Η σχολή Μέσου στην ορειβασία είναι κάτι σαν τη Μέση Εκπαίδευση του Λυκείου πριν πας στο… πανεπιστήμιο της Σχολής Εκπαιδευτών. Αυτό που είχαμε να κάνουμε μετά το τέλος του εκπαιδευτικού διημέρου στην κορυφή του Ολύμπου ήταν να κατέβουμε το μονοπάτι της επιστροφής. Κατ’ αναλογία ένας μαθητής Λυκείου έπρεπε να αντεπεξέλθει σε ένα γνωστικό αντικείμενο του Δημοτικού.

Στα χαμηλά το χιόνι ήταν λίγο, πασπαλίσματα εδώ κι εκεί. Πάνω στο δασωμένο μονοπάτι ένα λεπτό ανεπαίσθητο στρώμα πάγου κάλυπτε τα στρωμένα φύλλα και τις πέτρες. Ο πρώτος έπεσε σχεδόν αμέσως. Τον κοιτάξαμε λίγο υποτιμητικά, λίγο ξαφνιασμένα. Στη συνέχεια πέφταμε εναλλάξ, ένας ανά τρίλεπτο. Ηταν αδύνατο να κρατήσεις την ισορροπία σου πάνω στα παγωμένα φύλλα και τις πέτρες. Το πράγμα κράτησε μιάμιση ώρα και ήταν κωμικοτραγικό. Κωμικό γιατί όπως στις φαρσοκωμωδίες το γλίστρημα του άλλου σου φέρνει γέλια, τραγικό γιατί η ανεξέλεγκτη πτώση στο παγωμένο έδαφος με σακίδιο είκοσι κιλών στην πλάτη τίποτα καλό δεν προοιωνίζεται. Το ευτύχημα ήταν ότι τα πυκνά δέντρα εγγυούνταν ότι αν κατρακυλούσες στην πλαγιά, θα σταματούσες γρήγορα. Στο τέλος του μονοπατιού, μετρούσαμε τους μώλωπες. Πιο πολύ, όμως, πονούσαν οι μώλωπες που είχε υποστεί ο… εγωισμός μας.

Πανοραμική άποψη από το σημείο Λαιμός. Διακρίνονται το οροπέδιο των Μουσών, η κορυφή Στεφάνι και από πίσω η ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, ο Μύτικας.

Τα πρόσφατα απανωτά ατυχήματα στον Ολυμπο, δύο από αυτά δυστυχώς θανατηφόρα, προκάλεσαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και όπως το συνηθίζουμε στην Ελλάδα, ξεκίνησαν ατέρμονες συζητήσεις με «ειδήμονες» επί παντός επιστητού. Απέναντι σε αυτόν τον κατακλυσμό επιθετικών απόψεων και υπερβολικών δημοσιευμάτων, η ορειβατική κοινότητα συνήθως σιωπά. Αφενός είναι δύσκολο να πεις οτιδήποτε όταν η απώλεια ανθρώπων είναι τόσο πρόσφατη. Γράφοντας αυτές τις γραμμές αισθανόμαστε την ανάγκη να εκφράσουμε τη βαθιά μας λύπη στις οικογένειες των θυμάτων.

Αφετέρου είναι εύκολο να αποδώσεις ένα ατύχημα στην απειρία ή και στην άγνοια ακόμα. Τι γίνεται όμως όταν το θύμα είναι καταξιωμένος επαγγελματίας του βουνού με μεγάλη εμπειρία;

Τα πρόσφατα ατυχήματα έγιναν σε μονοπάτια κι όχι σε κάποια τεχνικά δύσκολα ή αναρριχητικά περάσματα. Ισως η ολισθηρότητα των μονοπατιών αυτή την εποχή έπαιξε ρόλο. Ακόμα κι ένα απλό γλίστρημα, ένα συνηθισμένο πέσιμο, αν κάποιος δεν φορά το ειδικό ορειβατικό κράνος, μπορεί να αποβεί μοιραίο. Μόνο οι παρόντες στα ατυχήματα αυτά μπορούν να διευκρινίσουν τι ακριβώς έγινε και αυτοί δεν είναι πάντα σε θέση να τα περιγράψουν σωστά. Είτε γιατί το σοκ του ατυχήματος είναι μεγάλο είτε γιατί απλώς δεν κατάλαβαν τίποτα καθώς το ατύχημα έγινε εκεί που δεν το περίμεναν. Για την ακρίβεια, έγινε γιατί δεν το περίμεναν.

