Το όνομα της εορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού
Το Βάπτισμα του Κυρίου συνδέθηκε με το βάπτισμα των κατηχούμενων, που λέγεται και «φώτισμα», και έδωσε την Τρίτη ονομασία στη γιορτή, «Τα Φώτα» ή «Τα Άγια Φώτα».
Τα Θεοφάνεια είναι μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (ή Βαπτιστή) και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου.
Το όνομα της εορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Η εορτή των Θεοφανείων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα ή Φωτά (ή Εορτή των Φώτων), καθώς όπως λέει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντάς τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος.
Τα Επιφάνεια δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα πότε καθιερώθηκε να εορτάζονται. Ωστόσο, σίγουρα αποτελούν μία από τις αρχαιότερες εορτές της Εκκλησίας μας. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς κάνει λόγο για κάποιους αιρετικούς Γνωστικούς που από τις αρχές του 2ου αι. γιόρταζαν τη Βάπτιση του Ιησού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρη στην Αντιόχεια τη Μεγάλη και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί. Κατά τον 4ο αι. τα Θεοφάνεια γιορτάζονται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας διά του Αγίου Βαπτίσματος.
Στις Δυτικές Εκκλησίες, τα Θεοφάνεια είναι περισσότερο συνδεδεμένα με την προσέλευση και την προσκύνηση των Τριών Μάγων στη Φάτνη της Γέννησης του Ιησού.
Σε πόλεις και χωριά πραγματοποιείται κάθε χρόνο ο καθιερωμένος αγιασμός των υδάτων, με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον ‘Αγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.
Αρκετοί τολμηροί κολυμβητές αψηφούν τις χαμηλές θερμοκρασίες και βουτούν σε θάλασσες, ποτάμια και δεξαμενές προκειμένου να πιάσουν το σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου.
Στην Αττική, η επίσημη κατάδυση ορίστηκε να γίνεται από το 1900 στον Πειραιά, ενώ παρόμοιες τελετές γίνονται σε όλους τους νομούς της χώρας.
Τη φετινή χρονιά, όλα χρωματίζονται από τον περιορισμό που επιβάλλουν τα ενδεδειγμένα μέτρα αποτροπής διασποράς του κορονοϊού. Αυτό συνεπάγεται λιγότερους πιστούς, διακριτές αποστάσεις μεταξύ τους, την απαραίτητη χρήση μάσκας, τόσο στα σημεία καταδύσεων όσο και στις εκκλησίες, όπου τελείται η Ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού.
Θεοφάνεια: Τα έθιμα σε όλη την Ελλάδα
Με μία σειρά εθίμων, που αναβιώνουν μέχρι τις μέρες μας διατηρούνται αναλλοίωτες οι παραδόσεις αιώνων και κρατιούνται ζωντανοί οι συμβολισμοί που σχετίζονται με την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων, τη γονιμότητα του ανθρώπου και την ευφορία της γης.
Γιάλα–Γιάλα, στην Ερμιόνη
Τα παιδιά που πρόκειται να καταταγούν στο στρατό μέσα στη χρονιά, αναλαμβάνουν να στολίσουν τα καϊκια, χρησιμοποιώντας κλαδιά από φοίνικες. Αυτό γίνεται την παραμονή των Φώτων, όπου το ίδιο βράδυ, περνούν από τα σπίτια στην Ερμιόνη, και δέχονται τα κεράσματα. Στη συνέχεια, επιστρέφουν στις βάρκες, πάνω στις οποίες τραγουδάνε και χορεύουν το «γιάλα–γιάλα». Το επόμενο πρωί, από αυτές τις βάρκες, θα είναι έτοιμοι να βουτήξουν για να πιάσουν το Σταυρό, κατά τον καθαγιασμό των υδάτων.
