Ποιος ήταν ο λόγος της έκδοσης;

Οι επιστολές του Ευάγγελου Αβέρωφ προς τον Μιχαήλ Τοσίτσα αποτυπώνουν ένα σημαντικό πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό, τοπικό και εθνικό φαινόμενο, δηλαδή την αναμόρφωση του Μετσόβου και την ανάδειξή του σε πρότυπο ανάπτυξης. Είναι επομένως μία ιστορία δημιουργίας. Παράλληλα, προσφέρουν υλικό για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός κορυφαίου πολιτικού, κάτι που δημιουργεί πρόσθετο ενδιαφέρον.

Πότε και πώς γνώρισε τον βαρόνο Τοσίτσα ο Ευάγγελος Αβέρωφ;

Κι όμως, είναι μία περίπλοκη ερώτηση. Ο βαρόνος Τοσίτσας ζούσε στην Ελβετία και δεν ήρθε ποτέ στην Ελλάδα. Η επικοινωνία μεταξύ τους ξεκίνησε το 1938, με αφορμή επιστολή του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μετσόβου (με αντιπρόεδρο τον Αβέρωφ) προς τον Τοσίτσα. Εκείνος αναγνώρισε το επίθετο του Αβέρωφ και επιζήτησε την επικοινωνία, καθώς υπήρχαν σημαντικοί οικογενειακοί δεσμοί. Ετσι ξεκίνησε μια μακρά αλληλογραφία, αλλά οι δύο άνδρες δεν συναντήθηκαν διά ζώσης επί πολλά χρόνια, λόγω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνον μεταπολεμικά έγινε η πρώτη τους συνάντηση, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του Αβέρωφ στο εξωτερικό. Πάντως, επειδή δεν υπήρχε διά ζώσης επαφή, οι επιστολές καταγράφουν με μεγάλη ακρίβεια την εξέλιξη αυτής της φιλίας και επικοινωνίας.

Η αλληλογραφία κράτησε μία δεκαετία. Γιατί δεν είχε δημοσιευθεί και περιμέναμε τόσα χρόνια;

Η Τατιάνα Αβέρωφ-Ιωάννου, κόρη του Ευ. Αβέρωφ, είχε δωρίσει το Πολιτικό Αρχείο του στο Ιδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», αλλά είχε διατηρήσει στην κατοχή του Ιδρύματος Αβέρωφ τα έγγραφα του πατέρα της που αφορούσαν στον πολιτισμό. Δεν είναι ασυνήθιστο το φαινόμενο μια τέτοια αλληλογραφία, που δεν εμπεριέχει την «κύρια», δηλαδή την πολιτική, δράση ενός πολιτικού προσώπου να αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος και ειδικής δημοσίευσης σε μεταγενέστερη στιγμή. Η πρωτοβουλία επίσης βρήκε τη θερμή υποστήριξη του Προέδρου της Βουλής, ο οποίος ενδιαφέρθηκε έντονα για την έκδοση.

Από την αλληλογραφία μαθαίνουμε σημαντικά πράγματα για το παρελθόν και για την οικογένεια Αβέρωφ. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η σημασία αυτής της έκδοσης;

Ασφαλώς αποτυπώνονται σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του Μετσόβου και των δύο οικογενειών, Αβέρωφ και Τοσίτσα. Επιπλέον, οι επιστολές αναδεικνύουν τα κίνητρα, τις προτεραιότητες, το ιδεολογικό υπόβαθρο και την κοσμοαντίληψη του Αβέρωφ. Αυτά τα στοιχεία, ωστόσο, δεν διέκριναν μόνον τον ίδιο, αλλά γενικότερα διανοουμένους και πολιτικούς της γενιάς του, η οποία και θα επιτελέσει, από τη δεκαετία του 1950 και εξής, το μεγάλο έργο της ανάπτυξης της χώρας και της πλήρους ένταξής της στην Ευρώπη. Είναι, επομένως, μια ιστορία που έχει όχι μόνον τοπικές αλλά και ευρύτερες διαστάσεις.

Ενα σημαντικό μέρος της περιουσίας του βαρόνου Μιχαήλ Τοσίτσα επενδύθηκε στο Μέτσοβο. Ποιες ήταν οι σημαντικότερες δομές που έγιναν και υπάρχουν ακόμη και σήμερα;

