Θα μπορούσε η ιταλική κατοχή που άφησε σημαντικά δείγματα ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής στους οικισμούς Λακκί και Λέπιδα της Λέρου κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου να συμφιλιωθεί με το παρόν και το μέλλον του 21ου αιώνα;
Η μετέπειτα ιδιαίτερα φορτισμένη με τραύματα περίοδος που ακολούθησε στα κτίρια των δύο αυτών οικισμών με τις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές για τα παιδιά του Εμφυλίου, με τα στρατόπεδα εξορίας, αλλά και με την «Αποικία ψυχοπαθών» θα μπορούσε να συνομιλήσει με το σήμερα και το αύριο;
Ένα νέο βιώσιμο αναπτυξιακό ερευνητικό πρόγραμμα για την «Ανάδειξη της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας των οικισμών Λακκί και Λέπιδα της νήσου Λέρου», που εκπονήθηκε από επιστημονική ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έπειτα από ανάθεση του υπουργείου Πολιτισμού, φαίνεται να απαντάει καταφατικά στα παραπάνω ερωτήματα βάζοντας παράλληλα τα πρώτα θεμέλια για αυτό το καινοτόμο έργο!

«Να συνυπάρξουν τα τραύματα, ως ουλές, αλλά να μην κακοφορμίσουν. Βασικό στοίχημα της μελέτης μας είναι να μη διαγράψουμε, να μην εξαφανίσουμε τις φορτισμένες δύσκολες μνήμες, αλλά να τις συμφιλιώσουμε», σχολιάζει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, καθηγητής και κοσμήτορας της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, σχετικά με την εκπόνηση του στρατηγικού προγράμματος master plan για αυτήν τη συνολική προσπάθεια ανάπτυξης, με βιωσιμότητα, με σεβασμό για το περιβάλλον και για την ιστορία, που παρουσιάστηκε το απόγευμα

της περασμένης Τρίτης στο αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης.

«Έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες, στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, η Λέρος, ειδικότερα η περιοχή στο Λακκί και τα Λέπιδα, αποτελεί μια πρόκληση για ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο μικρής κλίμακας, που θα συνδυάσει τη συμφιλιωμένη πολιτιστική παράδοση με καινοτομικές δραστηριότητες, οι οποίες μπορούν να αποτρέψουν τη μαζική τουριστική ανάπτυξη», σημείωσε κατά την εισήγησή του ο διακεκριμένος καθηγητής και πρόσθεσε:
«Η συμφιλιωμένη πολιτιστική παράδοση περιλαμβάνει τη δημιουργική σύνθεση του κτιριακού και του αστικού αποθέματος όλων των προηγούμενων περιόδων, μαζί με την άυλη κληρονομιά, και απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης για την ανάδειξή της στο πλαίσιο μιας βιώσιμης ανάπτυξης του ιστορικού τόπου και του άμεσου φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντός του».

Ιστορικοί τόποι
Με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οικισμοί Λακκί και Λέπιδα της νήσου Λέρου χαρακτηρίστηκαν το 2020 ως «ιστορικοί τόποι», «διότι αποτελούν ένα μοναδικό στον ελληνικό χώρο σύνολο κτιρίων του Μεσοπολέμου με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του ιταλικού ρασιοναλισμού. Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό διασώζεται μεγάλος αριθμός ιδιαίτερα αξιόλογων κτιρίων (αρχοντικές, αστικές, μοντέρνες κατοικίες, εμπορικά και βιομηχανικά κτίρια, νοσοκομεία και κτίρια εκπαίδευσης), που διατηρούν τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα τους από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα και αποτελούν τεκμήριο της εξέλιξης του τόπου άρρηκτα δεμένο με την ιστορία του και τα κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά δεδομένα που τον διαμόρφωσαν».

Η περίοδος που καθόρισε την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του Πορτολάγκο, όπως ονομάστηκε από τους Ιταλούς το σύμπλεγμα των οικισμών Λακκί και Λέπιδα, είναι η περίοδος του Μεσοπολέμου. Το Λακκί ιδρύθηκε το 1930, επί ιταλικής κατοχής. Είναι η μόνη σύγχρονη πόλη στην Ελλάδα -και η δεύτερη στην Ευρώπη- που σχεδιάστηκε και ιδρύθηκε εξαρχής με ρυμοτομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια ως πρότυπη πόλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αεροναυτική βάση στα Λέπιδα, όπου μεταπολεμικά στεγάστηκαν τα κτίρια των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών για τα παιδιά της περιόδου του Εμφυλίου, τα στρατόπεδα εξορίας, αλλά και το ψυχιατρείο του νησιού και η Ναυτική Βάση στο Λακκί.
Επίσης, την αρχιτεκτονική τυπολογία τη συναντάμε στα πιο σημαντικά κτίρια στο Λακκί, όπως είναι το κτίριο της Αγοράς με το ρολόι, το Δημαρχείο και το Δημοτικό Σχολείο. Όπως εξηγεί ο κ. Τουρνικιώτης, για την πληρέστερη κατανόηση και τη χάραξη στρατηγικών στο Λακκί και τα Λέπιδα, έγιναν αναλυτική χαρτογράφηση, τυπολογική διερεύνηση, στο πλαίσιο του υφιστάμενου πλαισίου δόμησης, και μορφολογική διερεύνηση του κτιριακού αποθέματος της ιταλικής και της ελληνικής περιόδου.

Η ιδιαιτερότητα της Λέρου -όπως σημειώνει ο καθηγητής- δεν είναι ο ήλιος και η θάλασσα, αλλά «οι στρατηγικές για το μέλλον του νησιού, που δεν θα καταστρέψουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, αλλά θα του δώσουν πρόσθετη αξία». «Ο διαβαθμισμένος ιστορικός τόπος στο Λακκί και τα Λέπιδα της Λέρου προσφέρεται για την εγκατάσταση δραστηριοτήτων που μπορεί να αφορούν σε ετήσιο τουρισμό ειδικού ενδιαφέροντος πολλών κατευθύνσεων, σε θεραπείες αυτοΐασης, ευεξίας και αντιγήρανσης, σε εξειδικευμένη έρευνα και εκπαίδευση, σε παραγωγή προϊόντων διεθνούς εμβέλειας με ειδοποιό χωρική ταυτότητα», εξηγεί σχετικά με τις κατευθύνσεις των προτάσεων του master plan.

Οι προτάσεις της μελέτης: «Σύγχρονο Ασκληπιείο και Μεσογειακή Ακαδημία»

Η αεροναυτική βάση και τα κτίρια των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών στα Λέπιδα προσφέρουν κτιριακό απόθεμα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, που είναι βέβαια φορτισμένο με δύσκολες μνήμες. Η μελέτη αναπτύσσεται μέσα από δύο διακριτές ενότητες.
» Στην πρώτη ενότητα, όπου συνυπάρχουν μνήμες της αεροναυτικής βάσης και της ψυχιατρικής, προτείνεται ένα σύγχρονο Ασκληπιείο που θα μπορεί να έχει τον χαρακτήρα διαμονής ή τουριστικού προϊόντος που θα συνδέει την ιστορική ιατρική παράδοση με τις πιο σύγχρονες έρευνες για εναλλακτική πρόληψη και θεραπεία.
» Στη δεύτερη ενότητα, στην οποία συνυπάρχουν μεταπολεμικές μνήμες των Επαγγελματικών Σχολών της εξορίας και της εγκατάλειψης, προτείνεται μια σύγχρονη τεχνική σχολή, μια Μεσογειακή Ακαδημία, που θα διασυνδέει την τεχνική και την καλλιτεχνική παράδοση με τους πιο σύγχρονους προβληματισμούς για μια έξυπνη και βιώσιμη εναλλακτική παραγωγή στο πρότυπο ενός Bauhaus σύγχρονης εποχής που να συνδυάζει την εκπαίδευση με τις καλές τέχνες και την ευζωία, στο πλαίσιο του νέου προγράμματος «Νέο Bauhaus», το οποίο προτείνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, όπως μας εξηγεί ο κ. Τουρνικιώτης, τόσο το σύγχρονο Ασκληπιείο όσο και η Μεσογειακή Ακαδημία θα μπορούν συμπληρωματικά να αναπτύσσονται και στις δύο περιοχές, καθώς αποτελούν μια αντικριστή ενότητα, με καινοτόμες δραστηριότητες που θα είναι ανθηρές σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Στο Λακκί διακρίνουμε τρεις ενότητες: Η πρώτη, που είναι σημαντική από αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής πλευράς, είναι οικιστική και χαρακτηρίζεται από τη συνολική οργάνωση και από την επιβίωση σημαντικών κτιρίων του ιταλικού ρασιοναλισμού.
Η δεύτερη είναι νοσηλευτική, όπου υπάρχει ένα μεγάλο εν ενεργεία νοσοκομείο, το οποίο οι Ιταλοί είχαν χτίσει για τις ανάγκες της εποχής τους, με υποδομές που εκτείνονται μέσα στο βουνό, ιδανικό για συνθήκες πολέμου, ενώ η τρίτη είναι δυνάμει ναυτική, με την έννοια ότι αποτελεί μέρος της ναυτικής εγκατάστασης στο νησί, αλλά περιλαμβάνει, κυρίως, χρηστικά εγκαταλελειμμένα κτίρια μεγάλης κλίμακας. Σύμφωνα με το master plan, οι προτάσεις αφορούν και πολεοδομικές παρεμβάσεις, για παράδειγμα η διεύρυνση του Ορίου του Ιστορικού Τόπου, με σκοπό να συμπεριληφθούν τμήματα του οικισμού που διασώζουν τον πολεοδομικό ιστό και κτίρια που προϋπάρχουν της ιταλοκρατίας.

                                            Αποδοχή

Όπως επιμένει ο καθηγητής Τουρνικιώτης, «είναι πολύ σημαντικό να γίνει αποδεκτή η στρατηγική ανάδειξης του ιστορικού τόπου από το κοινωνικό σύνολο που την κατοικεί και, βεβαίως, από τις Αρχές» αναφερόμενος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και την Πολιτεία. Όσο για το πότε θα μπορεί να εφαρμοστεί αυτό το πλέγμα των προτάσεων για το Λακκί και τα Λέπιδα, ο καθηγητής ξεκαθαρίζει πως, αν και έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για τέτοιου είδους σύνθετα έργα που απαιτούν ισχυρές χρηματοδοτήσεις και συνέργειες ιδιωτών και κράτους, χρειάζονται επιπλέον εξειδικευμένες μελέτες, την υποστήριξη της τοπικής και της κεντρικής διοίκησης, ενώ όλες οι παράλληλες ενέργειες χρειάζονται έναν καλό συντονισμό. Στην ερώτηση σχετικά με την ολοκλήρωση των επεμβάσεων στις δύο περιοχές, η απάντησή του είναι περίπου τέσσερα χρόνια.

Στο ερευνητικό έργο συμμετείχαν η καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, Ελένη Μαΐστρου, και ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βασίλης Κολώνας, σε συνεργασία με την προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων του ΥΠΠΟ, Αμαλία Ανδρουλιδάκη. Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν επτά νέοι ερευνητές.

Ειδήσεις σήμερα

Τέμπη-Μητσοτάκης: Επιστολή πρωθυπουργού στον Ντογιάκο – Ζητά την επίσπευση των ερευνών

Τέμπη: Υπερκατανάλωνε ρεύμα η γραμμή, η ένδειξη 10 λεπτά πριν την τραγωδία – Οι επικοινωνίες των σταθμαρχών που «έδειχναν» το κακό

Συντάξεις Απριλίου 2023: Τα πάνω κάτω στις ημερομηνίες πληρωμών – Πότε θα δουν λεφτά οι συνταξιούχοι