Οι «Αράπηδες» στη Δράμα
Ανήμερα των Φώτων, στη Νικήσιανη του Παγγαίου, στο Μοναστηράκι, στο Παγονέρι, στους Πύργους, στην Καλή Βρύση, στην Πετρούσα, στον Ξηροπόταμο αλλά και στο Βώλακα της Δράμας, πραγματοποιείται με κάποιες διαφοροποιήσεις το δρώμενο των «αράπηδων». Ονομάζεται έτσι, καθώς οι συμμετέχοντες, μεταμφιέζονται φορώντας μαύρες κάπες που παρομοιάζουμε με φλοκάτες, καθώς και προβιές από γίδινα δέρματα και προσωπίδες με μυτερή κορυφή. Τα παπούτσια που φορούν οι συμμετέχοντες στο έθιμο ονομάζονται «τσερβούλια», και φτιάχνονται από ακατέργαστο δέρμα χοίρου. Το παντελόνι τους είναι μάλλινο και ονομάζεται «μπενεβρέκι». Στη μέση τους, φορούν τέσσερα ποιμενικά κουδούνια, τα οποία ονομάζονται «τσάνια» ενώ το πρόσωπο τους είναι καλυμμένο με την «μπαρμπότα» που προέρχεται από γίδινο δέρμα. Η μπαρμπότα στολίζεται με ένα λευκό μαντήλι, το οποίο έχει πάνω του χρωματιστά σχέδια, φλουριά και λουλούδια.
Δημιουργούνται ομάδες, όπου όλες μαζί, κάνουν κοινή παρέλαση στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων συμμετέχουν σε μία σχηματική πάλη, μέχρι την τελική πτώση του ενός. Γύρω του, ακολουθεί μια μυσταγωγία, η οποία ολοκληρώνεται με την ανάσταση του νεκρού και τον ξέφρενο χορό όλων. Η διαδικασία αυτή συμβολίζει το θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάστασή του από τον Δία. Επίσης, σχετίζεται με την «ανάσταση» της φύσης, μετά τη χειμερία νάρκη που φέρνει ο χειμώνας.
Η καμήλα και η απαγωγή στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής
Στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής, αναβιώνει το έθιμο με την καμήλα και την απαγωγή, το οποίο έχει τις ρίζες του στον 19ο αι. Το έθιμο θέλει έναν ερωτευμένο, ο οποίος θέλοντας να «απαγάγει» την αγαπημένη του, αποσπώντας την προσοχή του Τούρκου επιτρόπου, στήνει ένα κόλπο. Κατά την εξέλιξη ενός γλεντιού, και αφού έχει ετοιμάσει το ομοίωμα μίας καμήλας, εκμεταλλεύεται την αναστάτωση και με τη βοήθεια φίλων του κρύβει μέσα στο ομοίωμα της καμήλας την αγαπημένη του και την φυγαδεύει. Στις μέρες μας, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με έξι άνδρες να κρύβονται από κάτω, χορεύοντας και τραγουδώντας.
Βουτηχτάδες στη Σύμη και την Κάλυμνο
Έχοντας μεγάλη παράδοση στην επαφή με τη θάλασσα, την ημέρα των Φώτων, όπως και σε πολλά παραθαλάσσια μέρη της χώρας μας, μία ομάδα ανθρώπων, θα βουτήξει στα παγωμένα, λόγω της εποχής νερά της θάλασσας, για να πιάσει το Σταυρό. Εδώ η διαφορά είναι ότι θα προσπαθήσουν να κρατήσουν την ανάσα τους και να μείνουν μέσα στο νερό, για όση περισσότερη ώρα μπορούν. Την ίδια στιγμή, οι ψαράδες, θα έχουν σχηματίσει έναν προστατευτικό κλοιό, γύρω τους για να τους προστατεύουν από τα κύματα.
Στα ποτάμια της Θεσσαλίας
Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά. Σε αρκετά χωριά της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο ποτάμι.
Τα ιερά πορτοκάλια της Λευκάδας
Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στη θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας. Όμως, στη Λευκάδα, μαζί με το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και ένα μάτσο πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια κρεμιούνται πλάι στα εικονίσματα των εκκλησιών.
Ραγκουτσάρια στην Καστοριά
Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες για να ξορκίσουν το κακό από την περιοχή και ζητούν αμοιβή από τους περαστικούς για το καλό που κάνουν στην πόλη.