Πολλά από τα έργα που πραγματοποιήθηκαν επιτέλεσαν το σκοπό τους και δεν υπάρχουν πια – π.χ. το βουστάσιο. Από αυτά που μένουν μέχρι σήμερα αναφέρω το γνωστό Τυροκομείο του Ιδρύματος Τοσίτσα, το Λαογραφικό Μουσείο του αρχοντικού Τοσίτσα, την παιδική βιβλιοθήκη, τα αναπαλαιωμένα κτίρια και τα παραδοσιακά νεόκτιστα, τη διαμόρφωση χώρων (δρόμοι, βρύσες, αναδασώσεις), δηλαδή δράσεις που διαφύλαξαν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου, τη Φοιτητική Εστία του Ιδρύματος Τοσίτσα στην Κάτω Κηφισιά, το ξυλουργικό εργοστάσιο, αλλά και τα κρίσιμης σημασίας αντιδιαβρωτικά έργα, καθώς το Μέτσοβο είχε αρχίσει να διολισθαίνει και χρειάστηκε μια τεράστια προσπάθεια σταθεροποίησης. Πάντως, τα έργα αυτά, που έγιναν με έναν συνολικό σχεδιασμό, λειτούργησαν ως καταλύτης και απελευθέρωσαν και τις δυνάμεις της τοπικής κοινωνίας προς την ίδια κατεύθυνση της ανάπτυξης και της πολιτιστικής δυναμικής. Αυτό ήταν η σημαντικότερη συμβολή.

Υπάρχουν στην Ελλάδα κι άλλες περιπτώσεις σαν του Ευάγγελου Αβέρωφ, που διέθεσαν την περιουσία τους και ονειρεύτηκαν να βελτιώσουν τον τόπο τους;

Είναι βασικό χαρακτηριστικό και των Ηπειρωτών, και ιδιαίτερα των κουτσοβλαχικών κοινοτήτων, η ευποιία και η ευεργεσία υπέρ της Ελλάδας. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ευεργέτες, διωγμένοι και λόγω της φτώχειας των ιδιαίτερων πατρίδων τους, μεριμνούσαν για αυτές (αλλά και για τη χώρα γενικά), αφού πρώτα πρόκοψαν σε ξένους τόπους. Πάντως, η συγκεκριμένη περίπτωση ίσως διαφέρει από άλλες, καθώς αφορά μία μεγάλη δωρεά από τον Τοσίτσα, η οποία όμως αξιοποιήθηκε και παραγωγικά και επενδυτικά από τον Αβέρωφ και έδωσε τη δυνατότητα μιας πολύπλευρης δημιουργίας στο Μέτσοβο. Υπήρχε δηλαδή ένα συνολικό όραμα το οποίο μοιράζονταν και οι δύο, και αυτό βρήκε την κοινωνική και πολιτιστική του έκφραση στην αξιοποίηση της δωρεάς από τον Αβέρωφ με μεγάλη προσωπική δέσμευση και εργασία.

Ετοιμάζετε κάποια καινούργια έκδοση ή έρευνα;

Το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων έχει ένα μεγάλο εκδοτικό πρόγραμμα το οποίο εξελίσσεται. Εχει μόλις εκδοθεί ένας συλλογικός τόμος για την πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων του 1922 μετά την έλευσή τους στην Ελλάδα έως το 1967. Βρίσκεται σε εξέλιξη η έκδοση της βιογραφίας του Παναγή Παπαληγούρα, ενώ θα ακολουθήσουν σύντομα βιογραφίες και άλλων προσώπων, όπως των Δημητρίου Χρηστίδη (πολιτικού του 19ου αι.), Ιωάννη Πασσαλίδη, Βιργινίας Τσουδερού, Μαρίας Σβώλου, Σεραφείμ Μάξιμου. Το 2023 θα εκδοθεί ένας τόμος για το Κίνημα του Ναυτικού του 1973, ενώ θα πραγματοποιηθούν δράσεις για την εξέγερση του Πολυτεχνείου στην πεντηκοστή επέτειό του. Ετοιμάζεται, σε συνεργασία με την Ενωση Δικαστικών Λειτουργών του Συμβουλίου της Επικρατείας, ο πρώτος τόμος για την ιστορία του ανωτάτου δικαστηρίου. Παράλληλα, εκδίδονται μικρότερης έκτασης βιβλία από ημερίδες προς τιμήν σημαντικών προσώπων της πολιτικής και του πολιτισμού, ενώ θα δημοσιευθούν και τα πρακτικά συνεδρίων που διοργάνωσε το Ιδρυμα για τη Μικρασιατική Καταστροφή, για την περίθαλψη των προσφύγων, αλλά και για την αναζήτηση μιας νέας προοπτικής για την Ελλάδα μετά το 1922.

Ειδήσεις σήμερα

Εκλογές 2023: Ψηφοδέλτιο Επικρατείας με γυναικείο χρώμα – Επικεφαλής η Ειρήνη Αγαπηδάκη – Αναλυτικά τα ονόματα [βίντεο]

Σκηνές τρόμου στο Νέο Ηράκλειο: Ισχυρή έκρηξη ισοπέδωσε καφετέρια – Εικασίες για… ξεκαθάρισμα λογαριασμών

Ερντογάν – Συνεχίζεται το θρίλερ με την υγεία του: Νέες ακυρώσεις στο πρόγραμμά του