Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον του από την στιγμή της γέννησης και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, επιτυγχάνεται δια μέσου των αισθήσεων. Η όραση, η ακοή, η γεύση, η αφή και η όσφρηση, επιτρέπουν να αναπτύξουμε το κεντρικό νευρικό σύστημά μας κατά την νεογνική ηλικία, καθώς επίσης να έρθουμε σε επαφή με τον κοινωνικό μας περίγυρο, και να μορφωθούμε σε μεγαλύτερες ηλικίες. Κατ’ ουσίαν, οι αισθήσεις μας και οι πληροφορίες – ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, καθορίζουν τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα μας.

Τα προβλήματα όρασης… ανοίγουν το δρόμο στην άνοια

Αν ποσοτικοποιήσουμε τον όγκο της πληροφορίας που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, τότε γίνετε σαφές ότι η όραση είναι η αίσθηση που μας μεταφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό πληροφορίας: περί το 80% των συνολικών ερεθισμάτων που δεχόμαστε, «φτάνει» στον εγκέφαλο μας μέσω των οφθαλμών. Η απώλεια όρασης κατά τη γέννηση ή/και την παιδική ηλικία είναι γνωστό ότι δημιουργεί σημαντικά μαθησιακά και κοινωνικά προβλήματα. Τα τελευταία χρόνια η απώλεια όρασης, σε μεγαλύτερες ηλικίες, έχει ενοχοποιηθεί για το γεγονός οτι σχετίζεται και με την ανάπτυξη άνοιας σε ανθρώπους 3ης ηλικίας.

Καταρράκτης: η βασικός «ύποπτος»

Η συνηθέστερη αιτία αναστρέψιμης απώλειας όρασης σε ανθρώπους άνω των 65 ετών είναι ο καταρράκτης. Ο καταρράκτης είναι η θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού του οφθαλμού και έχει ως συνέπεια τη μείωση της όρασης των ασθενών. Η μείωση της όρασης δημιουργεί προβλήματα σε καθημερινές λειτουργίες και δραστηριότητες των ασθενών, όπως η νυχτερινή οδήγηση, το διάβασμα και η θέαση της τηλεόρασης. Ο καταρράκτης προκαλείται από ποικίλες αιτίες όπως:

• η φυσιολογική γήρανση του κρυσταλλοειδούς φακού σε άτομα τρίτης ηλικίας που είναι και η συνηθέστερη αιτία της εμφάνισης καταρράκτη (γεροντικός καταρράκτης)
• η χρήση φαρμάκων όπως η κορτιζόνη (φαρμακευτικός καταρράκτης)
• η παρουσία συστηματικών νοσημάτων, όπως τα τραύματα της κεφαλής (τραυματικός καταρράκτης),
• κληρονομικές, μεταβολικές ή άλλες συστηματικές παθήσεις που προκαλούν θόλωση του φακού παρούσα από γέννηση του ανθρώπου (συγγενής καταρράκτης).

Όταν ο καταρράκτης γίνει σημαντικός, περιορίζει την όραση των ασθενών τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά. Η μείωση της όρασης περιορίζει τις δραστηριότητες των ασθενών, με συνέπεια τη μείωση της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον και τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Η επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη μειώνει τον κίνδυνο για άνοια στους ηλικιωμένους

Το 2021 ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, δημοσίευσαν στο αμερικανικό ιατρικό περιοδικό «JAMA Internal Medicine», ότι σε πληθυσμό 3.038 ατόμων άνω των 65 ετών με καταρράκτη που μελέτησαν, το 45% (1.382 άτομα) που είχαν κάνει επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη είχαν περίπου 30% μικρότερη πιθανότητα να διαγνωστούν με Αλτσχάιμερ ή άλλη μορφή άνοιας μέσα στην επόμενη δεκαετία από την επέμβαση στα μάτια τους.

Η υπεύθυνη της συγκεκριμένης μελέτης κατέληξε στα εξής: «Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι καμία άλλη ιατρική παρέμβαση δεν έχει φανεί να έχει τόσο ισχυρή συσχέτιση με τη μείωση του κινδύνου για άνοια στους ηλικιωμένους, όσο η βελτίωση της όρασης τους μετά από ένα χειρουργείο καταρράκτη».

Περισσότερο «μπλε φως» αλλά και ισχυρότερη μνήμη μετά την επέμβαση καταρράκτη

Ωστόσο, δεν είναι σαφείς ακόμη οι μηχανισμοί που συνδέουν την αφαίρεση καταρράκτη με τη μείωση του κινδύνου άνοιας. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η καλύτερη ποιότητα των οπτικών ερεθισμάτων μετά την αφαίρεση του καταρράκτη έχει θετική επίδραση στον εγκέφαλο. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι μετά την αφαίρεση του καταρράκτη οι άνθρωποι «παίρνουν» περισσότερο μπλε φως (ορατό φως υψηλής ενέργειας με μήκος κύματος 380-500 nm που το τοποθετεί δίπλα στο ιώδες στο φάσμα του ηλιακού φωτός), το οποίο σχετίζεται με τις γνωστικές λειτουργίες και τη ρύθμιση του ύπνου (ενισχύει τη μνήμη και μας διατηρεί σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας).

Η θεραπεία του καταρράκτη είναι αποκλειστικά χειρουργική

   Η κύρια ένδειξη για την εγχείρηση του καταρράκτη είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας. Ο χρόνος όμως της επέμβασης είναι υποκειμενικός και βασίζεται στις προσωπικές ανάγκες του ασθενούς. Η επέμβαση εκλογής για το καταρράκτη είναι η μέθοδος της φακοθρυψίας η οποία απαιτεί μόνο τοπική αναισθησία με τη χρήση οφθαλμικών σταγόνων. Συνίσταται στον τεμαχισμό με υπερήχους και στην αναρρόφηση του πυρήνα του φακού μέσω μικρής τομής κάτω των 3mm. Στη συνέχεια ο χειρουργός προχωρά στην ένθεση τεχνητού ενδοφακού, ενώ η επέμβαση ολοκληρώνεται χωρίς τη χρήση ραμμάτων και εντός μερικών ωρών ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι του.