Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*

Μάλιστα κυοφορείται και 14ο κράτος, αφού η Αγκυρα αναβαθμίζει την εμπλοκή της στον αδιέξοδο εδώ και πέντε χρόνια εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, υποστηρίζοντας ήδη στρατιωτικά και εκπαιδευτικά ορισμένες ισλαμικές οργανώσεις. Η εδώ και σχεδόν έξι μήνες στρατιωτική ανάπτυξη και εμπλοκή της Αγκυρας στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, παρέχοντας πολύπλευρη υποστήριξη στην κυβέρνηση της Τρίπολης κατά των δυνάμεων του πολέμαρχου Χαφτάρ της Ανατολικής Λιβύης, έχει προκαλέσει πονοκεφάλους σε διπλωματικούς και στρατιωτικούς κύκλους ως και έκδηλη ανησυχία σε αρκετά κράτη της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων και συμμάχων (όπως η Γαλλία) μέσα στον ΝΑΤΟϊκό χώρο.

Στρατιωτικές βάσεις

Ειδικότερα, η Τουρκία έχει στη διάθεσή της στρατιωτικές βάσεις σε Συρία, Ιράκ, Λιβύη (βορειοαφρικανική ακτή), Αζερμπαϊτζάν (Κασπία), Σομαλία (Κέρας Αφρικής), Κατάρ (στον κόλπο των πετρελαίων) και στα Κατεχόμενα από το 1974 εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ μέσα στο 2021 αναμένεται να έχει πρόσβαση στο νησάκι Σουακίν του Σουδάν (στην Ερυθρά Θάλασσα), το οποίο ήταν γνωστό από την εποχή των Οθωμανών και τα τελευταία δύο χρόνια επισκέφθηκαν ο υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ με τον αρχηγό των ναυτικών δυνάμεων ναύαρχο Αντνάν Οζμπάλ καθώς και υψηλόβαθμα ισλαμικά στελέχη του κυβερνώντος κόμματος AKP. Παράλληλα, η Τουρκία συμμετέχει σε διάφορες ειρηνευτικές αποστολές σε εφαρμογή αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ (Κόσοβο, απόφαση 1244 NATO-KFOR του 1999, Λίβανος/UNIFIL, 1701 του 2006) και της Ε.Ε. (Βοσνία-Ερζεγοβίνη), ενώ και στη γειτονική Αλβανία διατηρεί σε καίριες θέσεις των αλβανικών ενόπλων δυνάμεων στελέχη-συνδέσμους. Τέλος, έχει επί χρόνια τη διοίκηση της πολυεθνικής ταξιαρχίας στην Καμπούλ (Αφγανιστάν), στο πλαίσιο αποφάσεων του ΟΗΕ και της αναπτυχθείσας ΝΑΤΟϊκής δύναμης ISAF, ως και της διαδόχου της επιχείρησης RESOLUTE SUPPORT (δηλαδή την παροχή υποστήριξης στην εκπαίδευση των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Αφγανιστάν σε Καμπούλ, Βαρντάκ κ.α.).

