Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*

Η υπόθεση του αρμενικού θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Αρτσάχ), εντός αζερικής εδαφικής επικράτειας, έχει βαθύτατα ιστορικά αίτια, όπως πολλές κρίσεις σε περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ενωσης οι οποίες δεν επιλύθηκαν ειρηνικά.

Η όποια επίλυσή τους είναι προβληματική και ιδιαίτερα δυσχερής η εφαρμογή έστω και οριακά συμφωνηθέντων κατά καιρούς πραγμάτων.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Υπερδνειστερία στη Μολδαβία, οι περιπτώσεις των περιοχών της Νότιας Οσετίας και Αμπχαζίας στη Γεωργία, οι δύο περιφέρειες Ντόνετσκ και Λούκανσκ στην Ανατολική Ουκρανία, η παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 από τη Ρωσική Ομοσπονδία αλλά και πολλές άλλες μικρότερες στη Σιβηρία, στον Βόλγα, στο Κρασνοντάρ, στο Ομσκ κ.α.

Υπάρχουν πάρα πολλά διαχρονικά και ιστορικά ζητήματα και εσωτερικές αντιπαραθέσεις εθνοτικές, αποσχιστικές, θρησκευτικές, εδάφη που άλλαξαν χέρια, μαζικές και βίαιες μετακινήσεις λαών και πληθυσμών κ.λπ. και ειδικά στον Βόρειο Καύκασο δηλαδή σε Τσετσενία, Καμπαρντίνο Μπαλκαρία, Βόρεια Οσετία, Νταγκεστάν, Ινγκουσετία, όπου μαίνονται αντάρτικα υπαίθρου και πόλεων, ακραίοι εθνικισμοί, ισλαμικός φονταμενταλισμός κ.ά.

Από τη δεκαετία του ‘20

Η επί δεκαετίες αντιπαράθεση στον θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ιστορικά πηγαίνει πίσω στη δεκαετία του ‘20 και στη σοβιετοποίηση των πάντων από τον Στάλιν, με τον θύλακα τότε να αναφέρεται ως ημιανεξάρτητος εντός της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.

Η κατάσταση παρέμενε σχετικά ήσυχη λόγω του αυταρχικού κομμουνιστικού καθεστώτος των Σοβιέτ, αλλά επί Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το 1988 (περεστρόικα και γκλάσνοστ), άρχισαν πάλι οι τοπικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των χριστιανών Αρμένιων στον θύλακα (περίπου 150.000 με πρωτεύουσα το Στεπανακέρτ, χτισμένο σε υψόμετρο 810 μ.) με τους σιίτες μουσουλμάνους Αζέρους που είναι τουρκογενείς αλλά θρησκευτικά λόγω σιιτισμού είναι πιο κοντά στο Ιράν.

Αλλωστε εκατομμύρια Αζέροι ζουν στο Ιράν και σε περιοχές που βρέχονται από την Κασπία Θάλασσα, ενώ ανά τον κόσμο είναι υπολογίσιμη η διασπορά των Αρμενίων.

Στον πόλεμο του 1991-1994 και ενώ διαλυόταν η τότε ΕΣΣΔ οι Αρμένιοι έχοντας καλύτερο οπλισμό στη διάθεσή τους από τη διάλυση του σοβιετικού στρατού (της τότε 7ης στρατιάς και τμήματα της 102ης μεραρχίας που εδρεύει στο Γκιούμρι) υπερίσχυσαν των Αζέρων στο έδαφος.

Υστερα από σκληρές μάχες ανακατέλαβαν τον θύλακα και άλλες επτά γειτονικές μίνι περιοχές (Λατσίν, Ζαγκιλάν, Σαμπράγια, Καλμπασάρ, Αγκντάμ, Ζαμπραγίλ και Φουζούλι) και σχημάτισαν δική τους κυβέρνηση, ενώ έκαναν λόγο για ανεξαρτησία, αν και καμία χώρα -ούτε το Ερεβάν- την έχει επίσημα αναγνωρίσει (κάτι σαν την Υπερδνειστερία στη Μολδαβία).

Οι Αζέροι μετά την απώλεια του θύλακα επεσήμαναν ότι θα προσπαθήσουν να τον ανακαταλάβουν είτε μέσω διπλωματίας (πράγμα απίθανο/αρχές της Μαδρίτης) είτε διά των όπλων.

