Η βάναυση 54χρονη δικτατορία της οικογένειας Ασαντ στη Συρία έχει τελειώσει. Σε λίγες μέρες, οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης κατέλαβαν τη μεγάλη πόλη του Χαλεπίου προτού προχωρήσουν προς τα νότια σε άλλες ελεγχόμενες από την κυβέρνηση περιοχές, όπως οι Χάμα, Χομς και τελικά, στις 7 Δεκεμβρίου 2024, στην πρωτεύουσα Δαμασκό. Η επίθεση ήταν ακόμη πιο εκπληκτική και σοκαριστική δεδομένου ότι ο 13χρονος εμφύλιος πόλεμος βρισκόταν σε μεγάλο βαθμό σε αδιέξοδο μετά την εκεχειρία του 2020 όπου μεσολάβησαν η Ρωσία και η Τουρκία.

Τι έχει αφήσει όμως πίσω του ο Ασαντ και τι γίνεται μετά; Προσωπικά εκτιμώ ότι η ικανότητα των δυνάμεων της αντιπολίτευσης να διατηρήσουν την ενότητα θα είναι κρίσιμη κατά τη μετάβαση στη Συρία μετά τον Ασαντ. Από τότε που ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, το 2011, οι πολλές φατρίες της αντιπολίτευσης στη Συρία έχουν διασπαστεί και αυτό ισχύει παρά τη σημερινή τους νίκη.

Στο μεταξύ, η ταχεία αλλαγή της τύχης στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας θέτει σοβαρά ερωτήματα για εκείνες τις χώρες που έχουν υποστηρίξει τη μία ή την άλλη πλευρά στη σύγκρουση. Για το Ιράν και τη Ρωσία η πτώση του συμμάχου τους Ασαντ βλάπτει τις περιφερειακές φιλοδοξίες. Για τους υποστηρικτές των στοιχείων της αντιπολίτευσης, ιδίως της Τουρκίας αλλά και των ΗΠΑ, που και οι δύο διατηρούν στρατιωτική παρουσία στη Συρία, θα υπάρξουν επίσης προκλήσεις.

«Καταστροφική επιτυχία»

Ιράν, ΗΠΑ, Ρωσία και Τουρκία υπήρξαν κρίσιμοι παίκτες σε όλο τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Η πρόσφατη επίθεση της αντιπολίτευσης ήρθε καθώς οι τρεις βασικοί σύμμαχοι του Ασαντ -η Ρωσία, το Ιράν και η Χεζμπολάχ του Λιβάνου- είχαν αποδυναμωθεί. Η εστίαση της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι αποτυχίες του Ιράν από τα ισραηλινά χτυπήματα έχουν περιορίσει την ικανότητά τους για ισχυρή υποστήριξη στον Ασαντ, ενώ η Χεζμπολάχ φαινόταν διστακτική να δεσμεύσει επιπλέον μαχητές, όπως είχε κάνει στο παρελθόν.

Στη συνέχεια, στις 2 Δεκεμβρίου, καθώς οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης ήταν σε κίνηση, η Ρωσία άρχισε να αποσύρει ναυτικά μέσα από τη στρατηγική μεσογειακή βάση της στην Tαρτούς της Συρίας. Αυτή η διάβρωση της εξωτερικής υποστήριξης υπονόμευσε ουσιαστικά την ικανότητα του Ασαντ να ανασυνταχθεί και να πραγματοποιήσει αποτελεσματική αντεπίθεση. Οι ΗΠΑ αναμφίβολα χαιρετίζουν αυτή τη μειωμένη ρωσική και ιρανική επιρροή στη Συρία. Ωστόσο, η ανησυχία στην Ουάσιγκτον έχει ήδη εκδηλωθεί για ένα σενάριο «καταστροφικής επιτυχίας» στο οποίο ο Ασαντ αντικαθίσταται από μια ισλαμιστική ομάδα που πολλοί στη Δύση θεωρούν τρομοκρατική.