Ατύχημα στο βουνό μπορεί να συμβεί στον καθένα. Απειροι ή έμπειροι, τουρίστες του Σαββατοκύριακου ή επαγγελματίες οδηγοί βουνού και όλες οι ενδιάμεσες περιπτώσεις είναι εκτεθειμένοι σε πολλούς κινδύνους, τους αντικειμενικούς που οφείλονται στις δυσκολίες του πεδίου και τις καιρικές συνθήκες και τους υποκειμενικούς που οφείλονται στις ελλείψεις και τις αδυναμίες του καθένα. Ο άπειρος ή ο αδαής μπορεί εύκολα να χάσει τον προσανατολισμό του, να βγει από το μονοπάτι, να πανικοβληθεί και μη γνωρίζει πώς να κινηθεί εκτός μονοπατιού και τελικά να εγκλωβιστεί. Ο πανικός ή και η άγνοια μπορεί να τον οδηγήσει σε κινήσεις που είναι πολύ πάνω από τις δυνατότητές του, με τραγικά αποτελέσματα.

Από την άλλη πλευρά, οι πολύ έμπειροι ορειβάτες τείνουν να αδιαφορούν για κάποιους βασικούς κανόνες και μέτρα ασφαλείας τα οποία λόγω της συνεχούς ενασχόλησης με το αντικείμενο της ορειβασίας αμελούν. Είναι ίσως δύσκολα κατανοητό για τους μη μυημένους αλλά πολλοί σπουδαίοι ορειβάτες έχοντας κατακτήσει δύσκολα βουνά κι έχοντας εκτεθεί επί μήνες και χρόνια σε σοβαρότατους κινδύνους αποκτούν μια αίσθηση «αθανασίας» που φτάνει στα όρια της ύβρεως. Ας μη βιαστεί όμως να χαρακτηρίσει κανείς αυτούς τους ανθρώπους γιατί η ύβρις δεν είναι συνειδητή. Η αίσθηση ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα επέρχεται ύπουλα και ασυναίσθητα.

Στο ενδιάμεσο των τελείως άπειρων και των πολύ έμπειρων η μεγάλη μάζα των ανθρώπων που πάνε στα βουνά κινδυνεύει και από την επερχόμενη με τον καιρό μείωση του φόβου και της εγρήγορσης που αυτός προκαλεί όσο και από την έλλειψη επαρκών γνώσεων και ψυχικών ικανοτήτων για το χειρισμό πραγματικά δύσκολων καταστάσεων αν αυτές προκύψουν. Κάποιος φόβος είναι απαραίτητος, όχι, όμως, τέτοιος ώστε να σε παραλύει αλλά αρκετός ώστε να σκέφτεσαι δύο φορές την επόμενή σου κίνηση. Σε όλες τις περιπτώσεις η σχολαστική τήρηση των μέτρων ασφαλείας που διδάσκονται στις σχολές αρχαρίων σώζει ζωές. Πόσοι όμως στην Ελλάδα φοράνε ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητό τους για να πάνε μέχρι το περίπτερο;

