 μήνες πρέπει να περιμένεις τουλάχιστον 10πλάσια περίοδο, δηλαδή 3 χρόνια. Τα ηφαίστεια προειδοποιούν, έχουν κλιμακούμενη εξέλιξη και πρόδρομα φαινόμενα. Στους σεισμούς τα δεδομένα είναι διαφορετικά, γι’ αυτό οι σεισμολόγοι δεν αποκλείουν κανένα από τα σενάρια».

Στην ερώτησή μας αν ισχύει ότι η σεισμική δράση δεν σχετίζεται με τα ηφαίστεια της περιοχής, απαντά: «Ούτε αυτό το αποκλείω. Κοιτάξτε, τις τελευταίες 10 μέρες ο κόσμος κοιτάει τις σεισμικές δονήσεις που ξεκίνησαν στο χώρο της Ανύδρου. Ομως αν πάμε πίσω ένα 6μηνο, θα δούμε ότι η σεισμική δράση είχε ξεκινήσει στο ηφαίστειο της Σαντορίνης. Και σιγά σιγά υποχώρησε και μεταφέρθηκε λίγο πιο έξω. Ορθώς λένε οι συνάδελφοι σεισμολόγοι ότι τα δεδομένα έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μιας σεισμικής ακολουθίας που συνδέεται με ρήγματα. Ομως είμαστε στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου όπου τα 20 χιλιόμετρα δεν είναι τίποτα. Κάτω από την Ανυδρο, στον βυθό, υπάρχουν παλιά ηφαίστεια. Δεν είναι ενεργά, ήταν πριν από 20 ή και 30.000 χρόνια, αλλά υπάρχουν. Αν λοιπόν η δράση συνδέεται με τα ρήγματα ή με τα ηφαίστεια ή και με τα δύο μαζί, είναι δύσκολο να το πούμε. Επιπλέον, όπου έχουμε ρήγματα εκεί που συγκρούονται οι πλάκες όπως είναι η περίπτωση στην Ελλάδα, εκεί ακριβώς μπορεί να έχουμε και ηφαίστεια».

«Το Κολούμπο βρίσκεται ακριβώς στη γραμμή που έδρασε χιλιάδες χρόνια πριν ένα ρήγμα. Είναι υποθαλάσσιο ηφαίστειο που εκτός από την γνωστή έκρηξη του 1650, μπορεί να έδωσε και άλλες αλλά να μην το αντιλήφθηκαν οι κάτοικοι. Το χείλος του κρατήρα του είναι στα 18 μέτρα και η διάμετρός του στα 3 χιλιόμετρα. Το ρήγμα βοηθά να ανεβεί το μάγμα. Δεν έχουμε στοιχεία να συνδέσουμε τη δραστηριότητα του Κολούμπο με την Παλαιά και τη Νέα Καμένη. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να συνδεθούν. Οι αποστάσεις είναι μικρές, αποτελούν ένα ηφαιστειακό σύμπλεγμα».

-Αρα όλα τα σενάρια ανοικτά;

«Μπορεί το φαινόμενο να τελειώσει όπως άρχισε. Ηρεμα, ή να δώσει μεγαλύτερο σεισμό, ή να μετακινηθούν τα επίκεντρα και να έχουμε κάτι άλλο που να έχει σχέση με το ηφαίστειο αλλά χωρίς έκρηξη. Η αβεβαιότητα είναι πολύ μεγάλη στην επιστήμη, διότι έχουμε πολλές παραμέτρους στην ίδια εξίσωση. Ο κόσμος να φοβάται τον επιστήμονα που λέει τα ξέρω όλα». 

Από πρώτο χέρι

Ο Σταύρος Μελετλίδης έζησε από κοντά την έκρηξη του ηφαιστείου στη Λα Πάλμα το 2021, ως επικεφαλής της ομάδας παρακολούθησης. Για αυτό και γνωρίζει από πρώτο χέρι πως το γεγονός ότι δεν υπήρξε κανένας νεκρός οφείλεται στη συνεχή παρακολούθηση του φαινομένου, στην οργανωμένη αντίδραση της Πολιτείας και τη συνεργασία των πολιτών.