Σομαλία-Κατάρ-Αζερμπαϊτζάν

Στη Σομαλία η παρουσία της Τουρκίας είναι πολύ αναπτυγμένη τα τελευταία 8-10χρόνια, ειδικά στην περιοχή της πρωτεύουσας Μογκαντίσου, αλλά και μέσω πρακτόρων της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών στα σύνορα με την Κένυα, ενώ στο Ναϊρόμπι εδρεύει το ένα από τα τρία πολύ δυνατά κλιμάκια πληροφοριών της μυστικής υπηρεσίας MIT στην Αφρική (τα άλλα δύο είναι στο Ντακάρ της Σενεγάλης και στην Αμπούσα/Λάγκος της Νιγηρίας). Η Τουρκία από τις σομαλικές ακτές παρακολουθεί τις ναυτικές και άλλες κινήσεις στον Κόλπο του Αντεν και στον Ινδικό ωκεανό, ενώ έχει την αποκλειστική ευθύνη στη διαχείριση του λιμανιού και του αεροδρομίου της σομαλικής πρωτεύουσας. Εχει εκπαιδεύσει περίπου 12.000 Σομαλούς στρατιώτες, ενώ πέραν του σομαλικού εθνικού ύμνου αυτοί τραγουδούν πολύ συχνά και τον αντίστοιχο τουρκικό. Ο Ερντογάν μέσα σε μια δεκαετία έχει επισκεφθεί 4 φορές τη χώρα, ενώ παρέχεται σημαντική βοήθεια σε στρατιωτικό, νοσοκομειακό και επισιτιστικό υλικό. Η Τουρκία επίσης εκπαιδεύει σε επιχειρήσεις κατά ανταρτών και τρομοκρατών της ισλαμιστικής Αλ Σαμπάμπ Σομαλούς στρατιωτικούς στο τουρκικών προδιαγραφών SCHOOL OF WARFARE AND NON-COMMISSIONED OFFICERS, καθώς και επιλεγμένα στελέχη αφρικανικών κρατών που ανήκουν σε πολυεθνικές δυνάμεις του OHE-ANISOM. Η Τουρκία έχει δαπανήσει στη Σομαλία 1,2 δισ. δολ., ενώ είναι πρώτη στη σειρά στην εκμετάλλευση του ορυκτού, πετρελαϊκού και αλιευτικού πλούτου της χώρας. Οπως και σε άλλα κράτη η Αγκυρα πλασάρει τη μισθοφορική εταιρία SADAT που είναι στενά συνδεδεμένη με τον Ερντογάν (και στη Σομαλία), ενώ πρωτοστατεί ο κάποτε σύμβουλος του Τούρκου προέδρου και επικεφαλής του διοικητικού συμβουλίου της, ταξίαρχος ε.α. Τανριβερντί, που έχει συντάξει την ειδική μελέτη ότι «η Τουρκία θα πρέπει να ηγηθεί 61 μουσουλμανικών κρατών του πλανήτη ως μία ιδιαίτερα ισχυρή οντότητα» (εξαιρεί την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και τη Σαουδική Αραβία, βάσει της διακήρυξης της Κουάλα Λουμπούρ της Μαλαισίας). Παράλληλα πρωτοστατεί στην πενταμερή ειδική συνεργασία Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν-Κατάρ-Πακιστάν-Μαλαισίας.

Στο Κατάρ και κοντά στην πρωτεύουσα Ντόχα και όχι μακριά από το προωθημένο στρατηγείο της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ (CENTCOM/βάση Αλ Ουντεΐντ), η Τουρκία έχει τη δική της βάση, την Αλ Ραγιάν. Μεταξύ των δύο χωρών έχουν υπογραφεί πέντε πολύ εξειδικευμένες διμερείς συμφωνίες και λειτουργεί υψηλόβαθμη συμβουλευτική επιτροπή για θέματα άμυνας, ασφάλειας και στρατηγικών πληροφοριών. Μέσα στα τελευταία τρία χρόνια περίπου 56 αντιπροσωπείες Τούρκων έχουν επισκεφθεί το πολύ πλούσιο εμιράτο, ενώ περί τις 46 είναι οι αντίστοιχες επισκέψεις από το Κατάρ στην Τουρκία (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων της μητέρας του εμίρη στα θέρετρα της Αττάλειας και της Μερσίνας). Η Τουρκία συνεχώς και μαζικά τροφοδοτείται οικονομικά από το Κατάρ, ενώ οι επενδύσεις του εμιράτου σε Κωνσταντινούπολη, Αττάλεια, Ικόνιο, Καισαρεία, Σμύρνη και σε περιοχές της Μαύρης Θάλασσας είναι τεράστιες. Η τουρκική βάση σε κανονικές συνθήκες φιλοξενεί περί τα 500 άτομα, αλλά διευρύνεται ώστε μέχρι τα τέλη του 2021 να μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 4.000 στρατιώτες. Καταριανοί αξιωματικοί παρακολουθούν σε συνεχή βάση ειδικά σχολεία της Τουρκίας, όπως το Κέντρο Ειρηνευτικών Αποστολών, αλλά και το ΝΑΤΟϊκών προδιαγραφών Κέντρο για την Αμυνα – Αντιμετώπιση της Τρομοκρατίας, που αμφότερα εδρεύουν στην Αγκυρα και προσελκύουν αξιωματικούς από 104 χώρες του κόσμου μέχρι σήμερα.