Απαιτητική η ανάβαση στο βουνό των Θεών

Εκτός από τους υποκειμενικούς παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε ατύχημα υπάρχει το ίδιο το βουνό και οι αντικειμενικοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε κάθε ορειβατική προσπάθεια, καθώς και οι ιδιαιτερότητες κάθε βουνού. Ο Ολυμπος από αυτή την άποψη είναι δύσκολος. Το μεγάλο του υψόμετρο (2.918 μ.) κουράζει ακόμα και τον έμπειρο ορειβάτη. Η υψομετρική διαφορά που πρέπει να καλύψει κανείς ξεκινώντας από τα σημεία εκκίνησης μέχρι το οροπέδιο των Μουσών, στα 2.600 μ., όπου βρίσκονται τα ψηλότερα καταφύγια, είναι περίπου 1.600 μ. Από εκεί έχει θέα και πρόσβαση στις κορυφές του Ολύμπου που βρίσκονται περιμετρικά του οροπεδίου. Στην ψηλότερη, τον Μύτικα, στο Στεφάνι, στο Σκολιό, στον Προφήτη Ηλία.

Το καλοκαίρι πολύς κόσμος σκαρφαλώνει τα τελευταία δύσκολα μέτρα για την κορυφή. Το κράνος είναι απαραίτητο, πολλοί όμως το αμελούν.

Για να φτάσει κάποιος στον Μύτικα πρέπει να περπατήσει το στενό κι εκτεθειμένο μονοπάτι κάτω από τη βραχώδη ορθοπλαγιά του Στεφανιού και να σκαρφαλώσει ένα βραχώδες λούκι 250 μέτρων με κλίση 45 μοιρών, χρησιμοποιώντας και τα χέρια. Τα περισσότερα ατυχήματα συμβαίνουν εκεί. Ωστόσο, τα τρία πρόσφατα ατυχήματα συνέβησαν σε άλλα σημεία του βουνού.

Ο πιο συνηθισμένος λόγος ατυχήματος στο λούκι του Μύτικα είναι γλίστρημα και πτώση λόγω νερού ή πάγου στα βράχια, ενίοτε και από έλλειψη κατάλληλων παπουτσιών. Το καλοκαίρι η πρόσβαση από τα μονοπάτια στο οροπέδιο των Μουσών είναι εφικτή για όποιον έχει απλώς ένα καλό επίπεδο φυσικής κατάστασης. Ετσι, εκατοντάδες τουρίστες, Ελληνες και ξένοι, πολλοί φορώντας ένα απλό ζευγάρι αθλητικά παπούτσια, απολύτως ακατάλληλα για το βουνό, επιχειρούν ν’ ανέβουν στη μυθική κορυφή του Ολύμπου από το λούκι ή την Κακόσκαλα, μια παραπλήσια βραχώδη διαδρομή, επίσης απαιτητική, όπως υποδηλώνει το όνομά της.

Συγκριτικά με τον τεράστιο αριθμό των ανθρώπων που σκαρφαλώνουν στην κορυφή και αν προσμετρηθεί ότι πολλοί από αυτούς αγνοούν ακόμα και τα βασικά της ορειβασίας, όπως η χρήση κράνους, τα ατυχήματα είναι μάλλον λίγα. Ωστόσο η κλίση του σημείου και ο γκρεμός από κάτω κάνει τα περισσότερα από αυτά σοβαρά ή και θανατηφόρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το χειμώνα που το λούκι είναι χιονισμένο και εκ των πραγμάτων το ανεβαίνουν μόνο έμπειροι ορειβάτες με κατάλληλο εξοπλισμό το ποσοστό των ατυχημάτων είναι σχεδόν μηδενικό σε βάθος δεκαετιών.

Εκτός των τεχνικών δυσκολιών, οι σκληρές καιρικές συνθήκες και η ομίχλη περιλαμβάνονται στους αντικειμενικούς κινδύνους του βουνού. Το χειμώνα η θερμοκρασία στο οροπέδιο των Μουσών μπορεί να πέσει στους -20 βαθμούς Κελσίου και οι χιονοθύελλες, όπου μέσα σε ελάχιστες ώρες πέφτει ένα μέτρο χιόνι, είναι συχνές. Τις περισσότερες φορές ο κακός καιρός συνοδεύεται από πυκνή ομίχλη που κάνει τη χρήση συσκευής gps υποχρεωτική καθώς η ορατότητα περιορίζεται κυριολεκτικά στο… μισό μέτρο.