Νεραντζιές και Κοκοράκια στη Ζάκυνθο
Στη Ζάκυνθο κάθε ναός στολίζεται με κλαδιά νεραντζιάς, νεραντζόφυλλα, νεράντζια και σπαθόσχημα φύλλα από τα φυτά κοκοράκια που η παράδοση θέλει να φύτρωναν στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού. Επίσης, με τούφες από νεράντζια και πορτοκάλια στολίζονται την ημέρα των Φώτων και οι πολυέλαιοι, αλλά και ορισμένες εικόνες στο εσωτερικό του ναού. Ακόμη οι πιστοί τοποθετούν πάνω στο πάρκο που έχει στηθεί εντός του ναού, και στο οποίο θα λάβει χώρα η ιεροτελεστία του αγιασμού, τούφες πορτοκάλια, για να βαφτιστούν από τους ιερείς.
Τί συμβολίζει η ανέλκυση του Σταυρού
Ο Σταυρός καταδύεται σε θαλάσσιο χώρο εντός λιμένων, σε όχθες ποταμών ή λιμνών και στην ανάγκη σε δεξαμενές νερού, όπως στην Αθήνα, κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου. Η εκδήλωση αυτή στη χώρα μας έχει και πολιτικό χαρακτήρα, καθώς παρίστανται οι Αρχές της κάθε περιοχής. Στην πρωτεύουσα, η επίσημη κατάδυση ορίστηκε να γίνεται από το 1900 στον Πειραιά έναντι της παλαιάς βασιλικής αποβάθρας ή του παλιού Δημαρχείου, σήμερα μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα. Παρόμοιες τελετές γίνονται σε όλους τους νομούς της χώρας.
Στην ελληνική εθιμολογία ο Αγιασμός των υδάτων έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων. Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.
Ο εκκλησιαστικός ύμνος που κυριαρχεί την ημέρα των Φώτων
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι
αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές
Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός
Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι»
Θεοφάνεια – Κάλαντα: Ο λόγος που η Εκκλησία τα είχε απαγορεύσει
Τα κάλαντα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο. Όμως η αλήθεια είναι πως, για πάρα πολλούς αιώνας τα τραγούδια αυτά είχαν κοσμικό χαρακτήρα και η καταγωγή τους ανάγονταν στην αρχαιότητα, σε ήθη και έθιμα που είχαν ριζώσει στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, τα οποία περιγράφονται στο έργο του Πλουτάρχου. Οι νεαροί τραγουδιστές λάμβαναν δώρα και κεράσματα από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών που επισκέπτονταν και η παρουσία τους θεωρούνταν καλός οιωνός από τους προγόνους μας.
Όμως, με την επικράτηση του Χριστιανισμού, τα κάλαντα, ως απομεινάρια της αρχαίας θρησκείας, αντιμετωπίστηκαν από την Εκκλησία με καχυποψία. Η ΣΤ’ Οικουμενική Συνόδος το 680 μ.Χ. καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και το απαγόρευσε.
Φυσικά, όπως γνωρίζουμε, το έθιμο αποδείχθηκε πιο ανθεκτικό από τους κανόνες και τις διώξεις. Οι φανατικοί καλαντιστές της εποχής άλλαξαν τους στίχους και προσάρμοσαν τα κάλαντα στα νέα δεδομένα. Έτσι, με τον καιρό οι Μηναγύρτες, όπως αποκαλούσαν υποτιμητικά τους καλαντιστές οι πολέμιοί τους, αναδείχθηκαν σε κεντρικούς πρωταγωνιστές όλων των μεγάλων θρησκευτικών γιορτών.
Η προέλευση της λέξης κάλαντα
Ετυμολογικά, η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από τη λατινική λέξη calendae (καλένδες στα ελληνικά), που σημαίνει τις πρώτες ημέρες κάθε μήνα, 5 ή 7 ανάλογα με την διάρκεια της νέας σελήνης. Οι ημέρες αυτές χωρίζονταν σε εργάσιμες (λέγονταν και δικάσιμες) και αργίες, κατά τις οποίες λατρεύονταν οι θεοί.
Ειδικά, οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν μέρες γιορτής για τους Ρωμαίους που γλεντούσαν με την καρδιά τους την αλλαγή του χρόνου με τραγούδια, χορούς, επισκέψεις και ανταλλαγή δώρων.
Από τις αρχαίες ρωμαϊκές Καλένδες και δη του Ιανουαρίου παίρνουν το όνομά τους τα κάλαντα.
Ροή Ειδήσεων 
