Πριν από τον πρώτο γύρο, η κυβερνώσα «Λαϊκή Συμμαχία» (AKP-MHP) υπό την ηγεσία κυρίως του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ξεκίνησε εκστρατεία με τρεις άξονες.
» Πρώτος άξονας ήταν η τεράστια αύξηση στις δημόσιες δαπάνες. Δυόμισι εκατομμύρια άτομα έλαβαν επιδόματα πρόωρης συνταξιοδότησης, όλα τα νοικοκυριά έλαβαν φυσικό αέριο χωρίς κόστος για ένα μήνα και ο κατώτατος μισθός που καλύπτει τους μισθούς του 60% των απασχολουμένων, είδε σημαντικές αυξήσεις. Αυτές οι υπέρογκες δημόσιες δαπάνες ενίσχυσαν τις προοπτικές νίκης του Ερντογάν. Εξασφάλισε, επίσης, ότι η αντιπολίτευση θα είχε τεράστιες δυσκολίες να διορθώσει την οικονομία αν ποτέ κέρδιζε. Φυσικά, ο Ερντογάν κερδίζοντας σήμερα την επανεκλογή του, θα αντιμετωπίσει αύριο τις ίδιες δυσχερείς οικονομικές συνθήκες. Η διαρθρωτική κρίση που πλήττει τα τελευταία χρόνια την οικονομία της Τουρκίας εντάθηκε τους τελευταίους 6-8 μήνες, καθώς το κόστος του προεκλογικού αγώνα της κυβέρνησης και ο καταστροφικός σεισμός εξάντλησαν τα δημόσια οικονομικά.
» Δεύτερος άξονας η περαιτέρω πόλωση της κοινωνίας σχετικά με τη διάσπαση/διαφορά κοσμικού-συντηρητικού. Ωστόσο, αυτή δεν είναι πλέον η ίδια διάσπαση που έφερε τον Ερντογάν στην εξουσία στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τότε αναφερόταν στις θρησκευτικές ελευθερίες και στην επανερμηνεία της κοσμικότητας. Ομως, την τελευταία δεκαετία έχει διχάσει το κοινό σε συντηρητικές αξίες, όπως η οικογένεια, ο ρόλος των γυναικών στην κοινωνία και τα δικαιώματα LGBTQ. Κατά κάποιο τρόπο, ο Ερντογάν έχει υιοθετήσει με επιτυχία την ατζέντα της παγκόσμιας ακροδεξιάς.
» Τρίτος άξονας και πιο σημαντικός για να κερδίσει τις εκλογές ο Ερντογάν ήταν ότι έπαιξε το εθνικιστικό… χαρτί, στιγματίζοντας τη συνεργασία του αντιπολιτευόμενου συνασπισμού «Nation Alliance» με το φιλοκουρδικό πολιτικό κόμμα HDP, παρουσιάζοντας ακόμα και τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ως «βοηθό τρομοκρατών». Υπογράμμισε την ανάγκη ισχυρής ηγεσίας για τη διατήρηση της ενότητας της χώρας και υποσχέθηκε σταθερότητα. Εκανε έκκληση στις φιλοδοξίες του εκλογικού σώματος για καθεστώς και ισχύ για την Τουρκία στη διεθνή σκηνή. Τέλος, αναζωπυρώνοντας τον συναισθηματικό δεσμό που υπάρχει μεταξύ τους, ο Ερντογάν ζήτησε από τους ψηφοφόρους του να παραμείνουν πιστοί σε αυτόν και να τον στηρίξουν σε αυτή την κρίσιμη μάχη.
