Στις 17 Ιουλίου, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από την «Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας», μια συμφωνία για την οποία μεσολάβησαν ένα χρόνο πριν τα Ηνωμένα Εθνη (ΟΗΕ) και η Τουρκία, και βάσει της οποίας επετράπη στην Ουκρανία να εξάγει με ασφάλεια σιτηρά από τρία λιμάνια της επαρχίας Οδησσού μέσω της Μαύρης Θάλασσας (Στενών).

Αμέσως μετά την αποχώρησή της, ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και εκτοξευθέντες πύραυλοι έχουν καταστρέψει αποθήκες σιτηρών στα λιμάνια του ποταμού Δούναβη της Ουκρανίας(Ρένι, Κάλι, Ιζμαΐλ κ.ά.), ενώ η Ρωσία φέρεται να ετοιμάζεται να αποκλείσει την Ουκρανία.(ναυτικώς). Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Αντονι Μπλίνκεν, οι υπουργοί Εξωτερικών των 27 κρατών της Ε.Ε., η Νορβηγία, η Αυστραλία κ.ά., χαρακτήρισαν την αποχώρηση της Ρωσίας από την «Πρωτοβουλία» ως «οπλοποίηση των τροφίμων».

Η Ρωσία έχει κατηγορηθεί και στο παρελθόν ότι χρησιμοποίησε την «πρόκληση ανθρωπιστικής κρίσης ως όπλο» αμέσως μετά την ευρείας κλίμακας εισβολή της στην Ουκρανία, ως και κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Μαριούπολης στην Αζοφική. Ειδικοί νομικοί αναλυτές ασχολούνται λεπτομερώς σήμερα με τις ρωσικές επιπτώσεις της τακτικής της Μόσχας.

Ωστόσο, η αποχώρηση της Ρωσίας από την «Πρωτοβουλία» επεκτείνει τα αποτελέσματα των «τακτικών πληγμάτων στη διακίνηση τροφίμων» πέρα από την Ουκρανία. Από τις 10 Ιουλίου, τα Ηνωμένα Εθνη υπολόγισαν ότι μέσα σε ένα χρόνο εφαρμογής της «Πρωτοβουλίας» είχαν εξαχθεί 32 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων από την Ουκρανία σε 45 χώρες.

Η Ουκρανία παρείχε περισσότερες από τις μισές εξαγωγές σιταριού του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος το 2022, με κορυφαίους προορισμούς το Αφγανιστάν, την Αιθιοπία, την Κένυα, τη Σομαλία, το Σουδάν και την Υεμένη (δηλαδή περιοχές όπου υπάρχει «οξύτατη ανθρωπιστική ανάγκη»).Ο αναπληρωτής γ.γ. του ΟΗΕ για Ανθρωπιστικές Υποθέσεις και Αρωγή Εκτακτης Ανάγκης, Μάρτιν Γκρίφιθς, είπε ότι ελλείψει της «Πρωτοβουλίας» «κάποιοι θα πεινάσουν, κάποιοι θα λιμοκτονήσουν, πολλοί μπορεί να πεθάνουν». Είναι επιτακτική ανάγκη οι Ρώσοι αξιωματούχοι να λογοδοτήσουν για την πρόκληση λιμού ως και για τα δεινά που προκαλεί η αποχώρηση από μια αποκλειστικά ανθρωπιστική «Πρωτοβουλία».