Τα μέλη της ισλαμιστικής οργάνωσης Hayat Tahrir al-Sham ήταν που πρωτοστάτησαν σε πολλά από τα κέρδη της αντιπολίτευσης στη Συρία, πολεμώντας στο πλευρό του Συριακού Εθνικού Στρατού που υποστηρίζεται από την Τουρκία. Και ενώ η Hayat Tahrir al-Sham δεν έχει στοχεύσει άμεσα τα στρατεύματα των ΗΠΑ που σταθμεύουν στα βορειοανατολικά -τα οποία βρίσκονται σε συνεργασία με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις υπό την ηγεσία των Κούρδων-, η αστάθεια και το ενδεχόμενο συγκρούσεων μεταξύ φατριών της αντιπολίτευσης και συμμάχων των ΗΠΑ θα μπορούσαν να αυξήσουν τους κινδύνους για τους 920 Αμερικανούς με έδρα τη Συρία, κοντά στα σύνορα με το Ιράκ και δίπλα στον Ευφράτη.

Το γεγονός ότι διαφορετικές ομάδες της αντιπολίτευσης έχουν πάρει τον έλεγχο περιοχών που κάποτε κατείχε η κυβέρνηση είναι ένα κρίσιμο γεγονός. Η Συρία είναι de facto διαιρεμένη.

Τα βορειοδυτικά ελέγχονται από την ισλαμιστική Hayat Tahrir al-Sham και τον υποστηριζόμενο από την Τουρκία Συριακό Εθνικό Στρατό. Τα βορειοανατολικά από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις υπό την ηγεσία των Κούρδων, που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ. Παρά τον κοινό στόχο της εκδίωξης του Ασαντ και την κοινή επίθεση στο Χαλέπι, οι συγκρούσεις μεταξύ της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ και του Συριακού Εθνικού Στρατού είναι συχνές. Η Hayat Tahrir al-Sham, υπό την ηγεσία του Abu Mohammad al-Jolani, στοχεύει να διεκδικήσει τον έλεγχο των περιοχών που ελέγχονται από την αντιπολίτευση, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διαχειρίζεται ο Συριακός Εθνικός Στρατός.

Και ο Συριακός Εθνικός Στρατός και η Hayat Tahrir al-Sham διατηρούν περίπλοκες, συχνά αντικρουόμενες σχέσεις με τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, που διαμορφώνονται από ιδεολογικές, εδαφικές και στρατηγικές διαφορές. Ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Συριακός Εθνικός Στρατός εμπλέκεται συχνά σε άμεσες συγκρούσεις με τις Συριακές Αμυντικές Δυνάμεις, τις οποίες η Τουρκία θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση και παρακλάδι του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν/PKK που πολεμά στη νότια Τουρκία για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες.

Προσαρμογή

Η πτώση του Ασαντ θα έχει σημαντικές επιπτώσεις και για τις χώρες που έχουν μερίδιο στην περιοχή. Η μεγάλη στρατηγική του Ιράν να διατηρήσει τη «σιιτική ημισέληνο» έχει αποτύχει. Για την Ουάσιγκτον, η αποχώρηση του Ασαντ δεν ταιριάζει απαραίτητα με κανένα αναμενόμενο αποτέλεσμα. Οι ΗΠΑ έχουν δώσει προτεραιότητα στην εξισορρόπηση, τον περιορισμό και, ενδεχομένως, τη μείωση της ρωσικής και ιρανικής επιρροής στη Συρία.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε μάλιστα αφήσει να εννοηθεί στις αρχές Δεκεμβρίου ότι θα ήταν έτοιμη να άρει τις κυρώσεις στη Συρία αν ο Ασαντ διέκοπτε τις σχέσεις με το Ιράν και τη Χεζμπολάχ. Αλλά καθώς η μία πόλη μετά την άλλη έπεφταν στα χέρια της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ και του υποστηριζόμενου από την Τουρκία Συριακού Εθνικού Στρατού, γινόταν όλο και πιο απίθανο η κουρδική ομάδα να ευθυγραμμιστεί με τις δυνάμεις του Ασαντ που εξασθενούσαν.

Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις θα χρειαστεί να προσαρμοστούν ως απάντηση στην πτώση του Ασαντ. Αυτό θα ισχύει διπλά εάν, όπως πολλοί αναμένουν και ο Τραμπ υπαινίσσεται, οι ΗΠΑ αποχωρήσουν από τη Συρία. Σε περίπτωση αποχώρησης των Αμερικανών, οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις και η αυτόνομη περιοχή που διαχειρίζονται -γνωστή ως Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας- θα πρέπει να διαπραγματευτούν την αυτονομία τους τόσο με διαφορετικές φατρίες της αντιπολίτευσης όσο και με τη συριακή γειτονική Τουρκία.

Κούρδοι και ισλαμιστές

Ο επισφαλής ρόλος των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων στη μετάβαση στη μετά τον Ασαντ εποχή θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντικό πονοκέφαλο στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Δεδομένης της ιστορίας στρατιωτικών εισβολών και εκστρατειών της Τουρκίας κατά των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων σε βόρειες πόλεις όπως το Αφρίν και το Κομπάνι, η κουρδική ομάδα μπορεί να χρειαστεί να ευθυγραμμιστεί με ορισμένες φατρίες της αντιπολίτευσης, πιθανώς τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, αν τελικά οι ΗΠΑ αποσυρθούν. Πρόσφατα, η Hayat Tahrir al-Sham έχει αποφύγει σε μεγάλο βαθμό να ανταγωνίζεται τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις.

Πράγματι, οι προσπάθειες της Hayat Tahrir al-Sham να επαναπροσδιοριστεί και να μετριαστεί είναι αξιοσημείωτες, ειδικά δεδομένης της προέλευσής της ως σαλαφιστικής ομάδας με δεσμούς με την Αλ Κάιντα. Ωστόσο, ο σκεπτικισμός σχετικά με τους τελικούς στόχους της Hayat Tahrir al-Sham παραμένει.

Στρατηγικοί υπολογισμοί για την Τουρκία

Η θέση της Τουρκίας για τη Συρία τώρα είναι εξίσου περίπλοκη. Η Τουρκία φιλοξενεί 3,6 εκατ. Σύρους πρόσφυγες (η μεγαλύτερη χώρα υποδοχής προσφύγων παγκοσμίως). Μια παρατεταμένη οικονομική ύφεση και το αυξανόμενο αίσθημα κατά των προσφύγων πίεσαν τον πρόεδρο της Τουρκίας Ερντογάν να σηματοδοτήσει την προθυμία να συνεργαστεί με τον Ασαντ πριν από την επίθεση της αντιπολίτευσης. Η ελπίδα της Τουρκίας ήταν ότι οι ομαλοποιημένες σχέσεις με τη Συρία θα βοηθούσαν στη διευκόλυνση της επιστροφής των προσφύγων και στην αντιμετώπιση των ανησυχιών για ένα πιθανό κουρδικό κράτος στη βορειοανατολική Συρία. Ομως ο Ασαντ προκλητικά απέρριψε τέτοιες πρωτοβουλίες και ενέτεινε τις αεροπορικές επιδρομές στην Ιντλίμπ, προκαλώντας νέα κύματα εκτοπισμού κοντά στα τουρκικά σύνορα.

Η πολιτική της Τουρκίας για τη Συρία συνδέεται επίσης στενά με την ανανεωμένη ειρηνευτική διαδικασία με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν. Αυτές οι συνομιλίες φέρεται να περιλαμβάνουν συζητήσεις σχετικά με την πιθανή απελευθέρωση του φυλακισμένου ηγέτη του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, η επιρροή του οποίου είναι βαθιά σε περιοχές υπό την ηγεσία των Κούρδων στη βόρεια Συρία.