Σύμφωνα με τη συμβολική κίνηση των Οθωμανών σουλτάνων (οι οποίοι επισκέπτονταν την Αγία Σοφία -τζαμί πλέον- πριν από τις ιστορικές μάχες τους), προσευχήθηκε με τους ψηφοφόρους του μία ημέρα πριν από τις εκλογές. Αυτό είχε σημασία για τους υποστηρικτές του Ερντογάν και έγινε δεκτό. Παρά τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Τουρκία, η υποστήριξη του Ερντογάν, η οποία ήταν περίπου 52% το 2018, μειώθηκε μόνο στο 49,5% σε αυτές τις εκλογές, αντιπροσωπεύοντας μόνο μια μέτρια απώλεια για τον ίδιο προσωπικά. Το ΑΚΡ, ωστόσο, υπέστη υπολογίσιμη απώλεια ψήφου τα τελευταία 20 χρόνια (από το 43% σε 35%). Οι υποστηρικτές του AKP προτιμούν να τιμωρούν το κόμμα παρά τον αρχηγό του.
Ο Ερντογάν στον λαό, ο Κιλιτσντάρογλου στην… κουζίνα
Η χαρισματική ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει γίνει ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό του σημερινού καθεστώτος της Τουρκίας, με τον ίδιο να θεωρείται ταυτόχρονα ως ένας από τους καθημερινούς ανθρώπους ως και υπερβατικός του λαού. Θεωρείται ότι έχει εξαιρετικές ηγετικές ικανότητες, αλλά μπορεί να είναι και ευάλωτος, οπότε χρειάζεται υποστήριξη από «τους ανθρώπους του» σε κρίσιμες στιγμές.
Το στιλ ηγεσίας του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου είναι σχεδόν το αντίθετο από αυτό του Ερντογάν. Αντί να μιλά προσωπικά στους ψηφοφόρους, να τους χαιρετάει και να τους αγκαλιάζει στους δρόμους και να τους δεσμεύει συναισθηματικά, όπως κάνει ο Ερντογάν, ο Κιλιτσντάρογλου προσφέρει στους ψηφοφόρους ηγεσία για την οικοδόμηση συναίνεσης με υποσχέσεις να επαναφέρει αποτελεσματικούς θεσμούς. Η αντιπολίτευση ένιωθε σίγουρη ότι ανεξάρτητα από το ποιος ήταν ο υποψήφιος, το μπλοκ κατά του Ερντογάν θα ήταν τόσο ισχυρό που η εκλογική νίκη ήταν εξασφαλισμένη.
Εμπόδια
Σε μια χώρα όπου τα πρότυπα του ανδρισμού συνδέονται με την ηγεσία, κινηματογράφησε ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου ένα σημαντικό μέρος των μηνυμάτων της προεκλογικής του εκστρατείας από την κουζίνα του σπιτιού του και μετέδωσε ένα μήνυμα ελπίδας και ανεκτικότητας.
Ωστόσο, υπήρχαν πολλά εμπόδια στην επιτυχία αυτής της στρατηγικής. Η απόδραση από τα… δεσμά της χαρισματικής ηγεσίας, που χαρακτηρίζεται από ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς και εθελοντισμό, δεν είναι εύκολη. Γίνεται ακόμη πιο δύσκολο αν ο χαρισματικός ηγέτης είχε θητεία δύο δεκαετιών. Οι θεσμοί της Τουρκίας έχουν διαλυθεί υπό την κυριαρχία του Ερντογάν και η λειτουργία τους συνδέεται με τη βούληση ενός ατόμου.
Η Τουρκία είχε ελεύθερες αλλά άδικες εκλογές. Η κυβέρνηση είχε στη διάθεσή της τα εργαλεία για να αναδιατάξει τους κανόνες του παιχνιδιού ανά πάσα στιγμή και το εκλογικό πεδίο ήταν ανοιχτό σε τεράστια κυβερνητική παρέμβαση και σχεδιασμό. Ωστόσο, η αντιπολίτευση, ύστερα από 20 χρόνια διακυβέρνησης Ερντογάν και δεδομένων των τεράστιων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα, ήταν πεπεισμένη (λαθεμένα και με ανακριβείς εκτιμήσεις) ότι αυτές οι εκλογές μπορούσαν να κερδηθούν, ενώ ο συντονισμός της κατεύθυνσης και της πολιτικής έγινε πιο δύσκολος. Οι ισχυρές ηγετικές ικανότητες και η ικανότητα απήχησης σε ένα ευρύ κοινό δεν θεωρούνταν πλέον ως κρίσιμοι παράγοντες για την επιλογή του βασικού υποψηφίου της.