Στο Αζερμπαϊτζάν (αδελφό κράτος με την Τουρκία) η Αγκυρα έχει αναπτύξει 100-120 στρατιωτικούς (κυρίως των Ειδικών Δυνάμεων) στην πρωτεύουσα Μπακού και ειδικότερα στο Σχολείο Ανώτατων Στρατιωτικών Σπουδών. Η Τουρκία διατηρεί με το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία τριμερή στρατιωτική συνεργασία σε θέματα άμυνας και ασφάλειας συνόρων.

Συρία-Βόρειο Ιράκ-Αφγανιστάν-Λίβανος

Στον Λίβανο η Τουρκία συνήθως συμμετέχει με περίπου 100 στελέχη στο πλαίσιο του ΟΗΕ/UNIFIL, αμέσως μετά τον πόλεμο του 2006 (34 ημερών, μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου/Χεζμπολάχ). Ηταν ο λεγόμενος δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου και έκτοτε επικρατεί μία «ανησυχητική ανακωχή».

Στο Αφγανιστάν η τουρκική παρουσία πάντοτε κυμαινόταν σε 500-2.000 άνδρες, ενώ από το 2003 η Τουρκία δύο φορές ηγήθηκε της διευρυμένης ΝΑΤΟϊκής δύναμης με επικεφαλής τους στρατηγούς Χιλμί Ζορλού και Ετέμ Ερνταγκί. Σημειώνω ότι από την εποχή του Κεμάλ οι Τούρκοι εκπαίδευαν Αφγανούς αξιωματικούς, ενώ στον αφγανικό στρατό η ορολογία είναι κυρίως τουρκική. Την τρέχουσα χρονική περίοδο η στρατιωτική παρουσία των Τούρκων στο Αφγανιστάν είναι περί τα 600 άτομα και είναι η έκτη δύναμη σε αριθμητική παρουσία μετά τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γεωργία.

Στο Βόρειο Ιράκ η τουρκική παρουσία είναι επί χρόνια συνεχής αφού διεξάγονται επιχειρήσεις κατά του κουρδικού κινήματος. Τους τελευταίους μήνες βομβαρδίζει ανηλεώς κουρδικές θέσεις με τις επιχειρήσεις με κωδικές ονομασίες «Τα νύχια του αετού» και «Τα νύχια της τίγρης» που διεξάγονται από την πολεμική αεροπορία και τη στρατοχωροφυλακή. Μέσα στην ιρακινή επικράτεια η Τουρκία έχει εγκαταστήσει 10 προωθημένα παρατηρητήρια, ενώ όχι μακριά από τη Μοσούλη επί πολλά χρόνια βρίσκεται μικρή στρατιωτική δύναμη (στην Μπασίκα).

Στη Συρία η Τουρκία διατηρεί πάνω από 8.000 άνδρες, ενώ έχει εισβάλει σε 4 περιοχές της. Ειδικότερα το 2016 με την επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» σε Τζαραμπλούς-Αλ Ράι-Αλ Μπαμπ (δυτικά του ποταμού), το 2018 στο καντόνι του Αφρίν (με την επιχείρηση «Κλαδί Ελιάς»), το 2019 στη ζώνη από Ταλ Αμπιάντ μέχρι Ρας α-Λέιν (ανατολικά του Ευφράτη), ενώ στην επαρχία Ιντλίμπ διατηρεί έντονη στρατιωτική παρουσία με 12 παρατηρητήρια και από κοινού με τη Ρωσία κάνει περιπόλους στον πιο κρίσιμο χώρο του στρατηγικής σημασίας αυτοκινητόδρομου Μ4 που συνδέει τη Λαττάκεια στη μεσογειακή ακτή με τα σύνορα της Συρίας με Ιράκ-Ιράν. Εντονη και επιτυχής -όπως και στη Λιβύη- είναι η δράση των τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών BAYRAKTAR και ΑΝΚΑ (έχει μάλιστα πουλήσει τέτοια και στην Ουκρανία, όπου υποστηρίζει στην Κριμαία τους μουσουλμάνους Τατάρους κατά των ρωσικών αρχών).

