Η αθηροσκληρωτική διαδικασία είναι μια μακρόχρονη διαδικασία συσσώρευσης αθηρωματικών πλακών στα τοιχώματα των αρτηριών. Έχει πλέον αποδειχτεί ότι αυτή η συσσώρευση πλάκας στα τοιχώματα των αρτηριών ξεκινάει πολύ νωρίς στη ζωή μας, εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου και, εάν δεν σταματήσει, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε επεισόδια αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κ.λπ.) κατά τη μέση ηλικία και μετά.

Οι αλλοιώσεις των αρτηριών αρχίζουν ήδη από την παιδική ηλικία

Σε μεταθανάτιες νεκροτομικές εξετάσεις εφήβων και νεαρών ενηλίκων σε αναπτυγμένες χώρες, παρατηρήθηκαν αρκετά συχνά λιπώδεις ραβδώσεις και ινώδεις πλάκες στην αορτή και τις στεφανιαίες αρτηρίες, αλλοιώσεις που, προφανώς, είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από την παιδική ηλικία, με την παιδική παχυσαρκία να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνισή τους.

Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων, λιποπρωτεΐνης α και αρτηριακής πίεσης για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούν παράγοντα κινδύνου εμφάνισης αθηροσκλήρωσης.

Πρωτογενής πρόληψη της αθηροσκλήρωσης

Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής από μικρή ηλικία αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της πρωτογενούς πρόληψης (χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) της αθηροσκλήρωσης.

Αυτός ο τρόπος περιλαμβάνει ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο, τακτική σωματική άσκηση, αποχή από το κάπνισμα, αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, διαχείριση του στρες και επαρκή (7-9 ώρες τη μέρα) ποιοτικό ύπνο.

Όσον αφορά στο διατροφικό πρότυπο, υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνητικών δεδομένων και γίνεται πολύ μεγάλη συζήτηση σχετικά με το ποιο είναι το καλύτερο για την πρόληψη της αθηροσκλήρωσης.

Οι αμερικανικές επιστημονικές εταιρείες που ασχολούνται με το θέμα, τουλάχιστον τα τελευταία τρία χρόνια προτείνουν ως καλύτερες τις εξής τρεις προτάσεις:

• τη μεσογειακού τύπου διατροφή
• τη δίαιτα Dash
• τη χορτοφαγική δίαιτα (vegetarian style).

Οι τρεις διαφορετικές διατροφικές προτάσεις έχουν κάποια κοινά στοιχεία τα οποία είναι:

• η αντικατάσταση των τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά από τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ακόρεστα λιπαρά
• η μείωση της πρόσληψης αλατιού
• η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες (δημητριακά ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηροί καρποί)
• η κατανάλωση ψαριών (κυρίως λιπαρών και αφρόψαρων)
• η μείωση της κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων
• η μείωση της κατανάλωσης ζάχαρης.

Οι πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιολογίας για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων στην κλινική πράξη, συστήνουν κυρίως την υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου.

Γιατί όμως οι επιστήμονες επιμένουν τόσο πολύ στο μεσογειακό μοντέλο διατροφής τα τελευταία χρόνια;

Η Μεσογειακή δίαιτα, αποδεδειγμένα εξασφαλίζει καρδιοπροστασία

Σε σύγκριση με άλλους τύπους διατροφής (κετογονική, δίαιτα Dunkan κ.ά) – για τις οποίες δεν έχουμε αρκετά δεδομένα μελετών, δεν έχουν παρουσιάσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν παρενέργειες – η μεσογειακή διατροφή έχει μελετηθεί εκτεταμένα και έχει θαυμάσια αποτελέσματα.

Μια από τις μεγαλύτερες μέχρι τώρα μελέτες που επιβεβαιώνουν την καρδιοπροστατευτική δράση της μεσογειακής διατροφής είναι η PREDIMED, μια τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή με δείγμα από την Ισπανία, στο οποίο συμμετείχαν 7447 άτομα ηλικίας 55-80 ετών.

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν σημαντική βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, των επιπέδων αρτηριακής πίεσης και του γλυκαιμικού ελέγχου, ήδη από τους πρώτους τρεις μήνες σε όσους ακολούθησαν μεσογειακή διατροφή, ενώ στον πενταετή επανέλεγχο προέκυψε 30% μικρότερος κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου για τα άτομα αυτά.

Δευτερογενής πρόληψη της αθηροσκλήρωσης

Σε μια σημαντική μελέτη δευτερογενούς πρόληψης (μελέτη σε ασθενείς με ιστορικό στεφανιαίας νόσου-εμφράγματος του μυοκαρδίου) με παρακολούθηση 7 ετών, τεκμηριώθηκε ότι οι ασθενείς που ακολούθησαν πρόγραμμα μεσογειακής διατροφής (κυρίως με αγνό παρθένο ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς), συγκριτικά με ασθενείς που ακολούθησαν πρόγραμμα διατροφής με χαμηλά λιπαρά, παρουσίασαν κατά 27% λιγότερα αγγειακά και θανατηφόρα επεισόδια, με τους άντρες της ομάδας να είναι περισσότερο ωφελημένοι (μείωση των καρδιαγγειακών επιπλοκών κατά 34%).

Από τα παραπάνω στοιχεία αλλά και από πολλές προοπτικές τυχαιοποιημένες μελέτες και μελέτες παρατήρησης καθίσταται αναμφίβολο ότι τα οφέλη της καρδιαγγειακής υγείας από τη μεσογειακή διατροφή και στην πρωτογενή (χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) και στη δευτερογενή (με ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) πρόληψη είναι σαφή και σημαντικά.

Το ιδανικό διατροφικό μοντέλο για την πρόληψη εμφραγμάτων- εγκεφαλικών

Αυτή η διαπίστωση, σε συνδυασμό με τη γνώση ότι η αθηροσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσος αρχίζει νωρίς στην πορεία της ζωής του ανθρώπου και εξελίσσεται για δεκαετίες μέχρι να υπάρξει καρδιαγγειακό συμβάν, καθιστά ιδιαίτερα και πολλαπλά σημαντική την υιοθέτηση και την τήρηση μιας υγιεινής διατροφής,  κατά προτίμηση της μεσογειακής. Μιας διατροφής με έμφαση στην υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, ελαιόλαδου, ξηρών καρπών, οσπρίων, άπαχων πρωτεϊνών, και με περιορισμό των προϊόντων με ζάχαρη, των επεξεργασμένων δημητριακών και των επεξεργασμένων κρεάτων.