Η αντιπολίτευση ένιωθε βέβαιη ότι ανεξάρτητα από το ποιος ήταν ο υποψήφιος, το μπλοκ κατά του Ερντογάν θα ήταν τόσο ισχυρό που η εκλογική της νίκη ήταν εξασφαλισμένη (το ίδιο εκτιμούσαν και εδώ στην Ελλάδα αρκετοί παραφιλολογούντες). Η κόντρα εντός της αντιπολίτευσης, ωστόσο, εντάθηκε περαιτέρω καθώς οι πιθανότητες νίκης έδειχναν να αυξάνονται. Αυτό άλλαξε επίσης την εστίαση του συντονισμού από τη δημιουργία ενός συνασπισμού υπέρ της δημοκρατίας στον τρόπο δομής της στη μετά τον Ερντογάν εποχή. Οι βαθιές ανησυχίες για την ψήφο και την καταμέτρηση των ψήφων, καθώς και η σημαντική δυσαρέσκεια του αντιπολιτευόμενου εκλογικού σώματος για το εθνικιστικό και κοσμικό έλλειμμα εντός της «Εθνικής Συμμαχίας» αγνοήθηκαν.
Μετά την ήττα στον πρώτο γύρο, ο Κιλιτσντάρογλου άλλαξε τελείως στιλ. Είπε «Είμαι εδώ», ενώ χτυπούσε την παλάμη του στο τραπέζι στο μετεκλογικό του βίντεο. Ο Κιλιτσντάρογλου άρχισε να επικρίνει την προσφυγική πολιτική σε μια προσπάθεια να κερδίσει ψήφους εθνικιστών. Επιπλέον, συναντήθηκε με τον τρίτο υποψήφιο, Σινάν Ογάν, της υπερεθνικιστικής Συμμαχίας Προγόνων, ο οποίος είναι γνωστός για την αντιμεταναστευτική και εθνικιστική έκκλησή του και συγκέντρωσε 5,2% στον προεδρικό απολογισμό.
Ο Ογάν ανακοίνωσε την υποστήριξή του στον Ερντογάν για τον σημερινό δεύτερο γύρο. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν οι κοσμικοί και οι αντι-Ερντογάν υποστηρικτές του θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
Σύγχυση
Τα μηνύματα της προεκλογικής εκστρατείας του Κιλιτσντάρογλου προς τον β’ γύρο των εκλογών επικεντρώθηκαν περισσότερο στον εθνικισμό και την αντιμεταναστευτική δράση, σε μια δραματική αντίθεση με την εκστρατεία του πρώτου γύρου. Ωστόσο, αυτή η απότομη αλλαγή στη ρητορική της προεκλογικής εκστρατείας προκάλεσε σύγχυση στους ψηφοφόρους της αντιπολίτευσης. Αυτή η νέα προσέγγιση αποξένωσε τις πιο δημοκρατικές συνιστώσες εντός του αντιπολιτευόμενου μπλοκ καθώς και τους Κούρδους. Επιπλέον, το ποσοστό συμμετοχής μπορεί να μην είναι σήμερα τόσο υψηλό μεταξύ των αποκαρδιωμένων ψηφοφόρων της αντιπολίτευσης, γεγονός που ενισχύει τις δυσκολίες της υποψηφιότητας του Κιλιτσντάρογλου.