Το δύσβατο της περιοχής έχει περιπλέξει τους σχεδιασμούς τους, αλλά μέχρι το 2016 δεν είχε αναληφθεί κάποια στρατιωτική πρωτοβουλία. Οι Αζέροι κατά βάση στηρίζονται στην πλήρη υποστήριξη της Τουρκίας (ένα έθνος), στην εξοπλιστική συμπαράσταση των Ισραηλινών, ενώ ορισμένες επίλεκτες μονάδες τους (βατραχάνθρωποι, κομάντος κ.ά.) έχουν εκπαιδευτεί από Ισραηλινούς και Βρετανούς.

Οι Αμερικανοί αν και διατηρούν καλές σχέσεις και με τις δύο πλευρές, έχουν στο παρελθόν εξετάσει μέσω Αζερμπαϊτζάν να πλήξουν από αέρος το πυρηνικό πρόγραμμα και τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν (Νατάνζ, Φόρντο, Ισπαχάν) για αυτό και συλλέγουν επί χρόνια πληροφορίες για τα πυρηνικά της Τεχεράνης από Αζερο-ιρανούς πράκτορες. Στο ίδιο μήκος κύματος και οι Ισραηλινοί που κατά καιρούς έχουν πραγματοποιήσει ασκήσεις με αεροσκάφη, τάνκερ και μαχητικά F-15/F-16 πετώντας πάνω από την Τουρκία και μετασταθμεύοντας στις αζερικές αεροπορικές βάσεις Μπακού Καλά, Νασοσνάγια, Σιταλτσαΐ και Κιουρνταμίρ.

Οι Αμερικανοί τις τελευταίες δεκαετίες δέχθηκαν τη συμμετοχή μικρών αρμενικών και αζερικών στρατιωτικών μονάδων στις ειρηνευτικές-ανθρωπιστικές αποστολές του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο/KFOR και στο Αφγανιστάν/ISAF ως και της μετέπειτα αμερικανοκεντρικής RESOLUTE SUPPORT. Επίσης, προ δεκαετίας η γνωστή μισθοφορική εταιρία Βlackwater του Ερικ Πρινς είχε εκπαιδεύσει ειδικές δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν στη βάση υποστήριξης της Γκάντζια. Η Τουρκία, η Ιταλία, η Μ. Βρετανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και οι βαλτικές χώρες έχουν υποστηρίξει την ένταξη του Αζερμπαϊτζάν στο ΝΑΤΟ, όμως αυτό για πολλούς και διαφόρους λόγους δεν μπορεί να υλοποιηθεί.

Ανεπιτυχείς προσπάθειες για ειρηνική επίλυση

Σε αναζήτηση ειρηνικής επίλυσης της διαφοράς έχουν αποδυθεί στο παρελθόν ο ΟΑΣΕ από τη Βιέννη και μέσω αυτού συγκροτήθηκε η τριμερής ομάδα του Μινσκ με τη συμμετοχή της Ρωσίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ χωρίς όμως να καταφέρει κάποια ουσιαστικά αποτελέσματα. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια είχε παρουσιάσει αδράνεια, κάτι που εκμεταλλεύτηκε η Τουρκία ενισχύοντας το Μπακού με όπλα, πυρομαχικά και συμβούλους ως και πραγματοποίηση κοινών ασκήσεων.

Το οπλοστάσιο Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν

Η Αρμενία είναι έντονα ρωσοποιημένη στη στρατιωτική της διάσταση ενώ υπολογίσιμη ήταν και είναι η ελληνική υποστήριξη κυρίως στον εκπαιδευτικό τομέα του στρατού της χώρας. Συνεργάζεται με την Ατλαντική Συμμαχία στο πλαίσιο του προγράμματος «Συνεργασία για την Ειρήνη», αλλά ορισμένες χώρες που κινούνται πιο πολύ με τη Δύση συνδέονται περισσότερο με το Μπακού (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία).

Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν έχουν σε συντριπτικό βαθμό ρωσικό οπλισμό, όπως μεταξύ άλλων S-300/OSA/NEVA/BUK/STRELA στα αντιαεροπορικά συστήματα και αεροσκάφη MIG-29/SU-25 κ.ά., ενώ το Αζερμπαϊτζάν έχει ενισχυθεί με τουρκικό υλικό καθώς και με drones από το Ισραήλ.

Τα τελευταία 5 χρόνια Τούρκοι στρατιωτικοί και ειδικοί στα καυκασιανά ζητήματα είναι σύμβουλοι στον υπουργό Αμυνας Ζακίρ Χασάνοφ και στον αρχηγό του επιτελείου στρατηγό Σαντίκοφ.

Παράλληλα, ο αζερικός θύλακας του Ναχιτσεβάν συνορεύει με την Τουρκία και προορίζεται για μόνιμη στρατιωτική βάση της Αγκυρας. Αριθμητικά τα τελευταία χρόνια το Μπακού (είναι πλουσιότερο λόγω φυσικού αερίου και πετρελαίου) έχει ενισχυθεί πιο πολύ στα εξοπλιστικά συγκριτικά με το Ερεβάν.

Στη Μεσοποταμία υπήρξαν κάποιοι ακραίοι Αζέροι που πολέμησαν με τον ISIS αλλά και Αρμένιοι εθνικιστές που στο παρελθόν συμμετείχαν (όχι πολλοί) στους πολέμους της Βοσνίας-Ερζγοβίνης και στην Ανατολική Ουκρανία.

Από ελληνικής πλευράς στο παρελθόν συμμετείχε μόνο ένας Ελληνας αξιωματικός που ήταν πολύ καλός στην οργάνωση και εκτέλεση αποστολών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και έχει τιμηθεί από τον αρμενικό στρατό. Στον θύλακα υπάρχουν πολλά ιστορικά χριστιανικά μοναστήρια και αρκετοί από τους μοναχούς έχουν στρατιωτική εμπειρία.

Αιφνιδιάστηκαν

Τις τελευταίες εβδομάδες οι Αρμένιοι αιφνιδιάστηκαν αρκετά, ενώ τα τουρκικά drones έχουν προκαλέσει σημαντικές απώλειες, σύμφωνα με πληροφορίες από το ΝΑΤΟ και τον ΟΑΣΕ.

Η Αρμενία συμμετέχει με τη Ρωσία, την Κιργιζία, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν και τη Λευκορωσία στο σύστημα συλλογικής ασφάλειας της Τασκένδης του 1992 (κατά διαστήματα και το Ουζμπεκιστάν). Η Μόσχα μπορεί να επέμβει αν απειληθεί η κυριαρχία της Αρμενίας στον εδαφικό της χώρο.

Επί του παρόντος, οι μάχες διεξάγονται στις περιοχές που προανέφερα και έτσι η Ρωσία δεν ενεργοποιεί τις σχετικές διατάξεις αφού η συγκεκριμένη περιοχή του θύλακα είναι αμφισβητούμενη. Είναι ακόμα μία περιοχή -πέραν της Βόρειας Συρίας και της Λιβύης- που ενώ Μόσχα και Αγκυρα έχουν στρατηγικές διαφορές, εν τούτοις σε τακτικό επίπεδο συνεργάζονται. Επιπλέον, και στις τρεις περιπτώσεις η Αγκυρα επικαλείται ότι υποστηρίζει στην πράξη τα δυτικά συμφέροντα απέναντι στη Μόσχα και αυτό «δελεάζει» τη Δύση.

Στην τρέχουσα πολεμική αντιπαράθεση το Μπακού ισχυρίζεται ότι στοχεύει να αλλάξει ορισμένες καταστάσεις στο έδαφος, ενώ αρκετοί ξένοι παράγοντες τάσσονται υπέρ της ανακωχής και της ειρηνευτικής διαδικασίας.

Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα και υπάρχουν πολλές παράμετροι στη συγκεκριμένη διένεξη. Ομως, αυτή τη φορά οι Αζέροι έχουν πιο ενεργό τουρκική στρατιωτική υποστήριξη συγκριτικά με το παρελθόν. Οι Αρμένιοι είναι σκληροί μαχητές και το έχουν αποδείξει, αλλά οι σύγχρονοι πόλεμοι και μικροπόλεμοι κρίνονται και από πολλά άλλα «στοιχεία».