Θα μπορούσαν όμως οι ενέργειες των Ρώσων για την απόσυρση και την επιβολή της αποχώρησης να συνιστούν εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας σύμφωνα με το διεθνές ποινικό δίκαιο; Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) στη Χάγη έχει δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν «σε οποιοδήποτε μέρος του εδάφους της Ουκρανίας» από τις 21 Νοεμβρίου 2013. Η πείνα που θα προκύψει από την αποχώρηση της Ρωσίας από την «Πρωτοβουλία» δεν θα συμβεί στην Ουκρανία. Ο

ι μετέπειτα ενέργειες του εκκεντρικού Πουτινικού καθεστώτος στο να εμποδίσουν την Ουκρανία να εξάγει σιτηρά θα πραγματοποιηθούν από το ουκρανικό έδαφος. Το ΔΠΔ έχει αποφασίσει ότι για ορισμένα εγκλήματα, τόσο η πράξη όσο και η συνέπεια της πράξης μπορεί να αποτελούν μέρος του actus reus: οι ενέργειες που, από κοινού, συνιστούν έγκλημα. Επομένως, το γεγονός ότι μέρος ενός σχετικού εγκλήματος συνέβη στην Ουκρανία μπορεί να αρκεί για να ενεργήσει το ΔΠΔ. Επιπλέον, το Αφγανιστάν και η Κένυα, δύο από τις χώρες όπου οι επιπτώσεις θα είναι έντονες και πιεστικές, είναι και τα δύο κράτη-μέλη του ΔΠΔ. Ως εκ τούτου, το ΔΠΔ θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο έναρξης χωριστών ερευνών σχετικά με διεθνή εγκλήματα που προκύπτουν από ενέργειες αξιωματούχων έναντι αυτών των κρατών .

Τα σχετικά νομικά στοιχεία και επιχειρήματα είναι αρκετά δύσκολα. Σημειωτέον, δεν υπάρχει νομολογία του ΔΠΔ αναφορικά με τη διάταξη αυτή, αν και υπάρχει αναφορά για πιθανή εφαρμογή της. Για να αποδειχθεί αυτό το έγκλημα, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι δράστες στέρησαν από τους πολίτες κάτι που θεωρείται «απαραίτητο για την επιβίωσή τους», όπως είναι η τροφή. Επιπλέον, δεν απαιτείται η απόδειξη ότι οι άνθρωποι υπέφεραν πραγματικά ή πέθαναν. Ως εκ τούτου, οι παράνομες ενέργειες των Ρώσων θα αρκούσαν.

Η κατανόηση της πρόθεσης από το ΔΠΔ είναι ότι περιλαμβάνει «πράξεις που λαμβάνονται με τη γνώση ότι τα απαγορευμένα αποτελέσματα θα συμβούν στη συνήθη πορεία των γεγονότων». Αν και αυτό μπορεί να συμβεί, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι οποίοι θα μπορούσαν να κάνουν «μια αιτιολογική διαδρομή… πολύ περίπλοκη».

Οπλο πείνας η καταστροφή εξαγωγών τροφίμων

Η Ρωσία φαινομενικά αποχώρησε από την «Πρωτοβουλία» ως απάντηση στις κυρώσεις του ΟΗΕ και όλων των δυτικών χωρών. Τα κριτήρια του «πλαισίου μιας ένοπλης σύγκρουσης» απαιτούν μόνο η ένοπλη σύγκρουση να «παίζει ουσιαστικό ρόλο στην απόφαση του δράστη» και όχι ότι είναι ο «απόλυτος λόγος για την εγκληματική συμπεριφορά». Ωστόσο, ο εισαγγελέας του ΔΠΔ μπορεί να θεωρήσει τη σύγκρουση πολύ «εφαπτομενική» με την απόφαση της Μόσχας σε αυτή την υπόθεση.

Ομως η χρήση στρατιωτικής δύναμης από τους Ρώσους για την καταστροφή των εξαγωγών τροφίμων της Ουκρανίας (επίσης ως όπλο της πείνας) είναι μια πολύ πιο άμεση επίθεση στην Ουκρανία και επομένως είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζεται ως μέσο πολέμου που διαπράττεται στο πλαίσιο των διεθνών ένοπλων συγκρούσεων.

Σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης του ΔΠΔ, «η σκόπιμη χρήση της πείνας αμάχων ως μεθόδου πολέμου» είναι έγκλημα, όταν διαπράττεται στο πλαίσιο διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης.