Τα τελευταία χρόνια, το μάρκετινγκ επιρροής (influencer marketing) έχει καταστεί πυλώνας της ψηφιακής οικονομίας. Μόνο το 2023, τα συνολικά κέρδη των influencers σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να υπερβούν τα 19,98 δισ. ευρώ. Αποτελώντας τον πιο δημοφιλή τρόπο διαφήμισης, έχει αναδυθεί ως εξέχουσα στρατηγική μάρκετινγκ. Επί της ουσίας, αφορά στην επί πληρωμή συνεργασία των επιχειρήσεων με παράγοντες επιρροής (influencers), με στόχο την προώθηση προϊόντων ή υπηρεσιών. Βασίζεται στη σχέση που «χτίζουν» οι influencers με τους ακολούθους τους. Συνήθως, οι λεγόμενοι διαμορφωτές γνώμης είναι αρκετά δημοφιλείς ή διάσημοι, οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν τους ακολούθους τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (TikTok, facebook, twitter, Instagram, YouTube κ.λπ.) με την ιδιότητα του παρόχου περιεχομένου, ενώ κερδίζουν χρήματα μέσω της διαφήμισης ή πώλησης προϊόντων σε τακτική βάση.

Οδηγίες

Δεδομένου ότι δεν υπάρχει ενιαίος ευρωπαϊκός νομικός ορισμός, η Ε.Ε. στις κατευθυντήριες οδηγίες για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αναφέρει σχετικά: «Το μάρκετινγκ επιρροής περιλαμβάνει την προώθηση συγκεκριμένων εμπορικών σημάτων ή προϊόντων μέσω των influencers, λόγω της επίδρασης που είναι πιθανό να έχουν οι ίδιοι στους καταναλωτές». 

» Στις πιο συχνές καταγγελίες από καταναλωτές στην Ευρώπη για τους influencers συμπεριλαμβάνονται οι εξής:

• Κρυφή ή έμμεση (συγκεκαλυμμένη) εμπορική διαφήμιση και μη σύννομη ενημέρωση των καταναλωτών.
• Οι περισσότεροι έχουν την ιδιότητα του μεταπωλητή μέσω των δικών τους ηλεκτρονικών καταστημάτων.
• Προώθηση επισφαλών και ριψοκίνδυνων χρηματοοικονομικών προϊόντων.
• Πώλησηή διαφήμιση επικίνδυνων προϊόντων για την ασφάλεια και την υγεία των καταναλωτών.
• Διαφήμιση ανθυγιεινών τροφίμων σε παιδιά.
• Προώθηση απαγορευμένων φαρμάκων και συμπληρωμάτων διατροφής (π.χ. τοOzempic είναι καταρχήν φάρμακο για τον διαβήτη, αλλά πολλοί influencers το συνιστούν σε καταναλωτές για την απώλεια βάρους. Εκτός του ότι απαγορεύεται σε πολλές χώρες της Ε.Ε., η συγκεκριμένη προώθηση οδηγεί, επιπροσθέτως, σε έλλειψη φαρμάκων και αποτελεί ζήτημα δημόσιας Υγείας).
• Οιinfluencers, που έχουν ως στόχο, κυρίως, τους νέους (12-16 ετών), συχνά προωθούν προϊόντα που απαγορεύονται σε ανηλίκους κάτω των 18 ετών (π.χ. ηλεκτρονικά τσιγάρα ή πλαστά προϊόντα).

Και επειδή οι επιχειρήσεις που απευθύνονται σε καταναλωτές στην Ε.Ε. ως έμποροι πρέπει να συμμορφώνονται με τους ισχύοντες ενωσιακούς κανόνες, δημιουργήθηκε πρόσφατα μία πλατφόρμα με την ονομασία «Influencer Legal Hub», προκειμένου οι influencers, ως πάροχοι περιεχομένου, να ενημερωθούν σχετικά με τη νομοθεσία της Ε.Ε. για την προστασία των καταναλωτών, στον τομέα της διαφήμισης, της πώλησης αγαθών και της παροχής υπηρεσιών.

ΕΚΠΟΙΖΩ

«Υποχρεωμένοι να τηρούν τα νομοθετήματα»

«Οι influencers είναι υποχρεωμένοι να τηρούν όλα συνολικά τα νομοθετήματα (νόμοι, κανονισμοί, οδηγίες κ.λπ.) που αφορούν στην προστασία των καταναλωτών», δήλωσε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής η νομική σύμβουλος της Ενωσης Καταναλωτών – Η Ποιότητα Της Ζωής (ΕΚΠΟΙΖΩ), Βίκυ Τζέγκα, παραθέτοντας τα εξής:

1 Η νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών: Η σχετική νομοθεσία έχει άμεση εφαρμογή στις περιπτώσεις που οι παράγοντες επιρροής (influencers) χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να προωθήσουν ή να διαθέσουν προς πώληση αγαθά και υπηρεσίες εταιριών (brands) με τις οποίες συνεργάζονται.

2 Η νομοθεσία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων: Οι διαφημίσεις για κάθε είδους προϊόντα και υπηρεσίες, καθώς και όλες οι μορφές εμπορικής και κοινωνικής επικοινωνίας, συνήθως έναντι αμοιβής ή άλλου ανταλλάγματος, θα πρέπει να είναι εύκολα αναγνωρίσιμες, αξιόπιστες και σαφώς διακριτές. Επίσης, ισχύουν οι κανόνες επαγγελματικής δεοντολογίας και ηθικής συμπεριφοράς.

3 Η νομοθεσία για το ηλεκτρονικό εμπόριο: Οταν πωλούν αγαθά ή/και υπηρεσίες σε καταναλωτές ως έμποροι, πρέπει να συμμορφώνονται με τις βασικές αρχές των κανόνων διαφάνειας προς τους καταναλωτές (π.χ. πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητά τους, τη διεύθυνσή τους, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες), καθώς και πρόσθετα δικαιώματα (π.χ. δικαίωμα επιστροφής αγαθών και υπαναχώρησης).

4 Ο κανονισμός για τη γενική ασφάλεια των προϊόντων, σύμφωνα με τον οποίο όλα τα καταναλωτικά προϊόντα στις αγορές της Ε.Ε. πρέπει να είναι ασφαλή. Επιπλέον, θεσπίζει ειδικές υποχρεώσεις για τις επιχειρήσεις. Δεν επιτρέπεται να διαφημίζουν ή να πωλούν επικίνδυνα προϊόντα ή προϊόντα που έχουν ανακληθεί (π.χ. είδη ένδυσης, έπιπλα, παιχνίδια, καλλυντικά προϊόντα).

5 Η νομοθεσία για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) και ειδικότερα ως προς το παράνομο περιεχόμενο και την υποχρέωση για παροχή διαφανών και σύννομων πληροφοριών από τους παράγοντες επιρροής (influencers) μέσω των ψηφιακών πλατφορμών.

6 Ειδικότερες νομοθεσίες που αφορούν τρόφιμα, φάρμακα, οικονομικές υπηρεσίες, τυχερά παιχνίδια κ.λπ.

7 Η προστασία των ανηλίκων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

8 Η νομοθεσία σχετικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της σύννομης επεξεργασίας.

9 Τους Κώδικες Διαφήμισης – Επικοινωνίας που πρέπει να τηρούνται απέναντι στον καταναλωτή.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΝ ΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ

Από την ΕΚΠΟΙΖΩ συνιστάται στους καταναλωτές να επιδεικνύουν ιδιαίτερη προσοχή και να εξετάζουν προσεκτικά το περιεχόμενο που δημοσιεύουν οι influencers σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίοι θα πρέπει να προστατεύουν το κοινό τους από αθέμιτες και μη σύννομες πρακτικές. Η μη συμμόρφωση με τη νομοθεσία τούς καθιστά υπόλογους, ενώ οι παραβιάσεις έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες, όπως υψηλά πρόστιμα, και ενδέχεται να έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στη φήμη τους. Σε περίπτωση που θίγονται τα δικαιώματα των καταναλωτών μπορούν να προβούν σε σχετική καταγγελία στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου (Τομέας Προστασίας Καταναλωτή), καθώς και στις ενώσεις καταναλωτών.