Βεβαίως, όταν ο καιρός είναι καλός και το χιονισμένο οροπέδιο με τις γύρω κορυφές αστράφτουν κάτω από τον ήλιο, το θέαμα περιγράφεται με μια μόνο λέξη: Μαγεία…

Οργάνωση επιχείρησης διάσωσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό

Κάθε φορά που γίνεται ένα ατύχημα στα ελληνικά βουνά και η ομάδα ΕΜΑΚ της Πυροσβεστικής οργανώνει μια επιχείρηση διάσωσης ακούγονται οργισμένες φωνές γι’ αυτούς που πηγαίνουν γυρεύοντας και ύστερα φωνάζουν να τους σώσει η Πυροσβεστική που την πληρώνουμε όλοι.

Το πρώτο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι δεν πρόκειται πάντα για ανθρώπους που με οποιονδήποτε τρόπο μπορούν να χαρακτηριστούν ως ορειβάτες. Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για τουρίστες οι οποίοι στην πρώτη πραγματική ή μη δυσκολία λόγω απειρίας απευθύνονται στην Πυροσβεστική. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που γίνεται στα φαράγγια της Κρήτης κάθε καλοκαίρι.

Οσον αφορά στην πραγματική ορεινή διάσωση, στις χώρες της Ευρώπης όπου η ορειβασία είναι τρόπος ζωής και οικογενειακής άθλησης, αυτή γίνεται με ελικόπτερο, είναι ιδιωτική ή ανήκει στην Αυτοδιοίκηση και κοστίζει. Ακριβά. Μπορείς όμως με ένα υποφερτό ποσό να ασφαλιστείς εκ των προτέρων για το διάστημα που θα πας στο βουνό και αυτή η ασφάλιση περιλαμβάνει και αεροδιακομιδή.

Στην Ελλάδα, η ΕΜΑΚ έχει εκπαιδευτεί στη διάσωση σε ορεινό περιβάλλον από εκπαιδευτές της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας Αναρρίχησης. Για να πάει όμως σε πολύ δύσβατα ορεινά σημεία θα έπρεπε να εκπαιδεύεται αποκλειστικά γι’ αυτό, πράγμα το οποίο σαφώς θα ξέφευγε από τους σκοπούς της. Ετσι, αν και ποτέ δεν αναφέρεται από τα μέσα ενημέρωσης, αυτοί που πρώτοι πάνε στα ιδιαίτερα δύσβατα σημεία στα ατυχήματα είναι οι ίδιοι οι ορειβάτες, μέλη ορειβατικών συλλόγων και εκπαιδευτές ορειβασίας, επειδή μόνο αυτοί μπορούν να προσεγγίσουν τα σημεία.

Από το 1994 δραστηριοποιείται πολύ δυναμικά και με επιτυχία η ΕΟΔ (Ελληνική Ομάδα Διάσωσης), η οποία είναι εθελοντική και με καλά εκπαιδευμένο προσωπικό.

Οσο εκπαιδευμένη και να είναι μια ομάδα, η προσέγγιση και η διακομιδή των θυμάτων με τα πόδια είναι εξαιρετικά χρονοβόρα σε ατυχήματα όπου κάθε λεπτό είναι πολύτιμο αφού οι τραυματίες περιμένουν σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες ή έχουν σοβαρές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν και στη χώρα μας ιδιωτικές εταιρίες αεροδιάσωσης, όμως η περιορισμένη διάδοση της ορειβασίας και επομένως αγοραστικού κοινού ίσως τις οδηγήσει σε προβλήματα επιβίωσης.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΡΜΕΝΤΖΟΓΛΟΥ, ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΟΣ, ΜΕΛΟΣ
ΤΟΥ Δ.Σ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑΪΚΟΥ ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