«Ο κόσμος μπορεί να φοβάται ένα ηφαίστειο, αλλά μια σεισμική δράση μέσα στο νησί μπορεί να είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από ό,τι το ηφαίστειο. Ψυχραιμία και πειθαρχία, λοιπόν. Ο κόσμος πρέπει να έχει κοινή λογική και να ακολουθεί τις οδηγίες της Πολιτικής Προστασίας. Ο φόβος και ο πανικός ποτέ δεν βοήθησαν. Το πρώτο σκαλί είναι η αυτοπροστασία. Να ξέρεις ανά πάσα στιγμή πού βρίσκονται οι δικοί σου, να μην έχεις επικίνδυνα αντικείμενα πάνω από το κρεβάτι σου, να έχεις έτοιμα τα έγγραφα που πρέπει να πάρεις μαζί σου σε περίπτωση εκκένωσης. Δεν είμαστε στο 1950. Αν υπάρχει εμπιστοσύνη στην Πολιτεία και γίνουν βασικά πράγματα και από τους πολίτες, ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος».

Ενεργά ηφαίστεια στην Ελλάδα

Κάθε περίπτωση, όπως και κάθε ηφαίστειο είναι διαφορετικό. Ο κ. Μελετλίδης εξηγεί: «Στην Ελλάδα, το ηφαιστειακό τόξο που ξεκινάει από τη Νίσυρο και φθάνει μέχρι το Σουσάκι στα Μέθανα, είναι στο μέτωπο που έχουμε τη σύγκρουση δύο πλακών. Στην Ισπανία δεν έχουμε σύγκρουση πλακών. Φυσικά υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, όπως οι παραμορφώσεις, τα αέρια, οι τεχνικές παρακολούθησης. Αλλά κάθε ηφαίστειο έχει τον δικό του χαρακτήρα ακόμα και μέσα στον ελλαδικό χώρο».

-Το πιο ενεργό ηφαίστειο στην Ελλάδα ποιο είναι;

«Ολα είναι ενεργά. Αλλά προσέξτε, θεωρούν ότι ένα ηφαίστειο είναι ενεργό μόνο αν δώσει λάβα. Δεν είναι έτσι. Στη Σαντορίνη είχαμε έκρηξη το 1950. Στο Κολούμπο πριν 400 χρόνια περίπου. Στα Μέθανα είχαμε έκλυση λαβών πριν από 1.500 ή 2.000 χρόνια περίπου. Στη Νίσυρο που βγαίνει θειάφι στην καλντέρα, δεν βγαίνει μόνο του. Το θειάφι δεν υπάρχει σαν αέριο στην ατμόσφαιρα. Προέρχεται είτε από ηφαίστεια είτε από συγκεκριμένες μηχανές. Οταν πάμε λοιπόν κάπου που έχει ατμίδες, έχει έκρηξη διοξειδίου του θείου, σημαίνει ότι το μάγμα είναι στα 3 χλμ. κάτω από τα πόδια μας. Το ίδιο και στη Σαντορίνη. Τα ζεστά νερά στην Παλαιά Καμένη είναι ζεστά επειδή λειτουργεί το ηφαίστειο».

«Ανάλογο του 2011»

Την περίοδο 2011-12 ο Σταύρος Μελετλίδης είχε βρεθεί ως επιστημονικός συνεργάτης στη Σαντορίνη. «Ηταν κάτι ανάλογο. Για 8 μήνες περίπου είχαμε δραστηριότητα στην καλντέρα της Σαντορίνης και ανύψωση, παραμόρφωση εδάφους όπως και τώρα. Δεν ήταν μεγάλα τα μεγέθη γιατί ήταν αμιγώς ηφαιστειακή δραστηριότητα. Τελικά, το φαινόμενο έσβησε χωρίς να οδηγήσει σε έκρηξη ή κάτι μεγαλύτερο. Το καλοκαίρι η δράση ήταν επικεντρωμένη στη Σαντορίνη και από τον Γενάρη και μετά προχώρησε βορειανατολικά».

Το γεγονός ότι τότε δεν υπήρξε αντίστοιχη κινητοποίηση της Πολιτείας, δικαιολογείται από την αξιολόγηση του φαινομένου. «Η Ελλάδα έχει κορυφαίους επιστήμονες όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλο τον κόσμο μαζί με τους Ιάπωνες. Δεν έκρυψε κανείς τίποτα. Είναι δυνατόν στην εποχή του Ιντερνετ, με τόσα δεδομένα και εφαρμογές να κρύψεις κάτι; Τι θα κάνεις; Θα σβήσεις 1.000 σεισμούς; Ορθώς λοιπόν αποφασίστηκε τότε, και ορθώς τώρα έγινε όλη αυτή η κινητοποίηση».