Συνεκτική στρατηγική το «κλειδί» της νίκης
Η νίκη του κυβερνητικού συνασπισμού στον πρώτο γύρο δεν μπορεί να αποκλείσει και το κίνητρο της πλευράς του για μεγαλύτερη συμμετοχή. Τελικά, οι τουρκικές δημοσκοπήσεις (όπως και όλες οι δημοσκοπήσεις) έδειξαν ότι η νίκη στις εκλογές δεν βασίζεται σε έναν μαθηματικό τύπο, που υπολογίζει τις υποτιθέμενες ψήφους διαφορετικών ομάδων. Μια συνεκτική στρατηγική και ένα ειλικρινές πολιτικό αφήγημα που ενώνει τις πολλές ταυτότητες και τα συμφέροντα των ψηφοφόρων (μερικές φορές ακόμη και αυτά που υπάρχουν μέσα σε ένα μόνο πρόσωπο) είναι απαραίτητα για μια φόρμουλα νίκης και εντυπωσιακής επικράτησης.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ, ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ
Γιατί απέτυχε η αντιπολίτευση
Για να διασφαλιστεί η επιτυχία οποιουδήποτε πολιτικού κόμματος σε μια εκλογική αντιπαράθεση είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν συγκεκριμένες πολιτικές βασισμένες σε ένα ολοκληρωμένο πολιτικό όραμα και να δημιουργηθεί μια κοινωνιολογία που να υποστηρίζει αυτές τις πολιτικές. Στην τουρκική εκλογική διαδικασία μπορούμε να δούμε ότι το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, CHP, δεν κατάφερε να δημιουργήσει μια κοινωνιολογία που θα το οδηγήσει στη νίκη. Σε μια προσπάθεια να ξεπεράσει αυτή την κοινωνιολογική έλλειψη, το CHP κατέφυγε σε διάφορα μέσα.
Ο πρόεδρος του CHP Kεμάλ Κιλιτσντάρογλου σχημάτισε έναν εξακομματικό εκλογικό συνασπισμό, συμπεριλαμβανομένων των İYİ Party, Saadet Party, DEVA Party, Future Party και του Δημοκρατικού Κόμματος. Με αυτόν τον τρόπο, το μπλοκ της αντιπολίτευσης προσπάθησε να προσφύγει στις ψήφους των εθνικιστών-συντηρητικών Τούρκων ψηφοφόρων. Ωστόσο, ήταν προφανές ότι το αμίλητο αλλά αδιαμφισβήτητο μέλος αυτής της συμμαχίας ήταν το κουρδικό HDP. Ετσι, προέκυψε μια ζωτική αντίφαση μεταξύ των στοιχείων που απαρτίζουν τη Συμμαχία του Εθνους.
Το CHP απέτυχε να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο διεθνές πολιτικό όραμα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Ενώ η Τουρκία άρχισε να διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο περιφερειακά στη διεθνή πολιτική κατά τη διάρκεια της εικοσαετούς διακυβέρνησης του AKP, η έλλειψη πολιτικής κατεύθυνσης του CHP στην εξωτερική πολιτική δεν πέρασε απαρατήρητη από τους ψηφοφόρους. Ομοίως, ενώ προσπαθούσε να αυξήσει τη βάση υποστήριξής του δεν μπόρεσε να διαμορφώσει καμία πολιτική για το κουρδικό. Από την άλλη πλευρά, το κυβερνών ΑΚP σημείωσε σημαντική πρόοδο σε αυτό το θέμα και δεν δίστασε να προβεί σε τολμηρές ενέργειες. Ομοίως, ενώ προσπαθούσε να κερδίσει τις ψήφους ψηφοφόρων με θρησκευτική τάση συγκεντρώνοντας ορισμένα πολιτικά κόμματα, το CHP απέτυχε να αποδείξει τα διαπιστευτήρια σχετικά με τη θρησκευτική ελευθερία και τη συνείδηση.
Ψηφοθηρία
Σε μια προσπάθεια να κερδίσει ψήφους από τους υποστηρικτές του κουρδικού HDP, υποσχέθηκε αυτονομία για τις τοπικές διοικήσεις και ελευθερία στον ηγέτη του Σελαχεντίν Ντεμιρτάς, άρθρωσε λαϊκιστική εθνικιστική ρητορική για να προσελκύσει ψήφους από τους υποστηρικτές του κόμματος Saadet, πόνταρε στο αντιμεταναστευτικό αίσθημα για να κερδίσει την υποστήριξη των ψηφοφόρων του κόμματος Zafer, επέλεξε αντιρωσική ρητορική για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Ελλάδας και να αγκαλιάσει τον λόγο των παγκόσμιων ΜΜΕ που είναι ανοιχτά εχθρικά προς τον Ερντογάν. Ολα αυτά μαζί τα ενέταξε σε μια διαφημιστική καμπάνια… Επομένως, η αποτυχία της Εθνικής Συμμαχίας δεν προήλθε μόνο από μια κοινωνιολογική ανεπάρκεια αλλά και από μια πολιτική ανεπάρκεια. Οπως κανένας… πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί χωρίς μπαρούτι, έτσι και το CHP δεν θα μπορούσε να ξεπεράσει το κοινωνιολογικό του αδιέξοδο χωρίς να ασχοληθεί με την πολιτική. Χωρίς τη δημιουργία πολιτικής, είναι αδύνατο να δημιουργηθεί ένα συνεπές σύνολο συνδυάζοντας διαφορετικά στοιχεία το ένα μετά το άλλο.
Αντίθετα, διαμορφώνεται μια συγκρουσιακή δομή για βραχυπρόθεσμα συμφέροντα. Στο μεταξύ η Λαϊκή Συμμαχία του Ερντογάν κατάφερε να συγκεντρωθεί γύρω από ένα ολοκληρωμένο πολιτικό όραμα και να παρουσιάσει το δικό της σύνολο πολιτικών. Το ευέλικτο, ανεξάρτητο και προληπτικό όραμα εξωτερικής πολιτικής και το δόγμα ασφάλειας, οι σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές και αμυντικές βιομηχανίες, μαζί με ζωτικά βήματα στον ενεργειακό τομέα και το σύνθημα «Ολοκληρώσαμε τις επενδύσεις σε υποδομές· τώρα είναι ώρα να ανυψώσουμε την ευημερία του έθνους», κέρδισε την υποστήριξη της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων.
Ιδιαίτερα οι πολιτικές που στοχεύουν στην επίτευξη της εισοδηματικής ισότητας, της δικαιοσύνης μεταξύ των γενεών για τη νεολαία και ενός οράματος για την οικονομία της ψηφιακής επανάστασης, καθώς και η υπόσχεση για συμπληρωματικές μεταρρυθμίσεις στη σχέση μεταξύ νόμου και δημοκρατίας, έτυχαν σημαντικής προσοχής από τους ψηφοφόρους.
«Μπούμερανγκ» η αρνητική καμπάνια
Το μπλοκ της αντιπολίτευσης διαμορφώθηκε αποκλειστικά γύρω από την αντίθεση στον Ερντογάν, αντί να προσφέρει συγκεκριμένες πολιτικές για την επίλυση των προβλημάτων του έθνους και τη βελτίωση της ευημερίας. Αυτό το παγωμένο μπλοκ που κρατούσαν στα χέρια τους τα κόμματα της αντιπολίτευσης έλιωσε καθώς πλησίαζε η ημέρα των εκλογών. Μια εκστρατεία χωρίς πολιτική, ουσία και βασισμένη αποκλειστικά σε βαριά κριτική έμελλε να αποτύχει. Εν τω μεταξύ, μπροστά στη συμμετοχή του PKK, του FETÖ και των παγκόσμιων μέσων ενημέρωσης στην εκλογική διαδικασία, οι ψηφοφόροι, έχοντας επίγνωση των κινδύνων να χάσουν τα κέρδη που πέτυχε η Τουρκία, επέδειξαν εθνικό αντανακλαστικό και αγκάλιασαν το πολιτικό όραμα του Ερντογάν. Ως απάντηση σε αυτήν την εκλογική αποτυχία, η Εθνική Συμμαχία αποφάσισε να εγκαταλείψει συνθήματα όπως «ελευθερία στον Ντεμιρτάς» και «ελευθερία για τον Oσμάν Καβαλά» και αντ’ αυτού αγκάλιασε τη λαϊκιστική εθνικιστική ρητορική τις τελευταίες δέκα ημέρες της εκστρατείας. Η υιοθέτηση αντιμεταναστευτικού λόγου από τους ηγέτες της συμμαχίας, που πριν έκαναν σημάδια καρδιάς στους ψηφοφόρους, έδειξε πόσο γρήγορα κρύωσαν οι καρδιές τους.
Ροή Ειδήσεων 