Αλβανία-Κόσοβο-Βαλκάνια

Στον ευρωπαϊκό χώρο η Τουρκία από το 1974 κατέχει παράνομα, μέσω ενός κυμαινόμενου σε αριθμούς στρατού (από 25.000 έως 35.000 άνδρες), το βόρειο τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ σε εφαρμογή του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» βρίσκεται συνεχώς τα τελευταία τρία χρόνια με πολεμικά, υδρογραφικά και γεωτρητικά πλοία στην ΑΟΖ της Κύπρου.

Στο Κόσοβο από την αρχή η Τουρκία υποστήριξε τις αεροπορικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ το 1999, αν και δεν βομβάρδισαν τα αεροσκάφη της στόχους της Σερβίας του Μιλόσεβιτς (επιχείρηση «ALLIED FORCE»). Σε εφαρμογή της απόφασης 1244 του Σ.Α./ΟΗΕ συμμετέχει κανονικά από το 2000 στην KOSOVO PROTECTION FORCE. Η παρουσία της είναι στην περιοχή του Πρίζρεν, ενώ συνέχεια τονίζει ότι υποστηρίζει την εκεί τουρκική μειονότητα. Σήμερα η δύναμή της είναι 310 άτομα με επικεφαλής συνταγματάρχη. Είναι η πέμπτη αριθμητικά δύναμη στο Κόσοβο μετά τις ΗΠΑ, την Ιταλία, την Ουγγαρία και την Αυστρία στο πλαίσιο της συνολικής δύναμης KFOR των 3.400 ανδρών (από 27 κράτη του ΝΑΤΟ ως και συνεργαζόμενα). Η Τουρκία έχει υπογράψει τριμερείς συμφωνίες με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία, αλλά και αντίστοιχη με την Κροατία, ενώ διατηρεί ισχυρά «στοιχεία» πληροφοριών σε Κροατία, Μαυροβούνιο, Σκόπια και Αλβανία.

Με την τελευταία η Τουρκία έχει υπογράψει διαχρονικά από το 1992 πολυμερείς στρατιωτικές συμφωνίες. Την πιο πρόσφατη υπέγραψε προ ολίγων μηνών ο γενικός γραμματέας Αμυντικής Πολιτικής της Αλβανίας Φλόριαν Κάλι με τον ακόλουθο Αμυνας της Τουρκίας στα Τίρανα (και εκ των εκλεκτών του Ακάρ) συνταγματάρχη Σακία Κουμχούρ Σομέρ. Προβλέπεται οικονομική συνδρομή στις ένοπλες δυνάμεις της Αλβανίας, προμήθεια σε πολύ μεγάλο βαθμό τουρκικών όπλων, περαιτέρω παρουσία Τούρκων στρατιωτικών συμβούλων, συνέχεια των επισκέψεων τουρκικών πλοίων στα λιμάνια Αυλώνα (Πασαλιμάνι) και Δυρραχίου, ενώ η Αγκυρα έχει εκφράσει το ενδιαφέρον της για πλήρη συμμετοχή στην υπό κατασκευή αεροπορική στρατιωτική βάση του ΝΑΤΟ στην Κουτσόβε (κεντρική Αλβανία).

Τέλος, αναφορικά με την τουρκική στρατιωτική υποστήριξη στη Λιβύη θα ακολουθήσει σχετικό και ενδελεχές άρθρο στο φως των αναμενόμενων νέων πολεμικών επιχειρήσεων σε διάφορα μέτωπα.